Sary avy amin'i Rabin Pun Magar tamin'ny alàlan'ny Nepali Times. Nampiasaina nahazoana alalana.

Navoaka voalohany tao amin'ny Nepali Times ity lahatsoratra nosoratan'i Rabin Pun Magar ity, ary naverina navoaka tao amin'ny Global Voices ny dikan-teny voatsara ho ampahany amin'ny fifanarahana fifampizaràna votoaty.

Mbola rakotry ny oram-panàla farany avokoa amin'izao ririnina izao ireo tendrombohitra mikintaontaona ao amin'ny distrikan'i Rukum atsinanana, ao amin'ny faritanin'i Lumbini, izay manamorona ny tandavan-tendrombohitra Dhaulagiri. Nirotsaka ihany ny oram-panàla taorian’ny haintany izay naharitra ela, saingy efa tara loatra mba hitsirian'ireo ahimaitso eny an-toerana avo. Efa maina avokoa izy rehetra.

Any amin'ny 3 720 m, tsy dia tonga loatra any amin'ireo kijàna avo amin'ny faritr'ahitr'ireo tendrombohitra Ma Kharka ny mpitsidika.  Hatramin'izay 20 taona lasa izay anefa, nitondra ny ondriny sy ny osiny hiraoka ahitra teo ny  ankohonana rehetra tao amin'ny tanànan'i Lukum. Tao amin’ilay kijàna, izay nahazatra fa nangatsiatsiaka sy maitso, avokoa no nandanin’ ireo mpiandry ondry sy ny andian’ondriny ny antsasaky ny taona. Vitsy no manao an'izany ankehitriny.

Rassa Gurung, 65 taona, no anisan'ireo mpiandry ondry farany mbola manao izany asa nentim-paharazan-dry zareo izany.  Hoy izy : “Fony aho mbola zaza no nanomboka tonga tety, nobabena teo an-damosin’ny reniko. Tsy nahay namaky teny na nanoratra izahay tamin’izany, fa nanampy ny ray aman-dreninay niompy ondry”.

Hain'i Gurung tsianjery ireo zoro rehetra amin'ity kijana ity. Afaka niraoka ahitra ankalalahana ny ondriny taloha, fa ankehitriny kosa, tsy maintsy mitandrina izy mba tsy hirenireny any amin’ny toeram-pambolen’olona na hiditra any ilay alan'ny vondrom-piarahamonina manodidina izy ireo.

Anisan'ireo mpiandry ondry vitsy farany nanohy ny asan'ny razambeny i Rassa Gurung. Sary avy amin'i Shristi Karki tao amin'nyNepali Times. Nampiasaina nahazoana alalana.

Tazana avy lavitra ny Tendrombohitra Dhaulagiri izay miakatra hatramin'ny 8.167 metatra,  fa na ny tampony aza zara raha rakotra orampanala tamin'ity taona ity. Lasa toa vatolampy maizina goavam-be.

Maty noho ny antony tsy fantatra ihany koa ireo ondry. Hoy i Gurung : “Ondry 40–50 eo ho eo no maty isantaona izao. Tsy manana afa-tsy ondry 150 ny tenako ankehitriny, nidina avy tamin'ny 300 raha ampitahaina ny tamin'ny efatra taona lasa izay.” “Ny ankamaroany dia maty noho ny fihinanana ahitra misy poizina, satria tsy mitombo ara-potoana ireo ahitra azony hanina. Ny sasany kosa lanin’ny leoparda sy ny bera”.

Nanampy izy hoe : “Avy ny orana rehefa tsy tokony ho avy, ary tsy milatsaka ny orampanala rehefa tokony ho tonga. Indraindray tsy milatsaka ny orampanala raha tsy amin'ny Martsa, ary amin’ny fotoana hafa, tsy milatsaka ny orana raha tsy amin’ny Jona, ka tsy misy ahitra ho hanin'ny biby”.

Voakasika indrindra amin'io krizy ara-toetrandro io ireo vondrom-piarahamonina any amin'ny tendrombohitra avo. 2023 no iray amin'ireo taona nafàna indrindra niainan’ i Nepal.

Manazava i Ngamindra Dahal, mpahay momba ny toetrandro, fa : “Miantraika mivantana amin’ny tantsaha ny fiakaran’ny maripàna. Mety hitarika ho amin'ny fitomboan'ny karazam-biby vaovao ny fiovan'ny toetrandro, ary ny fanjavonan'ireo zava-maniry zanatany”.

Nanampy izy hoe : “Niova ihany koa ny fomba firotsaky ny orana. Indraindray mirotsaka tsy ara-potoana ny orana, misy fotoana indray tsy misy orana amin'ny ririnina dia haintany no zakainay. Nisy fiantraikany tamin’ireo mpiandry ondry ny tsy fisian’ny orampanala.”

Eny tokoa, nisy karazana ahitra vaovao nanomboka naniry, ary ho an'ireo mpiandry ondry toa an'i Gurung, tsy misy fomba hahafantarana raha azo hanina izy ireny.

Manaiky ny bôtanista, Bhakta Bahadur Raskoti, fa ny fiovan'ny toetrandro dia nisy fiantraikany tamin'ny fitomboan'ny ahitra azo hanin'ny ondry sy ny osy any amin'ireo faritra avo an-tendrombohitra. Nanampy izy fa : “Noho ny fiovaovan'ny toetrandro no hita eny an-tendrombohitra ankehitriny ireo karazana ahitra avy amin'ny Tarai, fa niakatra avo kokoa ireo ahitra fahita tany an-tendrombohitra.”

Taona vitsy lasa izay, nanana ondry 350 i Jore Pun, mpiandry ondry iray, 43 taona, saingy 250 monja sisa izany ankehitriny.

Jore Pun. Sary avy amin'i Rabin Pun Magar tao amin'ny Nepali Times. Nampiasaina nahazoana alalana.

Tanàna lehibe mpiompy ondry tao amin'ny distrikan'i Rukum Atsinanana i Lukum taloha. Niompy ondry sy osy ny antsasaky ny tokantrano 400 tao. Ahitana tokantrano 500 ao ankehitriny, saingy 35 ihany no mpiompy.

Ny vahoaka Magar no mandrafitra ny ankamaroan'ny mponina any Rukum Atsinanana. Ho azy ireo dia  fomba fiaina nahazatra ny fiompiana ondry. Atao sorona ny ondry rehefa andro fety, ary ny volony no nanaovan'ireo vehivavy akanjo. Nony lany ny ondry, mitontongana izao ireny fombandrazana ireny.

Manazava i Mankaji Pun, filohan'ny paroasy fa: “Efa mihalany ny kijananay ary lasa tsy azo atao ny fiompiana ondry. Ankoatra izay, miala hitady asa an-tanàndehibe na any ivelany ireo tovolahy. Ilaozan-dry zareo ny asan’ny razambeny”.

Maro ireo lehilahy avy eto no lasa nankany amin'ny Golfa, Malezia na India. Mihamaro ihany koa ireo tanora eto mahita làlana mankany Amerika. Ireo vehivavy sy zokiolona ary ankizy no sisa tavela.

Saripika avy amin'ny Nepali Times. Nampiasaina nahazoana alalana.

Saika ny tokantrano rehetra eto no manana mpikambana iray farafahakeliny nifindra monina any Etazonia. Mandany hatramin'ny 6 tapitrisa NPR (45.175 dolara amerikana) ireo fianakaviana ireo handehanana any, nindramina tamin'ireo mpampindram-bola eto an-toerana amin'ny zanabola ambony be.

Dilchan Pun Magar, avy any Lugum, dia niompy ondry hatramin'ny telo taona lasa izay. Nanana 200 tamin’izy ireny izy. Tsy afaka nivelona tamin'izany anefa izy fa nanana vadin'asa ihany koa. Ankehitriny izy nandao tanteraka ny fiompiana ondry ary mitantana hotely.

Hoy Pun Magar : “Tsy afaka nanavao ho amin'ny fomba moderna ny fiompiana ondry izahay. Asa be izany, kanefa izahay zara raha nahazo vola, ka navelako tanteraka izany hevitra izany.”

Mbola mamelona ny fianakaviany i Rassa Gurung amin'ny alalan'ny fivarotana ondry. Milaza izy fa mahazo NPR 400,000 (3,012 dolara amerikana) isantaona, ary entina handoavana ny fianaran'ny zanany ny vola miditra. Nampiany hoe : “Ny zanako anefa tsy liana ny handimby ahy. Heverin-dry zareo fa asa be loatra izany.”

Sary avy amin'i Rabin Pun Magar avy amin'ny Nepali Times. Nampiasaina nahazoana alalana.

Mitanisa ihany koa i Jore Pun fa noho ny tsy fahampian'ny fahalianan'ireo taranaka mandimby amin'ny fiompiana ondry no anton'ny fihenany. Hoy izy : “Nanomboka nandeha nianatra ny olona. Ankehitriny, samy mifindra monina daholo. Asa be tokoa mantsy ny fiompiana ondry.”

Raha ny nambaran’ny minisiteran’ny Fambolena sy ny Fampiroboroboana ny fiompiana dia mbola mahatratra 22.000 eo ho eo ny ondry any Rukum Atsinanana. Roa taona lasa izay, nanakaiky ny 800 000 ny ondry nanerana ny firenena. Ankehitriny nihena ho 770,000 sisa.

Nisy fiantraikany teo amin'ny famokarana hena io fihenan'ny isan'ny ondry io, avy amin’ny 2.964 taonina metrika tamin’ny taona lasa ka lasa 2.880 tamin’ity taona ity. Nihena ihany koa ny famokarana volon’ondry, raha 584.000 kg, roa taona lasa izay, lasa 567.412 kg tamin’ity taona ity.