Jawahir manao sary sokitra loro sy silauto amin'ny vato. Sary avy amin'ny mpanoratra.

Ahitana vondrom-piarahamonina atahorana ho lany tamingana izay manana asa nolovaina tamin'ny razambeny amin'ny fikapohana vato ny ‘Pattharkatta’ any amin'ny faritra andrefan'i Terai ao Nepal. Heverina ho ‘tsy azo kasihana’ izy ireo any Nepal ary iharan'ny fanavakavahana sy fanilikilihana ara-tsosialy. Nanamboatra fitaovana vita amin'ny vato ho an'ny tokantrano Nepaley ny taranaka maro nifandimby amin'ny Pattharkattas. Na izany aza, noho izy ireo paria olom-bitsy, dia niatrika fanilikilihana an-taonany maro izy ireo ary nitolona tsy tapaka hahazoany fankatoavana. Ary matetika tsy atao laharam-pahamehana ao Nepal ny fandalinana ny toe-piainana ara-tsosialy sy ara-toekarenan'izy ireo amin'izao fotoana.

Ny maha Dalit

Ao Nepal, anisan'ny vondrom-piarahamonina Dalit izy ireo, izay ao anatin'ny ambaratonga ambany indrindra ao anatin'ny sarangam-piarahamonina. Efa mahazatra azy ireo ny manao ny asany mifanandrify amin'ny fokony, matetika manao asa ambany ary miatrika fanavakavahana ara-tsosialy.

Ankehitriny, tombanana ho 3.343 ny Pattharkattas monina ao Nepal mitolona amin'ny asa tsy manana hoavy tsy ahafahana hivoatra ho fanohanana ny fivelomany. Na dia manome fiahiana ara-tsosialin'ny vitsy an'isa ho an'ny vondrom-piarahamonina Pattharkatta aza ny governemanta, dia tsy ampy izany hamelomana araka ny tokony ho izy ny fianakaviany. Ohatra, na dia natokan'ny governemanta ho an'ny Dalits aza ny 9 isanjaton'ny asam-panjakana, dia tsy nisy Pattharkattas nahavita niditra tao amin'ny sehatry ny asam-panjakana tany Nepal. Ny antony lehibe indrindra dia noho izy ireo manana ny taha ambony indrindra amin'ny tsy fahaiza-mamaky teny sy manoratra ao amin'ny firenena, noho ny tsy fahampian'ny loharanom-panabeazana, ka miady mafy izy ireo mba hahazoana tombontsoa amin'ny hetsika ataon'ny governemanta hampiditra Dalits amin'ny sehatry ny asa.

Ny tantaran'i Jawahir

Ity ny tantaran'i Jawahir Pattharkatta, 38 taona mpanao sokitra amin'ny vato avy ao an-tanànan'i Sawatikar ao amin'ny distrikan'i Nawalparasi (Andrefana) ao Nepal izay nanomboka nanao sokitra vato teo amin'ny faha-12 taonany. Nandany ny androny tamin'ny vato i Jawahir. Na amin'ny masoandro midanika na amin'ny hatsiaka mamirifiry; matetika rakotra vovo-bato izy, mamaky vato eo ivelan’ny efitrano keliny manan-tantara. Tamin'ny resadresaka mivantana tamin'ny volana Novambra lasa teo, dia nilaza i Jawahir hoe: “Nipetraka tao ambanin'ny lay ny razambeko taloha, saingy tamin'ny alalan'ny asa mafy mitohy nataoko, nanorina ity trano ity aho mba hialokalofan'ny fianakaviako amin'ny masoandro sy ny orana”.

Silauto sy loros mbola tsy vita  mivangongo ao amin'ny tobin'i Jawahir. Sary avy amin'ny mpanoratra.

Nahazo vato lehibe avy amin'ireo renirano teo akaiky teo izy rehefa avy nandoa vola tamin'ny komity isan-karazany eo an-toerana izay nitadiavany ireo vato. Avy eo manao sokitra azy ireo ho fitaovana toy ny loro, silauto, jato, ary okhal — fitaovana rehetra amin'ny fandrahoan-tsakafo sy fanodinana akora. Amin'ny ankapobeny izy ireo dia fitaovana mpananfaro sy mpamotika vita amin'ny vato nentim-paharazana. Manao sokitra sampin'andriamanitra koa izy, mandritra ny fotoam-pety. Ny fanaovana sokitra vato no asany mandavan-taona, maharitra 365 andro isan-taona.

Manome tsiny ny tsy fahaizany mamaky teny sy manoratra noho ny tsy fahampiam-bolan'ny fianakaviany i Jawahir. Hoy izy: “Tsy nanana fahafahana hianatra mihitsy aho, ka niafara tamin'ny asa kely karama. Tapa-kevitra anefa aho ny hanome fampianarana ambony ho an’ireo zanako vavy mba ho lasa manamboninahitra matanjaka izy ireo rahampitso”. Hoy ihany i Jawahir: “Manan-janakavavy telo aho. Ny zanaka lahy no ataon'ny fiarahamoninay laharam-pahamehana noho ny zanaka vavy, saingy tsy nahatsapa nila zanakalahy aho satria mino aho fa afaka mahavita zavatra betsaka kokoa, na tsara kokoa noho ny zanakalahy ny zanakavavy”. Amin'ny alalan'ny vola miditra amin’ny fanamboarana ireny fitaovana vita amin’ny vato ireny no ahafahany mandefa ireo zanany vavy hianatra.

Na dia eo aza ny tànany kinga sy ny ora maro natokany ho an'ny asa, zara raha manome azy ny zavatra ilaina fototra ny asa fanaovana sokitra vato, ka sarotra ny fitadiavam-bola. Ny asa mifototra amin'ny saranga toy ny fanaovana sokitra vato dia heverina ho sata ambany eo amin'ny fiarahamonina Nepaley ary iharan'ny fanavakavahana matetika. Mampanahy ihany koa ny vesatra fanampiny amin'ny fanavakavahana ara-pirazanana sy ny tsy fahazoana mikasika azy, satria mametra ny fidirana  amin'ireo loharanon-karena isan-karazany, na ara-materialy na tsy ara-materialy, ka lasa vitsy kokoa ny asa hafa azony isafidianany ankoatra ny asa fanaony mahazatra.

Mametraka ny hoavin'ny asan'i Jawahir ho tandindonin-doza ny hafainganan'ny modernizasiona (fanavaozana), satria mihena ny tinady amin'ny fitaovana nentim-paharazana vita amin'ny vato. Mitodika amin'ny fitaovana maoderina toy ny fikapohana sy fanapotehana elektrika ny olona satria mahomby sy mora ampiasaina ireo. Hoy i Jawahir: “Nihena be ny varotra loro, silauto, jato, sns, nandritra ny dimy taona. Lasa sarotra be ny mivarotra ireny entana ireny na dia mitety vohitra maro aza aho”. Miaraka amin'ny fahoriana miharihary eo amin'ny masony, nanampy izy hoe: “Tsy ho afaka hanome fiainana tsara kokoa sy fianarana ambony ho an'ny zanako vavy aho amin'ny fidiram-bola kely azoko amin'ny vato”.

Mikasika ny anjara-isan'ny Dalit raisina ho mpiasa, nilaza i Jawahir hoe:

We don’t need any money or quota from the government. We would be happier if we only had a proper market for our stone-made goods because stone carving is our identity and the only skill we have. The government should guarantee a fair market for the skilled work of indigenous communities who rely on their traditional occupations to sustain themselves while preserving their ancestral identities.

Tsy mila vola na anjara isan'olona azo raisina hiasa avy amin'ny governemanta izahay. Ho faly kokoa izahay raha mba manana tsena sahaza ny vokatra vita amin’ny vato satria ny fanaovana sokitra vato no mampiavaka anay sy ny hany fahaizamanao anananay. Tokony hiantoka tsena ara-drariny ny governemanta ho an'ny asa-tanana ilàn-talentan'ireo vondrom-piarahamonina teratany izay miantehitra amin'ny asa fanaony nentim-paharazana ho fameloman-tena sady mitahiry ny mampiavaka ny razambeny.