Pikantsary tao amin'ny fantsona YouTube an'ny France 24 amin'ny fiteny frantsay.

Sénégal dia firenena iray malaza amin'ny fitaomana ara-kolontsaina ananany ao Afrika, ary mbola mihoatra lavitra noho izay. Eny tokoa, ny filoha voalohany tao aminy, Léopold Sédar Senghor, ihany koa dia poeta goavana ary iray tamin'ireo mpanorina ny hetsika ara-literatiora “négritude” izay nitatra avy any Afrika nankany Karaiba. Izy ihany koa no Afrikàna voalohany nahazo toerana tao amin'ny Akademia frantsay.

Notohizan'ireo mpanoratra io fomba fanao io, indrindra fa ireo vehivavy toa an'i Mariama Bâ, Aminata Sow Fall , Ken Bugul , Amadou Lamine Sall, Boubacar Boris Diop,Cheikh Anata Diop, ary ny akaiky indrindra dia ny niarahana tamin'i Mohamed Mbougar Sarr, nahazo ny loka Goncourt 2021.

Ity fifampiresahana ity, notarihan'i LaRéus Gangoueus, dia manolotra topimaso momba ny literatiora senegaly ankehitriny,

Ny laza ara-kolontsain'i Senegaly ihany koa dia trosabeny amin'lay mpanatontosa sady mpanoratra Ousmane Sembène izay nisarika ny ankamaroan'ny sarimihetsika afrikàna, araka ny fijoroana vavolombelona ao anatin'ity lahatsary ity:

Firenena iray maro fiteny i Senegal, ny Wolof no fiteny fototra ao, manampy azy ny frantsay, ny sérère, ny peul, ny mandinka ary ny diola.

Vakio: Mozika senegaly: mari-pamantarana nasionaly izay miondrana amim-pahombiazana lehibe

Mba hahafantarana misimisy kokoa ny tontolon'ny boky senegaly, Global Voices dia nitafa tamin'ny iray amin'ireo mpiaramiasa aminy, ilay mpandika lahatsoratra sady poeta, Amadou Lamine Badji, izay monina ao Dakar ary manaraka akaiky ny vaovaon'ny literatiora ao an-tanindrazany.

Amadou Lamine Badji miantsa ny iray amin'ireo tononkalony. Fampiasàna sary nahazoana alàlana.

Filip Noubel (FN): Toy ireo Afrikàna marobe, mahafehy fiteny maro ianao. Azonao ambara aminay ve ny fifandraisanao amin'ireny fiteny tsirairay ireny?

Amadou Lamine Badji (ALB):  Eny, ny fahaizako fiteny maro dia niainga avy any amin'ny sekoly fanabeazana fototra tao amin'ny kôlejy iraisam-pirenena nianarako tao Senegal. Afaka nianatra ny fiteny anglisy tao aho, ary espaniôla kelikely ihany. Ny wolof no fiteny nitombohako tao Senegal, niaraka tamin'ny frantsay, ary kelikely tamin'ny diola, izay fitenin'ny foko niaviako.

Nandritra ny fianarako teny amin'ny oniversite tany Amerika Avaratra, tany amin'ny andian-taona 1990, dia nihatsara ny fitenenako anglisy. Azo lazaina fa ho fitaizako ny haavon'ny lentako amin'io fiteny io no antony anaovako asa fandikàna lahatsoratra efa ho am-polon-taona izao, miaraka amin'ny Global Voices sy ireo tetikasa ao Dakar. Tsy dia miasa loatra ny espaniôla-ko saingy mbola tavela ireo fahalalàna fototra. Nianatra namaky ny fiteny arabo klasika ihany koa aho, ary manampy ahy hitahiry io fahalalàna io ny famakiako isanandro ny Korany Masina.

FN: Poeta ihany koa ianao. Amin'ny fiteny inona ary fomba ahoana no itohizan'io asa io eo amin'ny fiainanao? Iza avy ireo poeta lahy sy vavy tena manainga fanahy anao? 

ALB: Eny tokoa, hatramin'ny 2010 aho no lasa poeta niaraka tamin'ireo tononkalo voatazona ho anaty antôlôjian'ilay fifaninanana Nosside World Poetry Prize (Loka Erantany ho an'ny tononkalo Nosside, loka iray ho ana fiteny maro misy ifandraisany amin'ny Unesco); ary koa any anatin'ny an'ilay fifaninanana karakaraina ao anatin'ny fankalazana ny Tsangambaton'ny Fahateraham-baovao Afrikàna iarahana amin'ny Editions Feu de Brousse ao Dakar. Ilay poeta Amadou Lamine Sall no mitantana io trano fanontàna io sy ny La Maison Africaine de la Poésie Internationale.

Izy dia iray amin'ireo manome aingampanahy ho ahy, toa an'i Baudelaire sy Rumi rahateo. Tsy maintsy manery tena hanoratra lahatsoratra bebe kokoa aho, ivelan'ny fifaninanana.

Indro ny sombiny amin'ny tononkalo iray nosoratan'i Amadou Liamine Badji:

MARIPAMANTARANA
Nanonofy aho omaly.
Nisy olona iray nilaza ho avy any amin'ny Mars,
Nihaona tamin'i Adama sy Eva.
Hoy izy : « Salama, Arahaba, Kasumay !»
Fahanginana. Fiteny inona no ampiasain-dry zareo?
Olona barbariàna ve ireto?
Tsiky iray, famantarana, sarotra.
Fa aiza ny maripamantarana an-dry zareo ?

FN: Manao ahoana ny fandehan'ny fiainan'ny literatiora ao Dakar? Iza avy ireo toerana lehibe fivarotana boky? Ireo fetiben'ny literatiora? 

ALB: Mavitrivitrika ihany. Misy ireo fikambanana toy ny #APCS, fikambanan'ireo gazety mpiresaka kolontsaina ao Senegal. Nanomboka tamin'ny 2022, manana koa izahay ny Fetibe Iraisampirenena ho an'ny Literatiora ao Dakar,  antsoina hoe Filid, izay mampihaona ireo Senegaly mpanoratra sy ireo avy amin'ny firenena afrikàna hafa koa ho fankalazàna ny literatioran'i Afrika. Io fetibe io no manolotra koa ny loka Cheikh Hamidou Kane, avy amin'ny anaran'ny iray amin'ireo mpanoratra ao aminay izay gaga tamin'ny tantara noforoniny “L'Aventure ambiguë“. Tamin'ity taona ity, io loka io dia lasan'ny Maoritaniàna iray mpanoratra mampiasa sy miteny frantsay, M’Barek Ould Beyrouk . Ankoatra iray, ny Filip  dia manolotra ihany koa ny loka iraisampirenena ho an'ny tononkalo Annette-Mbaye-d'Erneville, atokana ho an'ireo vehivavy, ho fahatsiarovana io vehivavy senegaly mpanao gazety sady mpanoratra tononkalo io. Ho an'ny taona 2023, io loka io dia natolotra ho an'ilay Ivoariàna , Tanella Boni, poeta sady filôzôfa.

FN: Ahoana no fandehan'ny fahafahana mahazo boky? Ny trano famakiamboky? Ny fifampindramana boky ifanaovan'ny mpinamana? Trano fivarotamboky? Famakiana boky an-tambajotra? Resaka vidiny, takatry ny rehetra ve ny boky vaovao?

ALB: Amin'ny ankapobeny dia ny sekoly no mifandray voalohany amin'ny boky. Ny fivarotamboky malaza indrindra ao Senegal dia ny Aux Quatre Vents, ao Dakar,  sy ny Athéna, ary ny Mona Lisa. Fa ahitàna boky ihany koa eny an-dàlana no sady afaka mifampindrana samy mpinamana ihany koa izahay, mazava loatra. Somary ambony ihany ny vidin'ireo boky vaovao raha ny fahitàn'ny olona azy.

Misy ireo toerana famakiana boky any an-tsekoly, any amin'ny oniversite, ary koa any amin'ny Ivontoerana frantsay ao Dakar.