Yasuní National Park, Ekoadaoro. 2015. Saripika avy amin'i Matt Hewit. Lisansa CC BY 2.0.
Tamin'ny volana aogositra lasa teo, nanangana tantara [mg] tamin'ny alalan'ny fandatsaham-bato ny Ekoadaoreana mba hihazonana ny solika tsy voadio maherin'ny 700 tapitrisa barila ao ankibon'ny faritra ahitana tontolon-javamiaina maro karazana indrindra eto an-tany. Mametraka an'i Ekoadaoro ho firenena voalohany teto an-tany nanakana ny fitrandrahana solika tamin'ny alalan'ny fitsapan-kevi-bahoaka izany.
Ayer Ecuador aprobó dejar bajo tierra para siempre un yacimiento de petróleo que se ubicaba justo en una de las áreas más biodiversas #Yusuní
¿Por qué este resultado? Acá el Preámbulo de su constituciónhttps://t.co/OqvDZlzRVZ pic.twitter.com/ozz2SRQi2R — Hernán Silva Bórquez 🇯🇴 (@silva_her) August 21, 2023
[Ranty 1] Manomboka rahampitso, Shiliana maro no mila mianatra amin'i Ekoadaoro sy ny fiarovana mafy ny natiora sy ny tontolon-javamananaina ao aminy. Miezaka ry zareo hamela ny solika ho ao ankibon'ny tany. Noho ny aina, arovana sy tehirizana izany. Tsy latsa-danja ihany koa fa manana lalàmpanorenana mandala kokoa ny tontolo iainana ry zareo. Eny ho an'i #Yasuni — [Ranty 2] Omaly i Ekoadaoro nankatoa hamela ny solika ho ao ankibon'ireo faritra ahitana karazan-javamananaina indrindra mandrakizay #Yusuní Nahoana no nisy izao vokatra izao? Ity ny sasitenin'ny lalàmpanorenany
Mikasa ny tsy hiraharaha ity latsa-bato malaza ity anefa ny governemantan'i Ekoadaoro, na eo aza ny fanerena avy amin'ny vondrona mpiaro ny tontolo iainana sy ny vondrom-piarahamonina indizeny, tamin'ny filazany voalohany fa nilaina ny fanapahan-kevitra hamatsiana ny ezaky ny firenena hampitsaharana ny firongatry ny herisetra ataon'ny tambajotran-java-mahadomelina. Mandritra izany fotoana izany, nangina tamin'ny fanapahan-kevitry ny governemanta ny Sinopec sy ny CEDC, orinasa shinoa mpitrandraka solika manana fifanarahana fandavahana solika maromaro ao amin'ny valan-javaboary. Nilaza izao i Manuel Bayón Jiménez avy ao amin'ny YASunidos, vondrona mpikatroka iray nitolona maherin'ny folo taona nanohitra ny fitrandrahana solika tao amin'ny bolongana Ishpingo-Tiputini-Tambococha (ITT) ao amin'ny Valan-javaboarin'i Yasuní, manana velarana 675 maily toradroa amin'ny alamandon'i Amazonia, rehefa tsy nahita fanambaràna avy amin'i Shina.
Las empresas estadounidenses en Ecuador siempre han tenido declaraciones con intenciones de presionar las decisiones del gobierno. Las empresas chinas, no lo hacen de manera pública, no es el mecanismo de China.
Tsy sahala amin'ireo orinasan'i Etazonia ao Ekoadaoro izay namoaka fanambaràna hatrany hanindriana ny fanapahan-kevitry ny governemanta, tsy fomban'i Shina ny miresaka ampahibemaso itony olana itony. Tsy misy mpitondrateny na fanambaràna ampahibemaso.
Matetika avelan'ny vondrona shinoa mpitrandraka solika, Sinopec sy CDEC, ho an'ny Petroecuador, orinasam-pirenen'ny solika ao Ekoadaoro, ny asa eny an-kianja sy ny andraikitra ara-tsosialy, hoy i Jiménez. “Tsy mbola nahita tapikan-tshinoa iray niasa tao amin'ny ITT aho.” Nanome fifanarahana fitrandrahana solika efatra saro-pady ao amin'ny bolongana ITT, mitentina miliara dolara amerikana maro, ho an'ireo orinasa roa, izay sampan'ny China National Petroleum Corporation (CNPC) an'ny fanjakana (shinoa) ny governemantan'i Ekoadaoro. Ny trosa lavitra ezaky ny firenena manoloana an'i Shina no iray amin'ireo antony lehibe mahatonga ny fanitarana ny (fitrandrahana) solika ho ao amin'ny bolongana ITT, satria nekeny ny handoa ny trosa amin'ny alàlan'ny fandefasana solika hatramin'ny taona 2025 farafahakeliny, araka ny drafi-panavaozana ny fandoavan-trosa. Araka ny drafitra amin'izao fotoana izao, tsy maintsy atsahatry ry zareo ao anatin'ny herintaona ny asa rehetra ao amin'ny valan-javaboary na inona na inona sata ara-pifanarahana na ara-pitrandrahana.
Sarintanin'ny Valanjavaboarim-pirenena Yasuni ao Ekoadaoro sy ny bolongana Ishpingo-Tambococha-Tiputini, natsangan'i GRID-Arendal tamin'ny taona 2013. Lisanse CC BY-NC-SA 2.0.
Ny trosan'ny rariny ara-toetrandro
Tao anatin'ny taona vitsivitsy izay, nanolo-tena ny hampiroborobo ny angovo maitso i Shina sy “hampiato ny fananganana tetikasa famokarana angovo azo avy amin'ny arintany any andafy.” Ny fanarahana ny vokatra (latsabato) no mety ho hararaotra tsara ho an'i Shina hahazoana fankatoavana amin'ny fanoloran-tenany, nefa mbola tsy azo antoka ny fihetsik'i Shina manoloana ny fanapahan-kevitra. “Eo an-tsampanan-dalana indrindra i Shina amin'izao fotoana: manohana an'i Ekoadaoro hiaro an'i Yasuní sy ny razambeny na hampiroborobo ny tetikasa manimba azy,” hoy ny Latinoamérica Sustentable (LAS), fikambanana iray miorina ao Ekoadaoro natokana hiaro ny tontolo iainana any Amerika Latina mifantoka amin'ny fampiasam-bola Shinoa, tao amin'ny tatitry ny taona 2023 mandrisika an'i Shina hihevitra indray ny fanoloran-tenany hamaha ny olan'ny toetr'andro. Ny zavamisy, na dia eo aza ny fanambin'i Shina hamaha ny fiakaran'ny maripana manerana izao tontolo izao, mihoatra ny 80 isanjaton'ny famatsiam-bola avy amin'ny banky politika Shinoa sy antsasaky ny fampindramam-bola avy amin'ny banky ara-barotra Shinoa no mitodika amin'ny sehatry ny angovo any Amerika Latina no mifantoka indrindra amin'ny indostrian'ny solika. Efa hatramin'ny tapaky ny andian-taona 1990 no nijoroan'i Shina tao amin'ny indostrian'ny solika ao Ekoadaoro rehefa niditra tao amin'ny sehatra amin'ny maha-mpiantok'asa (subcontractors) ny orinasa Shinoa maromaro. Nanomboka tamin'ny taona 2008 tany ho any, nanao sonia fifanarahana fampindramam-bola tamin'i Shina ny filoha Rafael Corea tamin'izany fotoana izany, nanaiky ny hanakalo ny solika ao amin'ny firenena amin'ny famatsiam-bola Shinoa. Mandraka ankehitriny, nindram-bola 15 lavitrisa dolara mahery tamin'i Shina i Ekoadaoro, ka nahatonga ity firenena Andeana ity ho fahatelo lehibe indrindra amin'ny famatsiam-bola Shinoa ao amin'ny faritra, aorian'i Venezoelà sy Brezila. Nanaiky ny mpitarika Ekoadaoreana iray teo aloha sady mpitantana an'i Petroecuador fa “nampidi-doza” ny firenena ny fifanarahana nifanaovana tamin'i Shina, izay mifamatotra amin'ny fivarotana solika na (fitrandrahana?) solika tsy voadio ho antoka. Tsy vitan'ny hoe nanary ny fiandrianam-pireneny tamin'ny fitantanana ny solika ao aminy tsy araka ny fepetram-pifanarahana i Ekoadaoro fa nampidi-doza ny rohivoariny isankarazany sy ny harena ara-tsosialy. Hatramin'ny taona 2016, fifanarahan-tsolika fito vaovao no nomena ny Sinopec sy ny CDEC, ka ny efatra namela ny fitrandrahana ny bolongana ITT. Nosoniavina tamin'ny Febroary 2022 ny iray farany nifanaovan'ny Petroecuador sy ny CDEC, izay nanamarika ny fitrandrahan'ny orinasa shinoa voalohany tao amin'ny saha Ishpingo avaratra. Sahabo ho 300 metatra miala ny sisin-tetezantany fanelanelanana itokanan'ny foko indizeny roa monina an-tsitrapo — ny Tagaeri sy ny Taromenane — monja izany saha izany. Nitarika ny 60 isanjaton'ny Ekoadaoreana mpifidy hampiato ny fivoaran'ny bolongana ITT ny hatezeram-bahoaka. Namokatra barila manodidina ny 57.000 isan'andro izy io talohan'ny fitsapan-kevibahoaka ary nantenaina hahazoana vola manodidina ny 14 lavitrisa dolara amerikana ao anatin'ny 20 taona, hoy ny Petroecuador. Tsy nisy ny fitsapan-kevibahoaka raha tsy nisy antony ara-toekarena. Tsy manakana ny (fitrandrahana) bolongan-tsolika rehetra ao amin'ny valanjavaboarim-pirenena Yasuní ny vokatry ny fandatsaham-bato, izay iheverana hitehirizana iray lavitrisa barilan-tsolika tsy voadio ao an-kibon'ny tany. Niasa tamina faritra dimy hafa eto amin'ny firenena ny orinasan-tsolika shinoa. Fanampin'izany, nanangana tahirim-bola azo antoka avy amin'ny firenena manankarena ny governemanta Ekoadaoreana hampitsaharana ny fitrandrahana ao amin'ny valan-javaboary ITT tamin'ny taona 2010. Saingy, tsy nahazo $ 3,6 lavitrisa US antsasa-manilan'ny vola nantenaina azo avy amin'ny fivarotana solika tamin'izany taona 2013 izany ny fisantaran'andraikitra. Avy eo ny governemanta nanomboka nifampiraharaha miafina tamin'ny banky shinoa, nisera fahafaha-miditra mandavaka ao amin'ny bolongana ITT ho takalon'ny fampindramam-bola Shinoa. Nitolona nihoatra ny folo taona ny vondrona mpikatroka toa ny YASunidos hiaro ny faritra. Henika fanohanana izaitratra ny fahavitrihan-dry zareo, hany ka nampiasa ny fitsapankevi-bahoaka ny filoha voafidy vao haingana Daniel Noboa ho iray amin'ireo fampanantenana nataony tamin'ny Fifidianana Filoham-pirenena tamin'ny vola Oktobra lasa teo. Na izany aza, tamin'ny Janoary, rehefa nanakorontana tao amin'ny toby fahitalavitra iray tao Ekoadaoro ny andian-jiolahy mitam-piadiana, nanambara ny fanohanany ny “moratorium” nandritra ny herintaona farafahakeliny i Noboa. Nitady lalana hialana amin'ny fanapahan-kevitry ny Ekoadaoreana ireo manam-pahefana sy mpanao lalàna hafa, mitanisa ny fihozongozonana ara-toekarenan'ny firenena. Nandritra izany fotoana izany, tsy niditra gidragidra i Shina. Tsy mbola naneho hevitra ampahibemaso momba ny vokatry ny fitsapan-kevi-bahoaka ny masoivohon'i Shina ao Ekoadaoro. Tsy niresaka an'i Ekoadaoro na Yasuní Park ohatra ny Sinopec tamin'ny tatitra maharitra taona 2023. Angamba avy amin'ny lahatsoratra navoakan'ny Minisiteran'ny Varotra PRC herinandro vitsivitsy talohan'ny nanaovana ny fitsapan-kevi-bahoaka ny topimaso tokana nataon'ny vahoaka nijery ny fihetsik'i Shina. Ninia nanatsonga ny (nolazain'ny) Minisitry ny Angovo sy ny Harena an-kibon'ny tany ao Ekoadaoro izany, izay nilaza fa mitovy amin'ny “famonoan-tena” ary mandefa “famantarana ratsy” ho an'ny mpampiasa vola ny fanoherana ny fitrandrahana solika sy mineraly (hafa). Ny olom-pirenena Ekoadaoreana no voalohany teto amin'izao tontolo izao nanakana ny fitrandrahana solika tamin'ny alalan'ny latsa-bato demôkratika. I Ekoadaoro ihany koa no iray amin'ireo firenena voalohany nankatoa ny zavaboary ho azo ananan-jò ao amin'ny lalàmpanorenany. Tsy hanaiky lembenana mora foana ny mponina ao aminy. Nanantitrantitra ny YASunidos fa hiroso amin'ny dingana lavidavitra kokoa raha manitsakitsaka ny fampanantenana indray ny governemanta. Raha ilaina dia miantso ny fandroahana minisitra eny fa na ny filoham-pirenena aza izy ireo. “Efa tara aza ry zareo amin'ny fanesorana ny fotodrafitrasa,” hoy i Jiménez.
