Damy Govina, saripika nahazoana alàlana

Ao Madagasikara, mbola fimiràna sarotra vahàna ny fahaleovantenan'ny media. Eny tokoa, ny ankamaroan'ireo medias dia miankin-doha amina olona mpandraharaha manana loko pôlitika, na izy akaiky fitondràna, na avy amin'ny mpanohitra.

Araka ny fanakilasiana erantany ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety, nataon'ny  Reporters sans frontières (RSF) ho an'ny taona 2024, eo amin'ny laharana faha-100 no misy an'i Madagasikara amin'ireo firenena miisa 180. Kanefa tamin'ny 2021, nahavita zavatra tsara ilay firenena tamin'ny resaka fahalalahan'ny asa fanaovana gazety ary nitàna ny toerana faha-57 tao anatin'ny fampilaharana nataon'ny RSF. Io fitontongan'ny laharan'ilay Nosy Lehibe io dia mampiseho ny haavon'ny fangejana mampiahiahy manjo ny asa fanaovana gazety.

Vokatra iray hafa aterak'io fitsimbadihana io, mifamatotra amin'ny fihenjanana sy ny fampidirana resaka pôlitika amin'ny asan'ny medias ny azo lazaina ho tsy fisian'ny asa fanaovana gazetim-panadihadiana ao amin'ilay firenena. Io anefa no fanamby nataon'i Damy Govina, vehivavy tanora mpanao gazety nanangana tamin'ny 2019 ny Independent Reporter, media iray mampiasa tenim-pirenena roa (anglisy sy frantsay) izay mifantoka amin'ny asa fanadihadiana. Ilay tranonkala dia mitonona ho tranonkalam-baovao momba ny fiainana andavanandro, ny vaovao sy fanadihadiana ary miresaka betsaka kokoa ny pôlitika, ny kolontsaina, ny toekarena, ny sôsialy, ny fanatanjahantena, ny sehatry ny indostria, ny tontolo iainana, ny fizahantany ary ireo Malagasy am-pielezana.

Nitafa tamin'i Govina ny Global Voices mba hahafantarana ny dingana tsy mahazatra nodiaviny, ny mandrisika azy ary ny fanolorantenany hanao anjoria anaty kianja iray feno loza manambana marobe.

Jean Sovon (JS) :  Ahoana no nahatonga anao ho mpanao gazety?

Damy Govina (DG) : Raha ny tantara kely, dia tsy ny ho lasa mpanao gazety mihitsy no nanomanana ahy. Tany amin'ny fianarana fiteny vahiny kokoa no nisy ahy. Fa indray andro, hitan'ny rahavaviko ny filazàna tao anaty gazety iray tao an-toerana, dia hoy izy tamiko : ” Ianao ilay tia mitsara gazety io, io misy tolotr'asa ho mpanitsy ao amin'ny gazety”. Taona iray sy tapany taorian'izay, nifandray tamiko ilay trano fanaovan-gazety mba hanao andrana, dia tafiditra tao anatin'ny tontolon'ny asa fanaovana gazety tampoka teo aho. Tsy nanana mpanao gazety nisahana ny resaka kolontsaina ilay trano fanaovan-gazety ka nanipy hevitra tamiko hanoratra momba ny kolontsaina, dia nanomboka teo ny anjoria. Na teo aza ny fahafahako manoratra tany anatin'ireo tsanganana hafa, dia nijanona tao anatin'ny fanaovana gazety ho an'ny resaka kolontsaina aho, izay nitondra ahy taty aoriana ho amin'ny asa fanaovana gazetim-panadihadiana.

JS : Nahoana no manao fanadihadiana ao anatina firenena iray izay mbola tsy dia misy loatra io fotokevitra io?

DG : Ny hetaheta hisian'ny rariny. Tsy mbola nahavita nitraka ilay firenena taorian'ny efa ho antsasaka taonjato iray nahazoany fahaleovantena. Mivangongo aminay ireo krizy pôlitika miaraka amina fari-piainana fadiranovana iainan'ny vahoaka. Araka izany dia nilaina napetraka ny fanontaniana mba hahalalàna izay antony mahatonga anay hiaina toejavatra tahaka izao sy izay fomba azo ialàna amin'izany. Ny asa fanaovana gazetim-panadihadiana no nanome ahy ny valiny, ekena fa tsy izy rehetra, fa valinteny tena ilaina hitondràna fahazavana momba ny fitsingidingidinan'ny toekaren'ilay firenena, ny tsy fahaiza-mitantana avy amin'ny foibe, fa indrindra indrindra mikasika rafitra pôlitika iray manjavozavo.

Lire : Mafana ny adihevitra momba ny lalàna famosirana ireo mpanolana zaza tsy ampy taona eto Madagasikara [mg]

JS : Inona ireo fanadihadiana tena mampirehareha be anao?

DG : Maro ny fanadihadiana vitako teo amin'ny asako. Ny tena nanamarika ahy dia ny momba ireo fanondranana an-tsokosoko ny harena voajanahary. Tsy azoko lazaina eto ny anaran'ilay orinasa nangataka ny hanaovana ilay asa, satria tsiambaratelo no nanaovana izany, nefa izay no iray tamin'ireo fanadihadiana tena sarotra indrindra  tsy maintsy nataoko. Nidofotra tamin-javatra maro aho. Saiky namoizako ny aiko. Ny faharoa, fanadihadiana iray momba ny kere tany atsimon'ny firenena, notanterahako niaraka tamina fantsona iraisampirenena, tao anaty toedraharaha manahirana: ny zavanisy teny an-kianja, ireo loharanom-baovao tsy nety hiloa-bava, ireo manampahefana niahiahy foana. Ary ny farany dia ny fanadihadiana momba ny Bonne Viande de Madagascar (Bovima). Fanadihadiana iray tsy mba nahaliana ny mpanao gazety izy io, saingy kosa nampirehareha anay ny asa nataonay ary andrasanay ny tohin'io raharaha io.

JS – Miasa amin'ny fiteny malagasy ianao sa amin'ny fiteny frantsay? Ahoana no fisehon'ny fahasamihafàn'ny fiteny eo amin'ny sehatry ny asa fanaovana gazety?

DG : Fiteny telo no iasànay: ny malagasy, ny frantsay ary ny anglisy. Matetika no amin'ny fiteny malagasy no anaovanay ny fanadihadiana sy ny tafatafa fa avy eo, soratanay sy adikanay ho frantsay na anglisy izy ireny ho an'ireo mpamaky eran'izao tontoloi izao. Izahay araka izany no tranokalam-baovao voalohany amin'ny fiteny roa ao Madagasikara: frantsay sy anglisy. Manoloana ireo mpisehatra namanay dia mametraka ny tenanay ho toy ny fampahalalam-baovao iraisampirenena izahay. Ny fahasamihafàn'ny fiteny dia tsy sakana velively ho ahy, satria sady miasa manao mpandika teny koa aho, zavatra iray tena ankafiziko. Ekena fa maka amin'ny fotoananay ihany izany, fa tsy sakana velively ho an'ny fikirakirana ny vaovao. Ambarako mihitsy aza hoe manoloana ny hafa ao anatin'ny sehatry ny media malagasy dia tombony izany.

Fanamby iray lehibe hafa atrehan'ilay firenena ny tahan'ny tsy fahaizana mamaky teny sy manoratra: tamin'ny 2022, araka ny minisitry ny fanabeazam-pirenena malagasy, 76,7% ny tahan'ny tsy fahaizana mamaky teny sy manoratra ho ana vahoaka misy mponina mihoatra ny 30,5 tapitrisa.

JS : Inona avy ireo ambana sy fanamby amin'io asa io ary inona no tetikadinareo?

DG : Ny ambana rehefa hoe mpanao gazety ianao ao Madagasikara dia ny tahotra famoretana, ny fampidirana am-ponja. Matetika ny trano famoaham-baovao dia pôlitisiàna na misy ifamatorany amin'ny pôlitika no tompony, ary kely dia kely ny fahalalahanao manao ny asa. Tsy dia manana zo loatra ny mpanao gazety manoloana ireo tomponandraikitry ny trano famoaham-baovao, ary mazàna no sarotra ho an'ilay mpanao gazety ny handeha mifanohitra amin'ny fanapahankevitry ry zareo. Rehefa misy fifandirana pôlitika, tena adin'ny fampitambaovao no atrehan'ireo mpanao gazety. Ny ambana rehefa hoe vehivavy ianao, dia ny tsy fisian'ny fahatokisana manoloana ireo lehilahy mifanatrika aminay, indrindra fa rehefa fandihadiana no resahana. Saingy, averiko in-dray mandeha, ny saina no mitondra ny rehetra satria miaraka amin'ny fandehan'ny fotoana dia efa nilaozan'ny toetrandro izany resaka lahy sy vavy izany eo amin'ny sehatry ny asa fanaovana gazety. Tsy maintsy mihetsika fotsiny, mandroso dia handeha tsara kokoa ny asa.

Ny tetikadiko dia ny manao ny asa araka ny tokony ho izy: tsy miandany, manaja ireo fanontaniana dimy manandanja, mijanona foana anatin'ny maha-matianina ary misoroka ny tsy hanome afa-tsy zoro tokana an'ilay fanadihadiana na manome rariny ny hafa sy manatsiny ny sasany.

Vakio: Teboka itodihana: Inona no hovakiana hahatakarana ny adihevitra mialoha fifidianana eto Madagasikara? [mg]

JS : Ahoana no fipetraky ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety ao Madagasikara?

DG : Lohahevitra iray io ho an'ny adihevitra, tahaka ny hafa rehetra ihany, eny anivon'ny vondrom-piarahamonin'ireo Malagasy mpanao gazety. Ankoatra izany, tamin'ny 3 May 2024, nandritra ny andro erantany ho an'ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety, nanambara ny holafitry ny mpanao gazety ao Madagasikara (OJM), tarihan'i Monica Harimbola Rasoloarison, fa iray amin'ireo sakana atrehan'ireo Malagasy mpanao gazety eo ampanaovana ny asany ny tsy fisian'ny fahazoana maka vaovao. Azo lazaina ho tsy azo atao ny manana antontan-taratasy ôfisialy, nefa dia an'ny daholobe.

Eo ihany koa ny fanivànan-tena ataon'ny mpanao gazety noho ny tahotra famoretana, indrindra fa ara-pôlitika, satria ny ankamaroan'ireo trano goavana mpamoaka vaovao dia an'ireo pôlitisiàna izay mazàna miaro ny tombontsoany manoloana ny mpanatanteraka. Izaho efa niasa ho ana trano iray famoaham-baovao ho an'ny governemanta teo ambany govrnemanta iray hafa, ary saika niantraika tamin'ny asako izany satria notondroina ho mifandray tendro amina antoko pôlitika iray aho. Nefa ny hany fifandraisako tamin'izany dia ny niasàko tao amin'io media io.

JS : Inona no anjara asan'ireo Malagasy am-pielezana ao anatin'izany rehetra izany?

DG : Hatreto aloha, manana tsanganana iray izahay, nomena anarana hoe “Diaspora” izay tianay indrindra hanasongadinana ireo Malagasy miparitaka any rehetra any manerana ny tany, saingy tsy zavatra mora satria misy karazana tsy fifampitokisana momba ny hoe “Iza no manohana anareo? Tsy mbola manana anjara asa voafaritra ao anatin'ny asa fanaovana gazety ireo any am-pielezana.

Ao Frantsa izay heverina ho misy olona 140.000 eo ho eo, no tena mivangongo ireo Malagasy am-pielezana

Na eo aza ireny sakantsakana ireny ary indraindray dia fandrahonana, toa vonona i Damy Govina ny hitantara an'i Madagasikara amin'ny fomba hafa amin'ny alalan'ireo asa fanadihadiana ataony.

Vakio ny fandrakofanay manokana : Madagascar, une société déstabilisée [fr.]