Mpikatroky ny Reny Natiora Thun Ratha mitondra sora-baventy mivaky hoe “Maty ny rariny”. Photo sy pikantsary avy amin'i Licadho. CC BY-NC 4.0

Voaheloka higadra enina ka hatramin'ny valo taona an-tranomaizina ireo mpikatroka folo ao amin'ny vondrona mpiaro ny tontolo iainana Reny Natiora (Mother Nature) noho ny filazana fa nikomy tamin'ny governemanta sy nanompa ny mpanjakan'i Kambodza, izay voarara ao amin'ny firenena. Nomelohin'ireo fatratra avy amin'ireo mpiaro ny zon'olombelona ao anaty sy ivelan'ny firenena izay nidradradradra noho ny fihenan'ny habaka sivily teo ambany fitondran'ny Praiminisitra Hun Manet ny didin'ny fitsarana.

Fantatra amin'ny fikarakarana fanentanana amin'ny media sosialy sy ireo hetsika ara-piarahamonina tarihin-tanora hanasongadinana ireo olana ara-tontolo iainana ny Mother Nature. Tamin'ny taona 2015 dia nitarika fanentanana ny fikambanana ka nahasakana fananganana tohodrano lehibe iray any amin'ny Lohasahan'i Areng saro-dalana, izay mety hanimba ny tontolo iainana sy namindra toerana ireo vondrona teratany. Nabaribariny ihany koa ny asa fanondranana fasika an-tsokosoko any amin'ny faritra amorontsiraka ao amin'ny firenena. Nandany 14 volana an-tranomaizina ny mpikambana maromaro noho ny fakana sary ny fikorianan'ny ranon-dolana avy ao amin'ny lapan'ny mpanjaka mankany amin'ny renirano iray tamin'ny taona 2021. Nametrahana fitoriana [mg] famaizana mifandraika amin'ireo fihetsiketsehana ireo ny vondrona.

Nahazo ny lokan'ny Fahafaha-mivelona ara-drariny taona 2023 avy amin'i Soeda 2023 noho ny fikatrohany ny vondrona.

Tamin'ny Jona 2024, tsy nety niditra tao amin'ny efitrano fitsarana ny vondrona rehefa nosakanan'ny manampahefana tsy hanaraka ny fotoam-pitsarana ny haino aman-jery sy ny mpanohana azy. Nizotra ny fitsarana mandra-pivoakan’ny didim-pitsarana fanamelohana ireo mpikambana folo an’ilay vondrona tamin’ny 2 Jolay. Nosamborin’ny mpitandro ny filaminana haingana ary notaritaritina tamin-kerisetra ho ao anaty fiaran’ny polisy ny dimy tamin’ireo voampanga, izay nanao fihetsiketsehana teo ivelan’ny fitsarana tao Phnom Penh, renivohitry ny firenena, vantany vao nivoaka ny didim-pitsarana. Nalefa tany amin'ny toeram-pamonjana samihafa manerana ny firenena izy ireo, hetsika notsikerain'ny fianakaviany satria hampitombo ny fandaniana sy ny fahasahiranana amin'ny fitsidihana ireo mpikatroka voaheloka.

Notsongain‘ny Radio Free Asia, tranonkalam-baovao iray mifandray amin'ny governemanta Amerikana, ny iray amin'ireo mpikatroka, Phuon Keoreaksmey, nilaza hoe:

So long as they still freely evict our people from their land; so long as they take our land to give it to the powerful; so long as they continue to destroy our forest; so long as they continue to jail us arbitrarily while we have not done anything wrong; this means that we cannot be dispirited.

Raha mbola mandroaka an-kalalahana amin’ny taniny ny vahoakanay ry zareo; raha mbola maka ny taninay homena ny mahery; raha mbola mitohy mandrava ny alanay ry zareo; raha mbola manohy managadra anay tsy an-kiato nefa tsy nanao ratsy zahay; midika izany fa tsy afaka ny ho kivy izahay.

Vondrona fiarahamonim-pirenena maherin'ny 50 no namoaka fanambaràna iraisana manoritra ny didim-pitsarana ho “henatra nasionaly”.

Silencing environmental defenders and characterising their peaceful advocacy as a threat to the state is a mockery of justice.

This reliance on trumped-up charges to malign Mother Nature’s activities as attacks against the state reflects a failure to understand that jailing environmental and youth advocates only harms the country’s future. We should be honouring these activists, not imprisoning them.

Fanesoana ny rariny ny fampanginana ireo mpiaro ny tontolo iainana sy ny fanasokajiana ny fisoloam-bava am-pilaminana ho loza mitatao ho an'ny fanjakana.

Ity famatorana amin'ny fiampangana noforomporonina hanaratsiana ny asan'ny Reny Natiora ity ho fanafihana ny fanjakana no maneho ny tsy fahatakarana fa manimba ny hoavin'ny firenena ny fanagadrana ireo mpiaro ny tontolo iainana sy ny tanora. Tokony hanome voninahitra ireo mpikatroka ireo isika fa tsy hanagadra azy ireo.

Naneho ny ahiahiny momba ny didy sy ny fifintinan'ny zo sy fahalalahana ao amin'ny firenena ireo diplaomaty sy vondrona manerantany, anisan'izany ny mbola anenjehana ireo mpitsikera, eo ambany fitondran'i Hun Manet hatramin'ny nandraisany ny fahefana tamin'ny taona 2023. Nolazain'ny Human Rights Watch ny fihenjanan'ny sazy henjana fa “mandefa hafatra mampihoron-koditra ho an'ny tanora ao Kambodza ny governemanta fa hiandany amin'ny tombontsoa manokana manoloana ny tontolo iainana isaky ny azony atao izany.”

Saingy tamin'ny antsafa nifanaovana tamin'ny fampahalalam-baovao ao an-toerana, nolavin'ny mpitondratenin'ny governemanta Pen Bona ny fiampangana fa notakonana ny fahalalahana miteny.

I want to stress that here in Cambodia many people express their opinions or offer criticisms. This can be seen in both conventional and social media. Those who offer constructive criticism or commentary on social issues do not face any legal action. Legal action is only taken against those who violate Cambodian law.

Tiako hosoritana fa maro ireo olona eto Kambodza maneho ny heviny na manolotra fanakianana. Hita amin'ny fampitam-baovao mahazatra sy ny media sosialy izany. Tsy miatrika fitoriana eny amin'ny fitsarana ireo manolotra fanakianana manorina na fanehoan-kevitra amin'ny resaka ara-tsosialy. Ireo izay mandika ny lalàna Kambodziana ihany no ampidirina fitsarana.

Tamin'ny fotoana nanoratana, olona efa ho 100.000 no nandray anjara tamin'ny fanangonan-tsonia anjotra mitaky ny famotsorana ireo mpikatroka.

Ao amin'ny X (Twitter), nihaika hatrany ny Reny Natiora fa nivoady hanohy hikatsaka ny rariny ara-tsosialy.

The more you repress us, the more resolute our fight to protect #Cambodia ‘s nature will be.
The more you to try to break our spirit, the stronger we will be.
Ratha, Kunthea, Daravuth, Akeo and Leanghy: We love you & respect your immense sacrifices. #FreetheMotherNature5 pic.twitter.com/2CoMwyHpjw

— Mother Nature Cambodia (@CambodiaMother) July 3, 2024

Arakaraka ny famoretanareo anay no mahatapa-kevitra kokoa anay hiady ho amin'ny fiarovana ny natioran'i #Kambodza.
Arakaraka ny fiezahanareo hamotika ny fanahinay, no hampatanjaka anay.
Ratha, Kunthea, Daravuth, Akeo ary Leanghy: Tianay ianareo ary manaja ny fahafoizan-tenanareo goavana izahay.