Singra Mro miaraka amin'ireo mpianatra. Izy no nanomboka ny fandaharanasa fianarana ny fiteny Renmingtca ho famonjena io fiteny tandindonin-doza io. Nanome ny sary : Yangan Mro. Fampiasàna nahazoana alàlana tamin'ny mpanoratra.

Ny 21 Febroary 2024, an-tapitrisany maro ireo Bangladeshi nankalaza ny Andro Erantany ho an'ny Tenindreny [fr], 98 %  amin'izany no mpiteny ny fiteny mibahan-toerana (an'ny maro an'isa), ny Bengali [fr]. Araka ny fandalinana antrôpôlôjika sy ireo loharanom-baovao avy amin'ny vazimba teratany ao Bangladesh, misy eo ho eo amin'ny 5 tapitrisa eo ny olona [en] ao anatina foko sy vondrona vazimba teratany miisa 48 mampiasa fiteny vitsy an'isa miisa 41[fr] samihafa. Indrisy anefa, 12 hatramin'ny 18 amin'ireo fiteny ireo no efa andalam-paharinganana.

Anisan'ireny fiteny tandindonin-doza ireny ny « Rengmitca » [en] izay ampiasaina any amin'ny faritra an-tendrombohitra ao Chittagong any Bangladesh. Tamin'ny 1999, David A. Peterson, profesora ao amin'ny anjerimanontolon'i Dortmund ao Etazonia, dia nandeha nankany Bangladesh handalina ireo fiteny teratany. Araka izany, tamin'ny 2009 izy dia nandrakitra sy nanasokajy [en] ny Rengmitca ho toy ny fiteny Khomic [en] ary tafiditra anatin'ny fianakaviamben'ireo fiteny Kuki-Chin [fr]. Manana ireo fahasamihafàna ireo io fiteny io, saingy na izany aza dia mifamatotra akaiky amin'ireo fiteny manakaiky azy: ny Khumi sy ny Mro.

Ankehitriny, olona 6 monja sisa [en], izay efa samy mihoatra ny 60 taona daholo, no afaka miteny azy io tsy miambakavaka. Raha maty izy ireo, hanjavona ao Bangladesh ilay fiteny sy ny kolontsainy.

Fa nahoana io fiteny io no andalam-panjavonana?

Tamin'ny taonjato faha-17, nisy vondrona kely nahitàna ireo mpiteny Rengmitca nandeha nifindra tany Bandarban, ao amin'ny faritra an-tendrombohitr'i Chittagong mifanila amin'ireo Khumis [en] ao amin'ny faritra Arakan [en], amin'ny morontsiraka andrefan'i Myanmar. Tamin'ny voalohany, toerana nihataka no nipetrahan-dry zareo, teny akaikin'ny vondrom-piarahamonin'ireo Mro [en] tao an-toerana. Araka izany dia nampiasa ny fombany sy ny fiteniny ry zareo. Kanefa, arakaraky ny nidinan'ny isan-dry zareo, niditra tao anatin'ny vondrom-piarahamonina Mro ry zareo, tamin'ny alàlan'ny fifanambadiana sy fakàna miandàlana ny fiteny Mro. Toy izany no nanadinoan-dry zareo tsikelikely ny fitenin-dreniny.

Tamin'ny 2015, Peterson, mpahay momba ny fiteny, dia nanambara nandritra ny tafa iray ho an'ny gazety [en] tao Dhaka, renivohitr'i Bangladesh, hoe tsy misy afa-tsy 30 sisa ireo olona mahay ny fiteny Rengmitca. Efa nihoatra ny 50 taona daholo izy rehetra, ary atahorany ho faty ilay fiteny aorian'ny fodiamandrin'izy ireny raha toa ireo andian-taranaka tanora ka tsy mahavita mianatra ilay fiteny. Voalazan'ireo tatitra [en] vao haingana, tamin'ny 2023, fa enina sisa ireo mpiteny Rengmitca miparitaka any anaty soba-distrika ao amin'ny faritr'i Bandarban,  any amin'ny faritra an-tendrombohitr'i Chittagong, lehilahy ny dimy ary vehivavy ny iray. Iza no hiteny io fiteny io rehefa tsy eo ry zareo ?

Tara-panantenàna

Singra Mro, tovolahy avy amin'ilay vondrom-piarahamonina, dia nihetsika mba hanavotra ilay fiteny. Izy no nanomboka ny fandaharanasa iray ho fianarana ny fiteny Rengmitca [bn] mba hampivoarana sy hitahirizana ilay fiteny, izay notsinontsinoavin'ireo vondrom-piarahamonina niaviany ihany. Hatramin'ny Desambra 2023, nampandray anjara mavitrika ny ankizy, ny tanora ary ny olondehibe avy ao amin'ilay vondrom-piarahamonina Mro io fandaharanasa io.

Ny Global Voices Bangla dia nifandray tamin'ny Singra Mro sy Yangan Mro, mpanoratra sady mpikaroka, izay nanoratra rakibolana iray amin'ny fiteny Rengmitca. Tamin'ny alàlan'ny imailaka no nanaovana ny tafa.

Global voices Bangla (GV Bangla) : Azonao omena topimaso kely ve izahay momba ilay fandaharanasa fianarana ikendrena ny hanavotana ny fitenin-drazanareo? Inona no hery manosika anareo hiditra amin'izay làlana izay?

Singra Mro (SM): Since childhood, I have been aware of our ancestral tongue — Rengmitca. However, in reality, we communicate in other languages. I felt bad neglecting our own mother tongue; it felt like a betrayal. Moreover, my father often lamented, ‘With my passing, our mother tongue will vanish, left with no one to uphold it.’ Witnessing my father's remorse deeply affected me. After seeking guidance from my grandfather, Yangan, I started the Rengmitca language class last December with my own money and efforts.

Singra Mro (SM) : Hatrany amin'ny fahazazàko no efa nahaizako ny Rengmitca fitenin-drazanay. Fa raha ny marina, amin'ny fiteny hafa no ifandraisanay. Tsy nahazo aina aho nanao tsinontsinona ny fitenin-dreninay ; toy ny hoe famadihana ilay izy. Sady koa, matetika nitaraina ny raiko : « Miaraka amin'ny fahafatesako, hanjavona ny fitenin-drenintsika, tsy hisy na iza na iza hiaro azy ». Tena nanohina mafy ahy ny fibabohan-draiko. Rehefa avy naka torohevitra tamin'i Yangan, raibeko, dia natomboko tamin'ny Desambra lasa teo ny fampianarana ny fiteny Rengmitca, niainga avy amin'ny volako sy  ny ezako manokana ihany.

Tsy misy toeram-pianarana vonona ho an'ilay fandaharanasa fampianarana ireo  fiteny ; ao an-tranon'i  Singra Mro no atao ireo fotoana rehetra. Nanome ny sary : Yangan Mro. Fampiasàna nahazoana alàlana

GV Bangla : Toy ny ahoana no nandraisana ilay hetsika nataonareo? Inona avy ireo fanamby natrehanareo ?

(SM): Initially, only 15 people turned up, but gradually, more students joined. Balancing agricultural work during the day, I conduct the classes in the evenings, typically from 7 pm to 9 pm, sometimes extending until 10 pm. Fortunately, both male and female students participate in the classes with enthusiasm. Not only Rengmitca youths but also those from neighboring communities like Mro attend.

Our primary concern is the lack of educational materials. After exhausting the resources available, particularly the dictionary authored by my grandfather, Yangan, I worry about the future availability of learning materials.

(SM) : Tany am-piandohana dia olona 15 ihany no tonga, saingy nitombo niandàlana ny mpianatra. Nila nampifandanja ny asa aho, ny asa fambolena amin'ny antoandro, ny fampianarana amin'ny hariva, amin'ny ankapobeny dia manomboka amin'ny 7 ora hariva hatramin'ny 9 ora alina, indraindray hatramin'ny 10 ora alina. Soa ihany, ireo mpianatra, na lahy na vavy, dia mavitrika sy mafàna fo mandray anjara. Tsy ny tanora Rengmitca ihany no manatrika ny fampianarana, fa ny avy amin'ireo vondrom-piarahamonina mpifanila vodirindrina ihany koa, toy ny Mro.
Ny tena mampiasa loha anay dia ny tsy fahampian'ny fitaovana fanabeazana. Rehefa lany ny teo am-pela-tànana, indrindra fa ny rakibolana nosoratan'i Yangang, raibeko, dia ahiako ny momba ny fisian'ny fitaovana fianarana amin'ny ho avy .

GV Bangla : Nahazo tohana avy amin'ny governemanta ve ianareo? Ny Ivontoerana Iraisampirenena momba ny Fitenin-dreny dia mikaroka sy mitahiry ireo fiteny isankarazany manerana an'i Bangladesh. Efa nifandray tamin-dry zareo ve ianareo?

(SM): We urge the government to take measures to preserve our mother tongue. Giving access to educational infrastructure, such as providing books and organizing classes in schools, would greatly enhance our chances. Taking classes in a school setting would encourage more participation from youths. Additionally, considering our family's financial constraints, receiving an honorarium would enable me to teach with greater enthusiasm and without financial worries.

We have yet to receive any assistance or cooperation from the government.

(SM) : Tsy mitsahatra izahay ny manentana ny governemanta mba handray fepetra hitahirizana ny fitenin-dreninay. Ny fanomezana anay ny fahafahana miditra amin'ireo foto-drafitrasam-panabeazana, toy ny fanomezana boky na fikarakarana fotoam-pampianarana any an-tsekoly, dia mety hanatsara betsaka ny vintanay. Ny fandraisany lesona any anaty tontolon'ny fampianarana dia handrisika bebe kokoa ny fandraisana anjaran'ireo tanora, amin'ny fiheverana ny teritery ara-bola iainan'ny ankohonanay, ny fandraisana tambiny kely dia mety hahafahako mampianatra anaty hafanam-po sy tsy misaina olana ara-bola.

Tsy mbola nahazo mihitsy fanampiana na fiarahana miasa avy amin'ny governemanta izahay.

Ny zotra nodiavin'i Yangan

Yangang dia nanao asan'ny mpanampy amin'ny fikarohana ho an'ilay mpahay momba ny fiteny, David A. K. Peterson, nandritra ireo fikarohana nataony tao Bangladesh. Taorian'ny nodian'i Peterson tamin'ny 2015, notohizan'i Yangan ireo fikarohana momba ny fiteny. Kanefa, nandritra ny fisian'ny valanaretina COVID-19, very ny fifandraisany tamin'ireo mpiteny ny Rengmitca. Tamin'ny 2021, rehefa niverina tany amin'ny faritra nisy azy ireo izy, hitany fa enina sisa no mbola velona tamin'izy ireny.

Rehefa nanontaniana momba ny antony niteraka ilay fahapotehan'ny fiteny Rengmitca, nolazain'i Yangan Mro tamin'ny Global Voices Bangla fa :

One significant factor leading to the this state of the Rengmitca language is that they do not live in one place. In some villages, only seven out of twenty-five families speak Rengmitca, and in certain areas, it's just one family. As a result, they struggle to preserve their native tongue while coexisting with members of other communities, as they are compelled to adopt the majority language.

In fact, the total population of the Rengmitca ethnic group in Bangladesh likely does not exceed two or three thousand individuals.

Moreover, their children are hesitant to speak Rengmitca, fearing the resentment of those who predominantly speak other languages within the village. Such apprehensions hold them from using their mother tongue, which has lead to the decline of native speakers across generations.

Iray amin'ireo antony mahatonga ny fiteny Rengmitca ho amin'izao toerany izao ny tsy fonenan-dry zareo amina toerana tokana. Any amin'ny vohitra sasany, ankohonana fito monja amin'ireo dimy ambiroapolo no miteny Rengmitca, any any amin'ireo faritra sasany, tsy misy afa-tsy ankohonana tokana. Vokany, sahirana ry zareo hitahiry ny fitenin-dreniny, no sady hiara-monina amin'ireo mpikambana avy amin'ireo vondrom-piarahamonina hafa, satria voatery mampiasa izay fitenin'ny maro an'isa.

Raha ny marina, mety tsy mihoatra ny roa na telo arivo ny fitambaran'ny isan'ireo olona avy amin'ny foko Rengmitca ao Bangladesh.

Ankoatra izay, misalasala tsy miteny Rengmitca ny taranak'izy ireny, noho ny tahotra sao ho ahilik'ireo izay mampiasa ireo fiteny hafa ao am-bohitra. Ireny fanahiana ireny no manakana an-dry zareo tsy hampiasa ny fitenin-dreniny, izay mitarika ny fihenàn'ny isan'ireo teratany mpiteny azy isaky ny andian-taranaka.

Yangan Mro namoaka ny rakibolana voalohany amin'ny fiteny Rengmitca, nomena ny anarana hoe Mitca Takhak. Misy fampidiriana miisa 3 400 ao anatiny. Sary natolotr'i Yangan Mro tam-pitiavana.

Noho ny ady saina mafy amin'ny ho fanjavonan'ilay fiteny, dia nohamafisin'i Yangan Mro ny ezaka ataony hirotsahana an-tsehatra ao anatin'ilay vondrom-piarahamonina. Tamin'ny 2023, izy no nanoratra ny hany rakibolana Rengmitca voatonta. Io boky io, mitondra lohateny hoe « Mitca Takhak »  dia ahitàna fampidirana miisa 3 400. Tsy manana endri-tsoratra azy manokana ny fiteny Rengmitca, ny alfabeta Mro sy Bengali no nampiasain'i Yangan hanoratana ny rakibolany.

Natombok'i Singra Mro ilay fandaharanasa fampianarana ny fiteny Rengmitca, mifototra betsaka amin'io rakibolana io.

Rehefa nanontaniana azy ny amin'ireo fepetra ilaina mba hitahirizana ny fiteny Rengmitca, nambaran'i Yangan tamin'ny Global Voices Bangla fa :

We will not be able to preserve a language independently by only compiling dictionaries, publishing books, or organizing classes in our native language. For that, the help of the government is definitely needed.

Collaboration with the remaining Rengmitca language speakers is essential; without their participation, the preservation efforts will falter. Providing them with dictionaries, grammar guides, and educational opportunities, as well as the opportunity to live in one place so that they can speak to each other in their mother tongue, is imperative.

Also, raising awareness among their children about the significance of their mother tongue is very important. Publishing books in the native language and establishing learning resources are also pivotal steps. Despite the challenges, I remain hopeful that we can salvage the Rengmitca language to some extent.

Tsy ho vitanay samirery ny hitahiry fiteny iray amin'ny fanangonana rakibolana fotsiny, na famoahana boky na fikarakaràna fampianarana amin'ny fitenin-dreninay. Ho fanatanterahana izany dia tena ilaina ny fanampian'ny governemanta.

Tena zavadehibe ny fiarahana miasa amin'ireo sisa tavela mpiteny Rengmitca ; raha tsy eo ny fandraisan'izy ireo anjara, tsy ho tafita ireo ezaka fikajiana atao. Tsy maintsy atao ny fanomezana an-dry zareo ny rakibolana, ny taridalana amin'ny fitsipi-pitenenana ary ny mety hahafahana hianatra, ary koa fahafahana hiaina anatina toerana iray mba hahafahan-dry zareo miresaka izy samy izy amin'ny fitenin-drenin-dry zareo.

Tena zavadehibe ihany koa ny manentana ny taranak'izy ireo momba ny lanjan'ny fitenin-dreniny. Ny famoahana boky amin'ny fitenin-dreniny ary ny fametrahana fitaovam-pampianarana dia dingana goavana ihany koa. Na eo aza ireo fanamby, dia mbola manantena aho fa ho vitanay ny hanavotra ny fiteny Rengmitca amin'ny lafiny sasany.

Ny hahatafavoaka velona an'ilay vondrom-piarahamonina manontolo dia miankina amin'ny fahazoana ireo fahalalàna amin'ny alàlan'ilay fiteny sy ny fampitàna azy amin'ny hafa. Tena ilaina ny fanohanana mavitrika avy amin'ny governemanta sy ny fanaovany izay hampandroso ireo ezaka ataon'i Singra Mro sy Yangan Mro ho fiarovana ny fiteny Rengmitca.