Pikantsary avy amin'ny fanadihadiana iray momba ireo “brouteurs” ao Côte d'Ivoire tao amin'ny YouTube
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, nefa koa ireo tsy afaka adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa, tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.
Hita eto avokoa ireo fizaranay rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Mandarin voambolana teraka avy amin'ny fiteny pôrtiogey “mandarim“, avy amin'ny matoanteny pôrtiogey hoe “mandar” midika hoe mibaiko, mandidy; saingy koa nisy ny fiantraikan'ilay fiteny maley hoe “menteri” entina ilazàna ny mpanolotsaina ny mpanjakan na ny minisitra. Tany am-piandohany ny hoe mandarin dia nampiasan'ireo Pôrtiogey hanondroana mpiasam-panjakàna ambony iray, na olona mahatari-kevitra tao Shina (官僚) ary tao Malezia, nanomboka tamin'ny taonjato faha-16.
Ankehitriny, amin'ny lafiny iray dia entina milaza olona iray tampo-pahaizana izy, ary amin'ny lafiny iray hafa dia anondroana ny fiteny iray amin'ireo fiteny shinoa manana sata ôfisialy ao Shina sy Taïwan.
Vakio [fr.]: Quelles sont les appellations utilisées par les locuteurs de chinois mandarin pour décrire leur propre langue?
Hita any anaty literatiora ihany koa izy io, toy ny ao anatin'ny lohatenin'ilay tantara malaza noforonina “Les Mandarins” (1954) nosoratan'i Simone de Beauvoir, na ao anatin'ilay “le Mandarin” (1880) an'ilay Pôrtiogey mpanoratra, Eça de Queirós.
Angažmá Amin'ny fiteny Tseky, io voambolana io dia midika hoe artista / mpanakanto, fa ny fiaviany dia ny voambolana frantsay hoe “engagement“. Io gallicisme io dia avy amin'ny fomba fiteny hoe “engager un artiste”, izay manazava ny dikany ho an'ny fiteny tseky maoderina ilazàna ny fifanarahana milaza ireo antsipirihany amin'ny fandraisana mpiasa ataona toerana iray mpisahana kolontsaina, na fanatanjahantena.
Asehon'ity tahiry ity ny tsonga iray avy tamina fandaharana tamin'ny 1972 tao amin'ny fahitalavitra tsekôslôvaky ahitàna ilay mpilalao sarimihetsika nalaza, Jiřina Bohdalová, mandalo fitsapàna mba ho voaray (“pour se faire engager”), ka avy amin'izany ny lohateny hoe “Haló, tady Jiřina: Zkouška na angažmá.”, izany hoe “Arahaba, Jiřina ity. Fotoana fifantenana (casting).
Rehefa nandeha ny fotoana, naka dika somary ankapobeny io fomba fiteny io, lasa hoe fandraisana anjara anaty tetikasa iray.
Araka ny lazain'ny Wiktionary, manana gallicismes miisa 3.500 ny Tseky amin'izao fotoana izao.
Brouteur Ity fiteny nouchi ity, ampiasaina ao Côte d'Ivoire, dia manondro ireo mpisoloky. Ny nouchi dia fiteny iray noforonina avy amin'ny fiteny frantsay sy afrikàna marobe natambatra.
Ny fomba fiteny hoe brouteur dia tany amin'ny fiandohan'ny taona 2000 no niforonany, rehefa injay ireo tanora ivoariàna nahita hirika tao amin'ny aterineto hisandohana ireo olona mpanefoefo. Sary ao an-tsaina ny ondry miraoka ahitra tsy mila manao ezaka be akory, ilay fomba fiteny dia ampiasaina amin'ireo tanora manankarena mora foana amin'ny fampiasàna ny tambajotra sôsialy ho toy ny fitaovana iray ifampiresahana sy hanakaikezana karazan'olona sasantsasany, anaovana izay hahazoan'izy ireny fahatokisana ary hitrandrahana ny havendranany. Teknika marobe no ampiasaina: famoronana kaonty fako miaraka amina sarin'ireo olona malaza apetaka eo amin'ny mombamomba ny tena mba hiresahana amin'ireo lasibatra ; fanambàzana ara-nofo; hosoka ara-pihetsehampo; ary hatramin'ny resaka ody aza.
Norasin'ireo tanora tany amin'ny firenena hafa ao amin'ny tanibe io fomba fanao io, toa an'i Ghana, Bénin, Kamerona, Nizerià. Ao Borondi sy Kamerona, ny “brouteurs” dia antsoina ihany koa hoe “gratteurs“. Ity lahatsary ity dia manolotra fanadihadiana iray momba io tranga io ao Côte d’Ivoire.
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
