Sary asongadina, novolavolaina avy amin'ireo singa Canva Pro.

Nosoratan'i Matt Bishop, Tumasie Blair, Simona Marinescu, ary Emily Wilkinson

Ny 27 May, hivory any Antigoà sy Barbady ny governemantan'ireo nosy madinika andalam-pandrosoana fantatry ny rehetra amin'ny hoe SIDS sy ireo mpiara-miombona antoka iraisampirenena miaraka amin-dry zareo. Ny tanjona amin'ilay fihaonana dia ny hifandrindràna amin'ny fandaharanasa folo taona andiany fahefatry ny Firenena Mikambana atokana ho an'ny “tranga manokan-dry zareo mba hisian'ny fampandrosoana maharitra,” eo ambanin'ny teny filamatra hoe “ manoritra làlana mankany amin'ny firoboroboana maharitra.”

Fantatry ny efa mahalala amin'ny hoe “SIDS4”, ny fampitam-baovao avy amin'ilay vovonana dia hifanaraka amin'ny rafitry ny  fandaharam-potoanan'ny SIDS, 2024-34 (ABAS) ho an'i Antigoà sy Barbady. Io dia miainga avy amin'ireo fifanarahana tany aloha natao tao Barbady (1994), Maorisy (2005) ary Samoà (2014) izay  hita nihitatra tsy an-kiato ny faritra tratra sy ny fahasarotana, miaraka amin'ny fampiharana azy tsy mitovy anatina toedraharaha tsy dia mahamety azy.

Ilay nialoha làlana ny SAMOA Pathway dia loza roa no nanamarika azy — ny olana ara-bola erantany sy ny COVID-19 — izay namely mafy kokoa an'ireo SIDS miohatra amin'ireo vondrona firenena hafa. Nandritra ilay valanaretina, nihoatra noho ny avo roa heny tamin'ny taham-pahavoazan'ny ankamaroan'ny hafa no nahazo ireo fanjakàna nosy kely, azo itarafana ny fiankinandoha tafahoatra manoloana sehatra iray na roa tena faran'izay miovaova be — ny fizahantany amin'ny ankapobeny — izay nandady tamin'ny tany tampotampoka teo, nanimba tsy nisy andraso andraso ny toedraharaha ara-bola izay efa matetika no marefo.

Kanefa ireny fahasahiranana ara-bola ireny dia tsy vokatry ny nataon'ireo firenena ireo akory, na vokatry ny firobarobàna. Ny hakeliny, ny maha-nosy azy ireo ary ny fahalaviran-dry zareo dia a mahatonga azy ireo hihanjahanja manoloana ireo dona mandravarava manana velarana tsy hay takarina vokatry ataon'ireo fanjakàna lehibe kokoa. Tamin'ny Septambra 2017, ny tafiotra mahery Irma dia nandrava ny zava-drehetra tao amin'ny iray amin'ireo nosy mandrafitra ny Antigoàa sy Barbady. Herinandro taoriany, ny tafiotra Maria dia nitera-pahavoazana mitentina 226 isanjato amin'ny harinkarena faobe ao Dominika.

Faharefoana faratampony no mamaritra ny traikefam-pandrosoan'ireo SIDS, saingy tsy manome azy ny zo hahazo ny fanampiana  “Official Development Assistance (ODA)” na famatsiambola fiantràna. Marobe no voakatom-baravarana tsy nahazo ny fitosahan'ny volam-panjakana sy voatosi-bohon-tànana ho any amin'ny fampindramambola ara-barotra mihoa-pampana mba hamatsiana vola ireo fampiasambola miteraka fandaniana tsy mifanaraka amin'izay tokony ho izy sy tsy hay ho avotana (mety hihoatra ny 100 isanjaton'ny harinkarena faoben'ny seranam-piaramanidina iray).

Rehefa mamely ny loza, toy ny fanaony miaraka amin'ny fitomboan-keriny tsy tapaka — noho ny fandefasana entona  voarakitra ara-tantara avy amin'ireo fanjakàna lehibe — tsy maintsy tsaboina ireo fotodrafitrasa efa azo, na averina aorina, mba  hiverina fotsiny amin'ny toetra nitoboka nisy azy teo aloha. Ilàna findramam-bola bebe kokoa izany ary ny fiharatsiana henjana mihatra noho ny tsyy fahatokisana ny famerenam-bolany, izay vao mainka manaratsy ny vesatry ny trosa efa tsy zaka rahateo. Ny fifandanjan'ny trosa sy ny harinkarena faobe ho an'ireo SIDS dia 69 isanjato (29 isanjato ho an'ireo firenena andalam-pandrosoana), ka ny sasany mivesatra trosa tafahoatra ny 100 isanjato. Tsy atao hahagaga raha i Dominika no firenena be trosa indrindra, efa ho 160 isanjaton'ny harinkarena faobeny, izay mariky ny tsingerina iray ratsy sy sarotra ialàna.

Ankoatra izay, mandritra ny 2024–34, fe-potoana iainan'ny ABAS,  toa hihoarantsika ireo andiana teboka manandanja momba ny toetrandro, indrindra fa ny ivon'ny fitakian'ny SIDS mba hamerana ny fiakaran'ny hafanàna erantany ho 1.5 degre Celsius miohatra amin'ireo ambaratonga mialohan'ny fampidirana indostria. Io loza teren'ny any ivelany hozakaina io dia loza mananontanona ny fomba fiainan-dry zareo ary tena ny fisian-dry zareo mihitsy aza, indrindra fa ho an'ireo firenena iva toerana izay voarahona avy hatrany amin'ny fiakaran'ny haavon'ny ranomasina. Io indray avy eo no manitsakitsaka ireo zo ara-drarin'ireo firenena nosy tsy hanana fandrosoana, sy ny tsy fitsabahana amin'ny maha-firenena mitovy sy manana fiandrianana azy eo anivon'ny fikambanambe iraisampirenena.

Raha fintinina, maro loatra ireo fanjakana nosy no tsy misitraka fahaiza-miatrika maharitra sy firoboroboana azo antoka. Ny sasany mandany efa ho ny antsasaky ny fidirambolany hanilihana fotsiny ny trosa, manakorontana tanteraka, araka izany, ny fampiasambolam-panjakana sy ny fandaniana sôsialy. Anjaran'izao tontolo izao ny tsy maintsy manome azy ireny fehezana famatsiambola tsy mbola nisy tahàka azy: “Plan Marshall ho an'ireo SIDS.” Tsy mitaky zavatra latsak'izany izao fotoana izao.

Voalohany indrindra, mety ho fanehoana firaisankina goavana erantany izany mba hihoarana vanimpotoana iray manokana,  sarotra sy tsy voavahan'ny fiarahamiasa ho fampandrosoana nahazatra. Niditra tamin'ny ABSA ireo SIDS, niaraka tamina tondro famantarana marobe efa miloko mena — firoboroboana, fanamaroana karazana, tsy fisiana asa, fahantràna, fifandirana sôsialy, tsy fanomezana andraikitra ny tanora, herisetra mifototra amin'ny maha-lahy na vavy. Miharatsy ireny amin'ny fampitomboana ireo loza mifamatotra amin'ny resaka toetrandro izay miteraka tsindry hanjena amin'ny fifangaroam-piainana  saropady any amin'ireo nosy: ny fahapotehan'ny harena voajanahary dia manimba bebe kokoa ny harena ara-olona rehefa mandao ilay toerana ny olona, mitarika fahasimbàn'ny fahafaha-mamokatra, manamafy ireo mpitondra firosoana mankany amin'ny lafy miiba ary manakana ireo mpamafy fandrosoana miabo.

Faharoa, tsy ampy raha ilay fomba fiasa ara-barotra nahazatra — fanjainjairana fotsiny ny sisiny. Mendrika an'ireo SIDS ny hotolorana fanolorantena iraisana izay maneho ny tena fahatsapàna hamehana takiana: ilay iray mandinika ny toetra ara-tantaran'ilay fanamby ary tohanan'ny halehiben'ny faniriana ilaina mba hampiroboroboana safotofoto miabo iray. Tsy mandanindany fotoana: sarotra sorohana ny loza mitatao ara-toetrandro, saingy hamely ato ho ato an'ireo SIDS ary ho mafimafy kokoa. Ilain-dry zareo ny fanohanana tsy mangataka andro hahafahany mifanaraka amin'izany, izay tsy izany mihitsy no zavanisy.

Fahatelo, ny Plan Marshall tany am-boalohany izay nanohana ny fanarenana ireo firenena Eorôpeàna Tandrefana taorian'ny Ady Lehibe Faharoa dia vina voarindra tsara ho amin'ny fanarenana no nanohana azy, fanarenana voalamina tsara naneho lojikan'ny fiovàna lalina hatrany ifotony.  Raha dinihana dia mora ilay izy:  150 lavitrisa dôlara amerikàna monja amin'ny sandany ankehitriny. Saingy ny fiantraikany ankolaka maharitra — fitoniana, fotodrafitrasam-pampandrosoana, fivoarana sôsialy — dia lasa lavitra ary nampaharitra ela ny fiantraikany nivantana tamin'ny fanarenana ilay kaontinanta.  “Fanoitra iray izay nitarika rojona hetsika maromaro niteraka zavabita isankarazany.” Mirakitra vina mitovitovy amin'izany ny ABAS, miaraka amin'ny haavon'ny hetsika mivantana mamaritra ny fihitaran'ny fahombiazany mandritra ny fotoana maharitra.

Fahefatra, mivangongo ny loza mitatao ara-jeopolitika atrehan'ny SIDS. Miaina ao anaty lamina tsy mitsaha-mikorontana erantany isika; raha tsy vitan'ireo fanjakana nosy haingana ny manamafy ny fahafahan-dry zareo mamokatra mba hitelemana ny dona sy hahaterahan'ny firoboroboana maharitra, ho marefo ao anatin'ny lalaom-pahefana ry zareo. Ho an'ireo nahazo ny ODA (APD), miharihary ny fiankinandoha mibaribary: eto amin'izao tontolo izao, i Pasifika no faritra tena miankina be amin'ny fanampiana, ka fanampiana ara-bola avy amin'ireo malala-tànana no manome ny antsasa-manila, na hatramin'ny valopolo isanjaton'ny vola miditra amin'ny firenena amin'ny tranga sasany. Ho an'ireo mpampindrana vola, na iza na iza ireo mpampindrana — firenena tandrefana, banky fampandrosoana maro rantsana erantany, Shina, mpampanjana-bola —  mbola mampanahy ny tahan'ny  trosa. Ny Plan Marshall dia nanampy ireo firenena tandrefana hisoroka ny kaominisma tamin'ny fanalefahana ny fahantràna, ny tsy fananana asa, ary ny fitambesaran'ny trosa. Ilain'ireo SIDS ny fampiasambola mitovy amin'izany mba hanampy azy hiatrika ireo safidy sarotra izay mety hiafara amina fitondràna mahomby, raha tapaka sy mitsipotipotika kosa ny fifandraisana eo amin'ireo firenena matanjaka.

Araka izany, ny Plan Marshall irery ihany no hany afaha hitondra vokatra mahomby amin'ilay “tranga manokana” mahazo ny SIDS amin'ny fanitàrana haingana ny tontolon'ny hetran-dry zareo. Ilaina amin'izany ny fandavantena be amin'ny habeny tsy mbola noeritreretin'ireo mpanome tolo-tànana. Saingy io no faran'izay kely indrindra ilaina mba hanosehana ny fandaharanasa iray maharitra 10 taona izay tokony hitondra fiovàna, fa tsy mandeha miandàlana. Ireo nosy kely dia mila renivola goavana miohatra amin'ny toekaren-dry zareo, saingy kely sy bitika raha miohatra amin'ny tahiry erantany, araka ny nanipihan'i Arthur Lewis, mpahay toekarena avy ao St. Lucie azy. Amina sandany azo lazaina ho ambany, ny SIDS4 dia tokony hanambara fampiasambola goavana ho fanohanana ny haha-tafavoaka velona ireo fiarahamonina faran'izay mavitrika sy faran'izay marolafy indrindra izay mampanankarena ny vondrom-piarahamonintsika manerana izao tontolo izao.