Fiara vaventy fitaterana mineraly eo amin'ny toeram-pitrandrahana ao Fungurume; Saripika an'i Jonas Kiriko

Ao anatin'ny fiarahamiasa amin'ny www.icicongo.net dia noraisina ho eto amin'ny Global Voices indray ity lahatsoratra ity. Azo jerena ao amin'ny icicongo ny lahatsoratra niandohana.

Ny Repoblika Demaokratikan'i Kôngô (RDC) no mamatsy ny 70% eo ho eo amin'ny filàna ‘cobalt’ erantany, mineraly iray saropady fampiasa amin'ny vatoaratra sy ireo fiara mandeha herinaratra. Amin'izao ankehitriny izao, ny ankamaroan'ireo toeram-pitrandrahana ‘cobalt’ dia any anatin'ireo valan-javaboary ao amin'ilay firenena.

Ao Kisanfu, vohitra iray ao amin'ny faritanin'i Lualaba any atsimon'i RDC, ao amin'ny tahirin-javaboary ao Basse Kando, tsy mandeha tsara intsony ny fiainana mandritra ny fotoana fahavaratra. Efa tsiaron'ny lasa sisa ny lemaka maitso tsy hay nidirana tao amin'io tahiry io, toy ny tany amin'ny andiantaona 1980s sy 1990s tany.

Ankehitriny, velaran-tany midadasika be ao anatin'ilay faritra arovana no misy mibodo amin'ny fomba tsy ara-dalàna. Hita ao ireo vondrom-piarahamonina nafindra toerana, izay namela ny toerany ho an'ireo faritra fitrandrahana harena ankibon'ny tany nanimba ny toeram-ponenan-dry zareo.

Toerana fitrandrahana harena an-kibon'ny tany

Tombanana ho 77 % amin'ny tahirin-javaboary ao Basse Kando ankehitriny no omena ireo toeram-pitrandrahana harena ankibon'ny tany. Basse Kando dia faritra arovana iray mirefy 17 500 hektara, araka ilay didim-pitondràna tamin'ny 1957 , ary mivelatra ao amin'ny ampahan'ny amin'ireo faritany ao Lubudi sy Kolwezi any amin'ny faritanin'i Lualaba. Io didim-pitondrana io dia novàna tamin'ny 2006 saingy tsy nolazaina tao ny fetran'ilay tahirin-javaboary.

Raha ny marina, ireo manampahefana miandraikitra ny harena ankibon'ny tany ao RDC dia efa hatry ny taona maro no nanome fahazoandàlana tany anatin'ilay faritra. Araka izany, manana toerana fitrandrahana harena ankibon'ny tany manitsakitsaka ny fetran'ilay tahirin-javaboary daholo ireo orinasa marobe tantanan'ireo mpila ravinahitra sy teratany, isan'izany ny CMOC Kisanfu Mining SARL, orinasa iray an'ny China Molybdenum Co Ltd (CMOC).

Tamin'ny 2023, lasa mpisehatra lehibe tao amin'ilay faritra ilay vondron'orinasa shinoa CMOC , araka ireo kajy nataon'ny Bloomberg notanisain'i Cyntia Bashizi, mpanao gazety momba ny harena ankibon'ny tany ao amin'ny Radio Okapi, onjampeo iray an'ny Firenena Mikambana ao RDC. Hoy izy tao amin'ny kaontiny  X :

Les experts l’avaient prédit avec l’avènement de la mine de Kinsafu en 2023 dans le Lualaba. Le Group chinois CMOC est désormais nouveau roi du cobalt en RDC selon les calculs du média Bloomberg. Il a détrôné le géant minier suisse Glencore qui n’a pas encore rendu public ses… pic.twitter.com/s1FfL5UjJj

— Cynthia Bashizi N. (@cynthiabash) January 10, 2024

Efa nilaza nialoha azy io ireo manampahaizana manokana, niaraka tamin'ny fahatongavan'ilay lavaka fitrandrahana tao Kinsafu tamin'ny 2023 ao Lualaba. Ilay vondron'orinasa shinoa CMOC izao no mpanjaka vaovaon'ny ‘cobalt’ ao RDC araka ireo kajy nataon'ny Bloomberg. Nahiliny ny Glencore, goavana mpitrandraka harena ankibon'ny tany avy any Soisa, izay tsy mbola nampahafantatra ho an'ny be sy ny maro ny … pic.twitter.com/s1FfL5UjJj

— Cynthia Bashizi N. (@cynthiabash) 10 Janoary 2024

Miasa ao amin'io toerana io ihany koa ireo mpitrandraka araka ny fomba tranainy. Mitady volamena ao amin'ilay toeram-pitrandrahana ao am-bohitr'i Kawama ry zareo, ary hatramin'ny varahina sy ‘cobalt’. Riandrano kely iray antsoina hoe Mutala no anadiovana ny volamena, riandrano izay mivarina ao amin'ny ony Kando. Iny akora nosasàna niaraka tamin'ny merkiora iny dia mandray anjara amin'ny fanimbàna ny fahamaroan-javamamanaina.

Ao amin'ny Ivontoerana Kôngôley ho an'ny Fikajiana ny Natiora (ICCN), sampandraharaham-panjakana natao hiadidy ireo vala sy ireo faritra arovana ao RDC, itarainana ihany koa ny fisian'ireo orinasa marobe mpitrandraka harena ankibon'ny tany tsy mitsaha-mitombo. Avoitran'i  Félix Mbayo, talem-paritr'ilay sampandraharaha ao Katanga ireo fahasahirànana sedrain'ny ICCN amin'ny fandroahana azy ireny hiala ny faritr'i Basse Kando :

Nandramanay ny nanaitra ireo tomponandraikitra lehibenay, tsy nahitàna fahombiazana. Manana fanomezandàlana avy amin'ny ministeran'ny harena ankibon'ny tany ireo mpitrandraka. Tsy vitanay amin'ny toerana misy anay ny handroaka azy ireny.

Araka ny voalazan'ity farany, ilaina ny ministeran'ny harena ankibon'ny tany mba hiara-hiasa amin'ny ministeran'ny tontolo iainana, izay manara-maso ireo faritra arovana.

Varotra tsy ara-dalàna ato amin'ireo hena nohazaina

Ny fidirana mankany amin'ireny toeram-pitrandrahana ireny dia ahenan'ireo tompona toerana tsy miankina nahazo alàlana ao anatin'ilay faritra mba  hanaovany toerana fitrandrahana harena ankibon'ny tany na toerana fambolena sy fiompiana, mampihena koa araka izany ny haben'ny faritra fihazàna azon'ireo vondrom-piarahamonina iasàna. Araka izany, ilay valan-javaboary dia safidy iray ho an'ireo mpihaza . Manazava i Maloba Madeleine izay efa hatramin'ny 1972 no nivarotra hena nohazaina :

Mifandray tsy tapaka amin'ireo mpihaza izahay. Rehefa manana vokatra iray ry zareo, antsoiny izahay, na ry zareo no tonga fotsiny izao tsy mila antsoina satria fantany ny toerana misy anay. Amidinay eo amin'ny 5 000 farantsa kôngôley ( 2 dôlara amerikàna eo ho eo).

Isan'ny antony mahatonga ny fihazàna tsy ara-dalàna (braconnage) ao anatin'ny vala nasiônalin'i Upemba ny resaka tombony ara-toekarena entin'ireo hena nohazaina, ireo finoana nentin-drazana, ny filàna fivelomana ary ny tsy fisian'ny safidy ara-toekarena hafa.

Any amin'ireo tanàndehibe dia ambony be ny tinady amin'ny resaka hena nohazaina, izay vao mainka mandrisika an'ireo mpihaza tsy ara-dalàna hitsofoka any anatin'ny vala sy hamono ireo biby. Ny fihazàna tsy ara-dalàna no tena loza voalohany mitatao amin'ny fahamaroan-javamamanaina ao amin'ilay vala nasiônalin'i Upemba. Tamin'ny 2022, ohatra, tranga 51 mifandray amina fihazàna tsy ara-dalàna no voarakitra ary mpihaza tsy ara-dalàna niisa 32 no tratra. Tafiditra anatin'izany ny fihazàna tsy ara-dalàna hahazoana hena sy vangin'elefanta, atosik'ireo fomba fanao ara-kolontsaina sy ny tinady tsy mitsaha-mitombo eo amin'ny tsena ivelany.

Ny toeram-pitiliana eny an-tsisintany ao Kasumbalesa iraisana amin'ny Zambia no toeram-pidirana sy fivoahana ao atsimon'ny firenena. Araka ny lazain'ny mpiasa iray ao amin'ny fadintseranana, miasa ao Kasumbalesa efa ho 10 taona any ho any ary nangataka tsy hotononina anarana, isantaona dia misy foana eo amin'io toerana io ny fisamborana sy fangiazana mahavoarohirohy ireo mpanondrana bibidia. Miseho amin'ny endriny maro ny hosoka eny amin'ny toeram-piampitàna sisintany, mandalo indrindra indrindra amin'ireo mpiasa (pôlisy, mpiasan'ny fifindràmonina, miaramila) napetraka hiasa eny amin'ny fadintseranana, izay mipaingotra isanjatony na tambin-karama arakaraky ny sandan'ireo entana nentina an-tsokosoko.

Mba hihezahana hahatakatra ny halehiben'ireo fanondranana an-tsokosoko eny amin'ny toeram-piampitàna sisintany, nisy mpanao gazety iray avy amin'ny Oxpeckers nisandoka ho mpanondrana an-tsokosoko, ary nandroso sosokevitra hampidirana vangin'elefanta an-tsokosoko sy hoditra liona ho any Zambia. Olona telo no nifandraisana mba hitondra izay fanampian-dry zareo, ka ny iray dia niasa tao amin'ny Direction Générale des Douanes et Accises (DGDA), sampanasa iray hafa ao anivon'ny misahana ny fifindràmonina ary iray hafa kosa avy amin'ny mpitandro filaminana. Ilay voalohany dia nitaky sarany 500 dolara amerikàna mba hanamoràna ny raharaha ary ireo roa hafa indray nitaky teo anelanelan'ny 200 sy 300 dôlara amerikàna.

Fepetra fanalefahana

Mitombo mihanaka hatrany ny sehatry ny harena ankibon'ny tany ary mirona mankany amin'ireo faritra hafa arovana ao RDC, tahaka ny Valan-javaboaharin'i Virunga ao Atsinanan'ny firenena, sy any amin'ny tahirim-bibidia ao Okapi Avaratra-Atsinanana. Na izany aza anefa, mbola matoky ireo tompon'andraikitra ao amin'ny valan-javaboary Upemba fa ireo manam-pahefana dia hanana ny finiavana hampitsahatra ny fitrandrahana tsy ara-dalàna an'ireo harena ankibon'ny tany any amin'ireo faritra arovana. Manolo-kevitra izy ireo ny amin'ny hanavaozana ny sehatry ny harena ankibon'ny tany mba hahazoana antoka ny fiarovana ireo faritra arovana sy hanamorana ny fiaraha-miasa ao anatin'ny rafitry ny Fifanomezan-tànana Maitso, fomba fiasa ara-toekarena maitso izay mampivady ny fampandrosoana sy ny fiarovana ny tontolo iainana.

PremiCongo, izay miasa ho amin'ny fikajiana ny ala ringitra ao Katanga dia maniry ny governemanta mba hanala io fifanarahana fanolorana tany ao anatin'ny lisitry ny faritra arovana ao amin'ny firenena io, noho ny fandrosoan'ny fahapotehan'ny zavamananaina ao aminy. Tolokevitr'ilay fikambanana ihany koa ny hoe mba handoa onitra ara-bola goavana amin'ny ICCN ireo orinasa miorina ao anatin'ny valan-javaboary Basse Kando, izay tokony hampiasa io vola io hanatsaràna ny fitantanana ireo faritra arovana hafa ao amin'ny firenena.

Ho setrin'ny fahapotehan'ny ala, ny fanjavonan'ireo karazam-bibidia vokatry ny fihazàna tsy ara-dalàna sy ny fanjavonan'ny hazo noho ny fitrandrahana tafahoatra, dia nisy olona iray nanangana tetikasa iray ho famerenana ny ala sy ireo karazam-biby tandindomin-doza. Dia ny fitoerana masina ao Mikembo izany, any amin'ny 30 km eo ho eo miala ny afovoan-tanànan'i Lubumbashi, araka izay asehon'ity lahatsary ity.

Teo anelanelan'ny taona 2005 sy 2006, voaverina tanteraka ny ala. Nampidirina tamin'ny taona 2011 ireo karazam-biby. Ny Profesora Jonathan Ilunga avy amin'ny Anjerimanontolon'i Lubumbashi, Fakiolten'ny Agrônômia, izay nanao fikarohana tao nanomboka tamin'ny taona 2010, dia niarahaba ity hetsika ity.

Alan'ny fanavaozana izy io, ary tao anatin'ny folo taona dia hitanay ny fitomboana lehibe tamin'ireo zavamaniry. Tena modely marina ho an'ny fambolen-kazo sy famerenana amin'ny laoniny ny fahamaroan-javamamanaina izany.