Maja Milinković. Saripika avy amin'i Vanja Lisac, fampiasàna nahazoana alàlana tao amin'ny Balkan Diskurs.

Ity lahatsoratra nosoratan'i Amir Barleci ity dia navoaka voalohany tao amin'ny Balkan Diskurs, tetikasa iray an'ny Post-Conflict Research Center (PCRC). Dika iray nasiam-panovàna no averin'ny  Global Voices avoaka etoana ao anatin'ny fifanarahana iray hifampizara votoaty.

Enina ambinifolo taona lasa izay no nandre voalohany ny gadona ‘fado ‘ pôrtiogey i Maja Milinković, (midika hoe “lahatra” amin'ny fiteny pôrtiogey). Nanomboka teo izy, niaraka tamin'ny forongony, dia lasa mpisàva làlana tamin'ny fanatsofohana ity karazana mozika ity tao Bôsnia sy Herzegôvina. Tamin'ny fanafangaroana azy io tamin'ny sevdah/sevdalinka gadona nentindrazan'ireo Bôsniaka, vitan'i Milinković ny namorona sy nampiray gadona sy feo samihafa mampisaintsaina.

Tamin'ny 2006 no sambany nandre ny karazana mozika “fado” nolalaovin'ny “mpanjakavavin” ilay gadona, Amália Rodrigues i Milinković, mpihira sady mpanoratra tononkira, izay mpanakanto iraisampirenena efa nahazo loka maro samihafa. Hoy izy:

Tiako ny milaza fa ny “fado” no nahita ahy. Tonga dia fahalianana sy fitiavana lehibe nanomboka teo amin'ny topimaso voalohany, ary taoriana kely, nipoitra ny faniriana hitrandraka azy misimisy kokoa. Tena nanova tanteraka ny fiainako ny “Fado”. Nianatra fiteny iray vaovao, tena sarotra aho, nanjary nahafantatra kolontsaina mozika iray tena hafa tanteraka, ary dia niafara tamin'ny asako nandritra ny fotoana ela tao Pôrtiogaly izany rehetra izany.

Ny niandohan'ny gadona mozika “fado” dia efa tany amin'ny taonjato faha-18 ary mampiavaka azy ny feo sy tononkira malahelohelo, matetika mifantoka amin'ny lohahevitra momba ny ranomasina sy ny zavatra iainan'ireo mahantra. Io dia voarakitry ny teny pôrtiogey hoe “saudade,” midika fahatsiarovana / hanina, faniriana hody. Izy io dia heverina ho fifangaroana voalohan'ny gadona izay natsofok'ireo Afrikàna nandevozina tany Brezila ho ao anatin'ny tontolon'ny vazo miteny pôrtiogey, narahan'ireo feo nentindrazana avy any ambanivohitr'i Pôrtiogaly, izay nisy dindon'ny kolontsaina arabo ihany koa.

Sady mpanoratra no mpihira Fado sy Svedah i Maja Milinković, efa im-betsaka nahazo loka iraisampirenena ary mpanakanto fanta-daza erantany, teraka tao Sarajevo. Saripika, tahiry manokana, fampiasàna nahazoana alàlana tao amin'ny Balkan Diskurs.

Angamba tena ao tsara ilay fiheveran'i Milinković ny fahalianany sy ny fitiavany ny fado pôrtiogey ho toy ny “lahatra”. Tamin'ny 2011, nanangana vondrona iray izy antsoina hoe Fado Verdadeiro (True Fado), izay hany vondrona tahàka izany tao Bôsnia sy Herzegôvina. Herintaona taorian'izay, nandrakitra am-peo ny hirany Fado voalohany izy, nomena lohateny hoe, “Tudo isto e fado” ( Fado daholo ny zava-drehetra ).

Rehefa misaintsaina ny niantombohany nanao “Fado”, noantitranteriny fa ny fitiavany fado no nanosika azy voalohany indrindra hanao kaonseritra tao Sarajevo. Ilay vondrona dia nahitàna an'i Mirza Redžepagić, izay nofaritan'i Milinković ho “mpitendry gitara ikoizana”, izay, raha ny marina, ny asany dia mifantoka amin'ny fanafangaroana ny flamenco sy ny sevdah.

Milinković no manazava:

Mpisava làlan'ny fado izahay ao amin'ny firenenay. Tena zavatra tsy nampoizina tanteraka ho ahy ilay izy, saingy fanamby ihany koa. Natombokay tamina kaonseritra tao amin'ny Baščaršija Nights, Chamber Theater 55 izay tena noraisin'ireo mpanatrika tsara tokoa. Volana enina taorian'izay, tapaka ny hevitro fa tokony ho izay làlana izay no hotohizako.

Fado sy Sevdalinka: mpirahavavy kambana

Tian'i Milinković ery ny milaza hoe mpirahavavy kambana ny fado sy ny sevdah, notezaina tany amina faritra samihafa. Ny Fado dia manafangaro gadona isankarazany avy any amin'ny saikinosy Iberiàna, raha ny sevdalinka indray kosa somary tonitony sy milamina. Izy roa, hoy izy, dia samy karazan-kira an-tanandehibe daholo izay miresaka tantaram-piainana, fitiavana ary faniriana.

Ny mozikan'i Maja dia mampivady kolontsaina roa samihafa, pôrtiogey sy Bosniaka-Herzegovina, Fado sy Sevdah. Saripika: tahiry manokana, fampiasàna nahazoana alàlana tao amin'ny Balkan Diskurs.

“Alohan'ny zavatra rehetra dia fitantaràna izy ireny, tsy misy fiverenan-kira,” hoy i Milinković.

Afangaron'i Milinković ny fado sy ny sevdah ao anatin'ilay rakikirany “Fadolinka,” tamin'ny 2019. Ny rakikirany farany indrindra, “Fadolinka 2.0,” dia azo raisina any amin'ireo sehatra streaming rehetra.

“Ho ahy, tena zavatra natoraly ilay izy. Taorian'ny nahitàko ny fado, niverina tamin'ny fàka niaviako aho ary nanorina tetezana iray antsoina hoe ‘Fadolinka’ teo anelanelan'ireo kolontsaina roa ireo, ilay ahy hatrany am-pahaterahana ny iray, ary ny iray hafa dia ilay nanangana ahy. Tena ankatoavina sy ekena ny ‘Fadolinka’, ary marika ahy manokana io,” hoy ny ambaran'i Milinković.

“Sarajevo, Voatahiry ato am-Poko Ianao”

Niaraka t hirany fadolinka, “Kada dunja zamiriše” (Rehefa mamelana ny hazo Quince),  azon'i Milinković ny loka iray tamin'ny Split Festival tamin'ny taona lasa. Nankafizina erantany ilay rakikirany tamin'ny 2021 “Kaftan D’Alma”. Tamin'ny Febroary 2024, laharana voalohany tamin'ny fandaharan-kira Apple any amin'ny Emirà Arabo Mitambatra ilay hirany, “Sarajevo u duši mi spavaš” (Sarajevo, Voatahiry ato am-Poko Ianao).

Ambaran'i Milinković fa mahafapo ireny fahombiazana rehetra ireny, saingy koa maneho adidy sy fiandrandràna hitondra zava-baovao ary manokana isaky ny mihetsika. Tamim-pihetsehampo, misaintsaina ilay hirany “Sarajevo u duši mi spavaš” izy,  natokany ho an'ilay tanàna mamin'ny fony.

“Ity hira ity dia nanohina ny fon'ireo teratany ao Sarajevo ary ekena ho toy ny iray amin'ireo hira kanto indrindra voasoratra momba ny tanànan'i Sarajevo, izay tena mampirehareha sy mahafaly ahy fatratra. Io hira io dia fitoriana fitiavana amin'ilay tanànako. Na aiza na aiza alehanao eto amin'izao tontolo izao, tsy misaraka aminao velively i Sarajevo,” hoy ilay mpihira sady mpanoratra tononkira. Marihan'i Milinković fa amin'izao fotoana izao izy dia mifantoka amin'ny fanomanana “single” iray. Na namehy vava tsy nilaza izay asa hoavy aza izy. ambarany fa antenainy ny handraisana tsara ilay single  amin'ny lohataona. Nanao tsilian-tsofina ihany koa izy fa be ny tsy ampoizina ho avy eo.

Maneho ny fankasitrahany ireo rehetra manaraka ny asany i Maja Milinković. Tany amin'ny faran'ilay antsafa, notanisainy ilay Pôrtiogey pôeta, Fernando Pessoa:

Raha te-ho goavana, meteza ho iray tsy mivaky: tsy misy na inona na inona tokony hororitinao na hailikao. Amin'ny zavatra rehetra,  meteza ho ilay manontolo. Amin'izay rehetra ataonao, omeo ny aminao rehetra. Ny volana manontolo, satria izy miakatra avo dia avo, ary hita taratra any anatin'ny farihy rehetra.