Pikantsarin'ny vehivavy iray nifindra monina namakivaky an'i Darién, notsoahana avy amin'ilay fanadihadiana « Fifindramonina mankany Etazonia miampita ny Lalantsara Mahafaty ao Darien | Fault Lines Documentary » tao amin'ny fantsona YouTube Al Jazeera English. Fampiasàna nahazoana alàlana.
Ny 1 Jolay 2024, nanao fianianana i José Raúl Mulino amin'ny maha-filoham-pirenena manaraka ao Panama. Mifanaraka amin'ireo fampanantenana nataony nandritra ny fampielezankevitra, ny asa ôfisialy voalohany nataon'i M. Mulino vantany vao tonga teo amin'ny toerany dia ny nanao sonia fifanarahana iray tamin'i Etazonia ho famongorana ny fifindramonina mandalo ny Lalantsaran'i Darién, ala iray mikitroka sy mampididoza ao amin'ny sisintany iraisan'i Panama sy Kôlômbia, lasa ho ny iray amin'ireo lalantsara lehibe indrindra ho an'ny fifindramonina ao Amerika Latina. Noheverina hatry ny ela ho toy ny tsy afaka hiampitàna noho ny firafitra manahiran'ilay tany sy ny tontolo iainana henjana ao aminy, ny « Lalantsaran'i Darién » dia maneho dingana iray sarotra mitondra mankamina fiainana iray lafatra ho an'ireo mpifindramonina an'aliny maro isantaona.
Ilay fifanaraham-piarahamiasa nifanaovan'i Panama sy Etazonia tamin'ny andro voalohany nitondràn'i Mulino, nosoniavin'ny Sekretera amerikàna misahana ny filaminana anatiny, Alejandro Mayorkas, dia manamafy ny fanohanan'i Etazonia ireo ezaka ataon'i Panama handroahana ireo mpifindramonina an-tsokosoko miditra ny taniny. Tany am-boalohany dia antontam-bola 6 tapitrisa dôlara amerikàna no natokana ho an'io hetsika io.
Adrienne Watson, mpitondratenin'ny Trano Fotsy momba ny resaka fiarovam-pirenena, dia nilaza :
Amin'ny famerenana ireny olona ireny any amin'ny firenena niaviany, handray anjara izahay amin'ny fanakiviana iro fifindràmonina tsy ara-dalàna ao amin'ny faritra sy eny amin'ny sisintaninay ao atsimo, ary ho atsahatray ny fampananan-karena ireo tambajotra-na mpampita an-tsokosoko manararaotra ireny mpifindramonina marefo ireny.
Efa hatry ny ela ny Lalantsaran'i Darién no niteraka resabe sy fihenjanana teo amin'ny fifandraisana diplaomatika tamin'io firenena ao Amerika Afovoany io, satria ny ankamaroan'ireo mpifindramonina hamonjy an'i Etazonia dia mandalo ao aminy, Etazonia izay mpiaramiasa iraisampirenena voalohany amin'i Panama. Mulino, avy amin'ny antoko ankavanana Realizando Metas (« Fanatanterahana Tanjona »), dia nanao fampielezankevitra tamin'ny fampanantenana « hanidy » ny fandalovana ao Darién, na teo aza ireo ahiahy manodidina ny paikadiny sy ny vokany amin'ireo mpifindramonina an'aliny miampita avy ao aminy isantaona.
Nandritra ireo andian-taona 2010 sy 2020, hita tao amin'ny lalantsaran'i Darién ny fitomboana be tamin'ny isan'ireo mpifindramonina mamakivaky azy, tafakatra maherin'ny 500 000 tamin'ny 2023. Io fitomboana io dia nifanojo tamin'ny fitomboan'ny isan'ireo mpifindra monina tsy ara-dalàna niampita tao amin'ny sisintany atsimon'i Etazonia. Tamin'ny 2023, tamin'ny fanantenana hamongotra io fitosahana io, ny fitantanan'i Biden dia niditra tamin'ny fandrotsahana vola hatramin'ny 10 tapitrisa dôlara amerikàna ho fanampiana ny any ivelany natao ho an'i Panama, ka tanjona ny hampodiana ireo mpifindramonina tsy nahafeno ny fepetra takiana mba hahazoana fiarovana, nialohan'ny nahatongavany teny amin'ny sisintany amerikàna. Ho fanakànana ny fahatongavan'ireo mpifindramonina eny amin'ny sisintanin'i Etazonia, naverin'ny tarik'i Biden, raha ny marina, ny drafitra iray mitovitovy amin'ilay natolotry ny ekipan'i Trump tamin'ny 2018. Sambany ny fanampiana ny any ivelany nataon'ny Amerikàna no namatsy ireo ezaka fandroahana avy any amina firenena iray hafa.
Vokatry ny krizin'ny mpitsoaponenana Venezoeliàna, ny ankamaroan'ireo mpifindramonina, 60 isanjato eo ho eo, dia Venezoeliàna avokoa, ny goavana indrindra tanaty firaketana any Amerika. Tamin'ny Septambra 2023, efa ho Venezoeliàna 8 tapitrisa – 20 isanjaton'ny vahoaka venezoeliàna talohan'ny krizy – no nandositra ny fireneny noho ny fidangan'ny vidim-piainana tsy laitra, ny kere ary ny heloka bevava, izay lasa raikitampisaka teo ambanin'ny fitondran'ny governemanta jadon'i Nicolás Maduro. Nanorim-ponenana tany amin'ireo firenena hafa tao Amerika Latina aloha ny ankamaroany, ka tany ry zareo ireny dia niatrika ireo olana ara-pitsaràna, fahasahiranana ara-bola sy fahakelezan'ny vintana ho fidirana maharitra anatin'ny fiarahamonina. Ireo tena firenena fiaviana voalohan'ireo mpifindramonina dia ahitàna an'i Haïti, Ekoatora, Kôlômbia, ary Shina.
Ho an'ireo marobe izay ny tanjony dia i Etazonia, ny lalantsaran'i Darién no hany vintana tokana hahafahana mahita hirika vaovao sy miditra amina fiainana iray tsaratsara kokoa. Na izany aza, ho an'ireo governemanta sy rantsana mpampihatra lalàna ao Amerika Afovoany, ao Meksika sy Etazonia, olana iray mila fehezina ny fifindràmonin'ireo Venezoeliàna. Ho an'ny fitantanan'i Biden, sy ny an'i Mulino ankehitriny ao Panama, lasa ny fandroahana ireo mpifindra monina no tetikady nizorana. Olana manasaro-javatra anefa ny zavamisy hoe natsahatry ny governemanta venezoeliàna ireo sidina mitondra Venezoeliàna mpifindramonina voaroaka avy any Etazonia sy Meksika taorian'ny famerenana indray ireo sazy ataon'i Etazonia amin'ireo indostrian'ny solika sy entona ao Venezoelà.
Tao anatin'ny kabarim-panokanana azy, hoy i M. Mulino:
No permitiré que Panamá sea un camino abierto a miles de personas que ingresan ilegalmente a nuestro país aupados por toda una organización internacional relacionada con el narcotráfico y el tráfico de personas.
Tsy ekeko ny hahalasa an'i Panama ho varavarana misokatra ho an'ireo olona an'aliny maro miditra tsy ara-dalàna ato amin'ny firenenay, miaraka amin'ny fanohanan'ny fikambanana iraisampirenena iray mifamatotra amin'ny resaka fanondranana zava-mahadomelina sy fanondranana olona.
Nanome toky hanohana ny drafitra napetrany ireo mpikambana hafa ao anatin'ny kabinetran'i Mulino. Tamin'ny Jona, Frank Ábrego, minisitra vaovao misahana ny filaminam-bahoaka eo ambany fitarihan'i Mulino, sy ilay mpanorina ny SENAFRONT masoivoho panameàna fanarahamaso ny sisintany, izay nahazo famatsiambola be avy amin'i Etazonia, dia nitsidika ny faritra atsimon'i Darién mba hitsirika ny tobin'ny tafika an'habakabaka Mayor Salvador Córdoba, iray amin'ireo fotodrafitrasa ara-tafika lehibe any amin'ilay faritra an-tsisintany
Hoy realizamos una visita técnica a la base aérea Mayor Salvador Córdoba en Nicanor, provincia de Darién, para una primera jornada de entrega de informes del Servicio Nacional Aeronaval. Sin duda alguna actualizar la flota aérea, marítima y mejorar la infraestructura de… pic.twitter.com/kYFe9nSB4b
— Frank Abrego (@frankabregom) June 19, 2024
Fitsidihana ara-teknika ny tobin'ny tafika an-habakabaka Major Salvador Cordoba tao Nicanor, faritanin'i Darién, no nataonay androany, ho an'ny andro voalohan'ny fanaovana tatitra avy amin'ny Sampandraharaha Nasiônalin'ny Aero-naval. Tsy isalasalàna fa fanamby iray tsy maintsy horaisintsika manomboka ny 1 Jolay ny fampanarahana toetrandro ny an-habakabaka sy ny an-dranomasina. #DignifyingTheUniformed
— Frank Abrego (@frankabregom) 19 Jona 2024
Niditra tao anivon'ny governemantan'i Mulino rehefa avy niasa fotoana ela teo anivon'ny tafika, i Ábrego dia mpianatra fahiny tao amin'ny WHINSEC, fantatra kokoa amin'ny hoe Sekolin'ireo ao Amerika ho an'ny Fiarahamiasa ara-Piarovana, sekoly an'ny departemanta amerikàna misahana ny fiarovana, nalaza tamin'ny nanofànana ireo mpisehatra mpamoritra anaty fitondràna avy amin'ireo firenena samihafa ao Amerika Latina. Ábrego, izay antsoin'ny gazety iray ho « ny tsar ao Darién », dia maneho ny fijoroana mahazatra ny elatra havanana panameàna manohitra ny fifindràmonina ao anivon'ny governemanta sy ny establishment miaramila.
Ny fanontaniana hahafantarana izay fomba, amin'ny fomba azo ampiharina, eritreretin'ny governemanta Mulino “hanakatonana” an'i Darién izao no fototry ny adihevitra; kanefa, efa nandray fepetra sahady ilay governemanta vaovao mba hibahanana ireo làlana marobe mamakivaky ilay ala mikitroka. Tanaty fanambaràna iray vao haingana, nomarihan'ny SENAFRONT ny fampiasàna ireo sakana tariby misy tsilony mba hanakanana ny fidirana amin'ireo zotra sasantsasany sy hamiliana làlana ireo mpifindramonina ho any amin'ireo làlana tery izay ahafahan'ireo mpitandro filaminana misambotra an-dry zareo.
Ny sasany, manakiana ireo mety ho vokadratsy amin'ny maha-olona ateraky ny drafitr'i Mulino, dia nanolotra fomba firoso hafa ho entina mitantana ilay olan'ny mpifindramonina. Anisan'ireo tena mpanakiana io drafitra io, tamin'ny 9 Jona ny filoha kôlômbiàna Gustavo Petro dia nibitsika hoe:
Los alambres de púas en la selva somo traerán ahogados en el mar.
La migración se frena quitando bloqueos económicos y mejorando la economía del sur https://t.co/1EFya16cn0
— Gustavo Petro (@petrogustavo) July 9, 2024
Tsy hitondra afa-tsy fahafatesana any an-dranomasina ireo tariby misy tsilony natao any anaty ala.
Ny fanesorana ireo sakana ara-toekarena sy ny fanatsarana ny toekarena any amin'ny faritra atsimo no mampitsahatra ireo fifindràmonina.
Ny biraon'ny mpanelanelana ao Kôlômbia ihany koa dia nanakiana ireo fepetra noraisin'i Mulino. Ohatra, i Julio Luis Balanta, mpanelanelana dia nilaza :
Hemos reiterado a las autoridades nacionales y locales, la necesidad de tomar medidas urgentes y activar mesas de gestión migratoria con un enfoque humanitario. La materialización de las restricciones en el Tapón del Darién podrían desencadenar un crisis de salud pública.
Naverimberinay tamin'ireo manampahefana nasiônaly sy eny an-toerana ny filàna mandray fepetra maika ary ny fanetsehana rafi-pitantanana iray misahana ny fifindràmonina mijery ny maha-olona. Ny fanaovana ho zava-mivaingana ireo faneriterena ao amin'ny lalantsaran'i Darien dia mety hiteraka krizin'ny fahasalamam-bahoaka.
Iray amin'ireo antony anakianan'ireo manampahefana kôlômbiàna ireo drafitr'i Mulino ny hoe, raha vitany ny hibahana ny fidirana mankao Panama mandalo amin'ny lalantsaran'i Darién, dia mety hisy fifangongoana andiam-pifindramonina any amin'ny lafy kôlômbiàna ao amin'ny sisintany, izay mety hiteraka ambana ho an'ny filaminana ao an-toerana.
Na teo aza ireo fepetra vao haingana napetrak'i Mulino hanatsaharana ny fidirana amin'ireo làlan'ny fifindràmonina mandalo an'i Darién, tombanan'ny sasany amin'ireo manampahazaina hoe zavatra mbola tsy afaka tanterahana ilay drafitrany « hanakatona » tanteraka an'i Darién. Ohatra, Diego Chavez-González, avy amin'ny Ivontoerana momba ny Pôlitikan'ny Fifindràmonina, ho an'ny faritra Amerika Latina sy Karaiba, dia nitondra fanamarihana hoe « isaky ny ampahany iray akatona, misy ampahany telo hafa fanampiny mety hisokatra mangingina. »
Rehefa jerena ny fitombon'ny tahan'ny fifindràmonina mandalo ny ala mikitroka ao Darién, ny fisalasalàna pôlitika avy amin'ireo manampahefana kôlômbiàna sy ny fahasahiranan-tsain'ireo mpanaramaso ny zon'olombelona avy amin'ny sehatra iraisampirenena, dia tsy misy mihitsy mahafantatra raha toa ka ho vitan'i Mulino ny hanatanteraka ilay drafitra sahisahy nataony. Ny azo antoka aloha, hitohy hatrany ho tonga ireo mpifindra monina izy tsy manna toerana hafa haleha.
