Olona tratran'ny tondra-drano tany Rio de Janeiro, Brezila, ny volana Janoary 2024 | Sary: Prefeitura Rio Instagram/Art natao tao amin'ny Canva avy amin'ny Global Voices

Niteraka famoizana ain'olona 12 sy fahapotehana ny tondra-drano sy ny oram-be tao amin'ny fanjakan'i Rio de Janeiro, anisan'izany ny tanànan'i Rio tamin'ny tapaky ny volana Janoary, vokatry ny krizin'ny toetr'andro izay niverimberina tany amin'ny faritra maro ao Brezila tamin'ny herintaona.

Niampy teny vaovao indray ny adihevitra nasionaly tamin’ity indray mitoraka ity taorian’ny nanamarihan’ny minisitry ny Fitoviana ara-poko, Anielle Franco, ny fanavakavaham-bolon-koditra ara-tontolo iainana ho anisan’ny mahatonga ny loza vokatry ny toetr’andro any amin’ny faritra.

Sobre as chuvas no Rio de Janeiro, racismo ambiental e como ele se manifesta nas grandes cidades.

Governo Federal e os poderes locais estão agindo em conjunto pra redução de danos. pic.twitter.com/XsnAivkkRo

— Anielle Franco (@aniellefranco) January 15, 2024

Momba ny orana tao Rio de Janeiro, ny fanavakavaham-bolon-koditra amin'ny tontolo iainana sy ny fomba fisehony any amin'ireo tanàn-dehibe.

Miara-miasa hampihenana ny fahavoazana ny governemanta federaly sy ny fahefana eo an-toerana.

Nilaza tao amin'ny lahatsary iray navoaka tao amin'ny media sosialy i Franco, rahavavin'i Marielle Franco, mpanolotsainan'ny tanànan'i Rio nisy namono tamin'ny taona 2018 fa, rehefa mijery ireo faritra tena iharan'ny tondra-drano, ireo toerana efa miatrika olana momba ny trano, hita fa ny ankamaroan'ny mainty hoditra no iharan'ny vokatry ny toetr'andro mahery vaika.

Isso acontece porque uma parte da cidade, do estado, não tem a mesma condição de moradia, de saneamento, de estrutura urbana do que a outra. Também não é natural  que esses lugares tenham a maioria da sua população negra. Isso faz parte do que a gente chama e define de racismo ambiental e seus efeitos nas grandes cidades.

Mitranga izany satria tsy manana fivelomana, fahadiovana sy farafitra an-tanàn-dehibe tahaka ny an'ny hafa ny ampahan'ny tanàna, na fanjakana. Ary, tsy voajanahary raha samy maro an'isa avokoa ny mainty hoditra  ireo toerana ireo. Anisan'ny antsointsika sy faritantsika ho fanavakavaham-bolon-koditra ara-tontolo iainana sy ny fiantraikany amin'ny tanàn-dehibe izany.

Tsy nitovy hevitra amin'izany ireo fampahalalam-baovao elatra havanana sy ireo matoandahatsoratra amin'ny fampitam-baovao mahazatra, ary nisy ny naneso ny fanehoan-kevitr'i Franco.

Joel Pinheiro da Fonseca nilaza tamin'ny lahatsoratra iray tao amin'ny Folha de São Paulo fa:

Há áreas em que o recorte racial é relevante, porque joga luz em mazelas de que a simples desigualdade social não dá conta. (…) Mas será que as chuvas castigam mais um negro favelado do que seu vizinho branco? Claro que não. A raça aí é incidental, não tem relação direta com o problema, e tampouco é parte de sua solução.

Misy ireo faritra isongadinam-bolonkoditra, satria manasongadina ireo aretina izay tsy hain'ny hantsana ara-tsosialy tsotra vahàna. (…) Kanefa sazian'ny orana bebe kokoa ve ireo mainty hoditra any amin'ny favela (tranom-barìka) noho ireo fotsy hoditra eo akaikiny? Tsia, mazava ho azy. Kisendrasendra fotsiny ny fanavakavahana eto, tsy mifandray mivantana amin'ny olana, ka noho izany, tsy anisan'ny vahaolana.

Tamin'ny volana Desambra 2023, nanambara ny fitsapan-kevitra iray fa milaza ho mainty hoditra na foko mifangaro (sokajy antsoina hoe pardo amin'ny teny Portiogey) ny 55,5 isanjaton'ny mponina Breziliana. Nasehon'ny tatitra nataon'ny Ivotoerana Breziliana momba ny Jeografia sy ny Antontanisa (IBGE) tamin'ny taona 2021 fa efa ho avo roa heny noho ny an'ny mponina fotsy hoditra ny tahan'ny fahantrana eo amin'ny mponina mainty hoditra sy foko mifangaro. Heverin'ny tondro ho ao antokonan'ny fahantrana ireo olona mampidi-bola latsaky ny 100 USD isam-bolana.​

Nisioka i Franco tamin'ny 16 Janoary fa, teo anelanelan'ny taona 2010 sy ny taona 2020, niakatra 15 avo heny ny isan'ny olona namoy ny ainy nandritra ny tondra-drano, ny hain-tany ary ny tafio-drivotra tany amin'ny faritra mahantra sy manodidina an'i Brezila.

Fanavakavahana ara-tontolo iainana

Nampiasaina hatramin'ny taona 1970-1980 tany Etazonia ny voambolana hoe fanavakavahana ara-tontolo iainana. Matetika heverina ho avy amin'ilay mpikatroka Afrikana-Amerikana sady mpanoratra Benjamin Chavis izany.

Faritan'ny lahatsoratra iray ao amin'ny tranokalan'ny World Economic Forum ho “endrika fanavakavaham-bolon-koditra mahazatra izay mahatonga ny vondrom-piarahamonina mainty hoditra hizaka mafy kokoa amin'ny fomba tsy mifandanja ireo voina ara-pahasalamana amin'ny alàlan'ny politika sy fomba fanao izay manery azy ireo hipetraka eo akaikin'ireo toerana manimba kokoa toy ny toerana fivoahan'ny rano maloto, toeram-pitrandrahana, fanariam-pako, tobim-pamokarana herinaratra, lalana lehibe sy ireo mpamokatra akora mpangeja hafanana izany.” Saingy nanamarika ny ranty iray hafa, navoakan'ny The Lancet tamin'ny taona 2018, fa “tsy voafetra amin'ireo toerana misy indostria mpandoto ny fanavakavahana ara-tontolo iainana “:

It can also be seen in the historical siting of many minority communities on less desirable tracts of land, such as flood plains or other areas vulnerable to the extreme weather events. Nor is environmental racism limited to the treatment of minority groups within a nation, as many polluting industries have moved from high-income countries, where they are monitored closely, to lower income ones with less stringent environmental oversight.

While a common counterargument to the narrative of environmental racism is that these are conditions that arise from poverty, not racism, a growing body of evidence suggests that this is not the case (…)

Hita ihany koa izany amin'ireo toerana maro ara-tantaran'ireo vondrom-piarahamonina vitsy an'isa any amin'ny tany tsy dia ilaina loatra, toy ny lemaka mora tondra-drano na faritra hafa mora tratran'ny toetr'andro mahery vaika. Tsy voafetra amin'ny fomba fikarakarana vondron'olona vitsy an'isa ao anatin'ny firenena iray ihany koa ny fanavakavahana ara-tontolo iainana, satria maro ireo indostria mpandoto no nifindra avy any amin'ny firenena be fidiram-bola, izay anaraha-maso azy ireo akaiky kokoa, mankany amin'ny firenena kely fidiram-bola izay tsy dia henjana loatra ny fanaraha-maso ara-tontolo iainana.

Raha hita mahazatra anoherana ny fitantarana fanavakavahana ara-tontolo iainana kosa ny filazana fa avy amin'ny fahantrana ireo toe-javatra ireo, nefa asehon'ireo porofo tsy mitsaha-mitombo fa tsy izany no izy (…)

Nohazavain'i Flávia Oliveira, mpanao gazety, tao amin'ny Fantsom-pahitalavitra Globo News ihany koa ilay teny, nanamarika ny zavamisy Breziliana

É importante a gente chamar atenção para isso que você está chamando de descaso (…) que recai somente para um determinado grupo da população. É essa orientação que alguns vão chamar de ‘destino’, de ‘sina’, a que se dá o nome de racismo ambiental. De modo geral essas intempéries, inundações, deslizamentos, desmoronamentos, mortes (…) no Brasil, se abatem quase sempre sobre o mesmo grupo: um grupo de baixa renda que vive em más condições habitacionais, que vivem em situação de vulnerabilidade e que são predominantemente pessoas pretas, pobres, muitas mulheres chefes de famílias.

Zava-dehibe ny mandinika izay antsoin’ny olona hoe tsy firaharahiana (…) izay mihatra amin’ny vondron’olona sasany ihany. Amin'izany fitarihana izany no hiantsoan'ny sasany ho ‘anjara’ sy ‘finoana’ ny tranga nomena ny anarana hoe fanavakavahana ara-tontolo iainana. Amin'ny ankapobeny, any Brezila, saika mitovy hatrany no iharan'ireny tranga toetrandro, tondra-drano, fihotsahan'ny tany, fahafatesana ireny (…): ny olona ambany fidiram-bola, izay mipetraka amin'ny trano tsizarizary, ao anatin'ny toe-javatra marefo.​

Nandefa fanambaràna tao amin'ny media sosialiny ihany koa ny minisitry ny tontolo iainana Marina da Silva, manohana ny fijerin'i Franco ary manamafy ny faniriana hiresaka momba ny rariny amin'ny toetrandro, ary nanampy hoe:

A política pública precisa integrar novas linguagens, que sejam capazes de objetivamente dar nome às demandas, e o racismo ambiental é uma das realidades que precisam ser enfrentadas. Eventos climáticos extremos atingem toda a população, mas é um fato que pessoas pretas, mulheres, crianças, jovens e idosos são duramente mais afetados.

Mila mampiditra fiteny vaovao ny politikam-panjakana, izay afaka manonona an-kitsirano ny fitakiana, ary iray amin'ireo zava-misy tsy maintsy atrehina ny fanavakavahana ara-tontolo iainana. Miantraika amin'ny mponina rehetra ny fisehoan'ny toetr'andro mahery vaika, saingy hita fa ny mainty hoditra, ny vehivavy, ny ankizy ary ny zokiolona no voa mafy kokoa.

Milaza ny tantara iray navoakan'ny gazetiboky piauí tamin'ny taona 2022 fa ”farafahakeliny, olona 17,4 tapitrisa no miaina ao anatin'ny tsy fahampiana ara-pialofana – ao anatin'ny toe-piainana tsizarizary na mandany ny ampahany betsaka amin'ny fidiram-bolany amin'ny hofan-trano.”