Saripika an'ny  Access Now. Ampiasàna ny lisansa CC BY 4.0.Nosoratana ity sombin-tantara ity ho ampahany amin'ny fiarahamiasan'ny Advox amin'ny Small Media Foundation mba hampahalalana anao ny hetsika UPROAR, fitambarana lahatsoratra manasongadina ireo fanamby amin'ny zo nomerika any amin'ireo firenena mandalo ny dingana Universal Periodic Review an'ny Firenena Mikambana.

Taloha dia nireharehan'i Tonizia ny fahaizany mamaky teny sy manoratra, indrindra teny anivon'ireo vehivavy. Saingy nanomboka hatramin'ny revolisiona tamin'ny 2011, dia tao anatin'ny fitontonganana tanteraka ny firenena. Nitombo ny mpianatra nandao ny sekoly, ary an'arivony isantaona ireo olona nandao ny sekoly nefa tsy mahay mamaky teny sy manoratra ary mampiasa ny fampahalalam-baovao an-tambajotra amin'ny fomba mahomby.

Tonizia manana  hafainganam-pandeha roa

Tsy mihatsara ny toe-javatra any Tonizia miaraka amin'ny tondro ratsy iray vaovao mikasika ny fanabeazana. Nilaza ny Ministry ny Raharaha Sosialy any Tonizia, Malek Zahi, fa “misy 2 tapitrisa mahery amin'izao fotoana izao no isan'ireo tsy mahay mamaky teny sy manoratra, izay lasa fanamby goavana ho amin'ny fampandrosoana antsika.” Saika ny 20 isan-jaton'ny mponina Toniziàna no asehon'izany. Raha hatao ny fampitahàna,  zara raha ny 1 isan-jato io taha io any amin'ny ankamaroan'ny firenena Tandrefana. Ambony kokoa ny tahan'ny tsy fahaizana mamaky teny sy manoratra any amin'ireo faritra ambanivohitra sy ny anatin'ny afovoany sy ao Avaratra-Andrefana, azo hitarafana ny tsy fitoviana ara-toekarena manerana ny firenena. Mampanahy kokoa, ny tanora no voakasiky ny tsy fahaizana mamaky teny sy manoratra ankehitriny : ny 70 isan-jaton'ireo olona tsy mahay mamaky teny sy manoratra dia hita avy amin'ireo nandao ny sekoly aloha loatra, eo anelanelan'ny 12 sy 18 taona. Amin'ny taona izay tokony ho haha-teratany nomerika azy ireo dia tanora Toniziana marobe no manomboka fiainana, tsy manana ireo fahaizamanao fototra hivezivezena anatin'ny tontolo vao mainka saropady sy nomerika.

Ao anatin'izany toe-javatra izany dia azo vinaniana fa hitombo ny fisamantsamahana ara-tsosialy sy nomerika eo amin'ireo tena nianatra sy ireo tsy dia ampy fahalalàna ao Tonizia mandritra ireo taona ho avy raha tsy misy fandraisana an-tànana afantoka amin'ny fahaizamanao nomerika. Arakaraka ny hitomboan'ny hantsana no haha-voahilika kokoa sy hahataraiky ireo mahantra farahidiny, loz mitatao ho an'ny firaisankina ara-tsosialy. Hadjer, mpampianatra amin'ny sekolim-bahoaka izay nasaina nitsahatra mialohan'ny fotoana no niteny tamin'ny Global Voices mikasika ilay zavatra mahaketraka iainany :

People are living in social silos and insulating themselves. Parents Nihena ny saranga antonony izay anisany taolan-damosin'ny firenena teo aloha. Misy hafainganam-pandeha roa ao Tonizia amin'izao fotoana izao, miaraka amin'ny rafitra mirazotra amin'ny resaka fanabeazana, fitsaboana, asa… Miaina anaty tranovy ara-tsosialy ny olona ary mitoka-monina. Mandefa ny zanany any amin'ireo sekoly tsy miankina izay ray amandreny manan-katao. Ireo tena mahantra kosa mirenireny eny andalam-be, manao asa ratsiratsy, karama varimasaka na mikaroka izay handehanana an-tsokosoko any ivelany.

Tsy fahaizana mamaky teny sy manoratra ara-nomerika : “Sarotra ampiasaina ny aterineto”

Raha toa mijanona ho sakana ny vidiny ho an'ireo tena mahantra sy tanora, tahaka izay nasongadin'ny fanadihadiana vao haingana mikasika ny fampiatiana ara-nomerika any Tonizia, nataon'ny Fandaharanasan'ny Firenena Mikambana misahana ny Fampandrosoana (UNDP) , dia olana iray goavana koa ny tsy fahampian'ny fahalalàna sy ny fahatakarana ny teknolojian'ny fampahalalam-baovao mihitsy. Ny antony voalohany notaterina momba ny tsy fampiasana aterineto dia ny tsy fahalalana ny fomba fampiasana azy. Na manana fahafahana miditra amin'ny teknolojia aza ny olona dia ilainy ny fahalalàna fototra mba hampiasàna tsara ny Aterineto. Najoua, mpiasam-panjakana iray miasa amin'ny fandaharanasa fampidirana ireo tanora ho amin'ny tsenan'ny asa, no nilaza tamin'ny Global Voices fa :

“Indrisy, fa ny fidirana amin'ny aterineto dia tsy voatery adika ho fanomezana tanjaka. Maro no tsy mahalala ny fomba fampiasana aterineto mba hahitana vaovao sy asa ilaina ety amin'ny tambajotra. Ny aterineto dia tsy mbola azo raisina sy takarina ho habaka iray azo ampiasaina amin'ny fianarana sy fanampiana hahazo fahaizamanao, tolotra ary hatramin'ny asa koa aza.”

Izany dia satria any Tonizia, ny fahafantaran'ny olona ny aterineto dia mifantoka betsaka amin'ny tambajotra sosialy, ary indrindra fa ny Facebook izay tambajotra sosialy fampiasa be indrindra any Tonizia. Tamin'ny Janoary 2020 dia maherin'ny 6,9 tapitrisa ireo mpampiasa mavitrika, izay ahitana ny 75% n'ny mponina. Io no loharano voalohany ahazoana ny vaovao sy ny fandiasoana vaovao. Maro no nanameloka ny fomba nataon'ny media sosialy nampirongatra ireo fihenjanana ara-tsosialy. Nanazava i Sadok El Hammami, mpampianatra asa fanaovana gazety fa any Tonizia, “Manjaka amin'ny fiainanay andavanandro ny Facebook ary tokony fehezina mba tsy ho lasa loza mitatao ho an'ny fiainanay”.

Avo roa heny ny maha-zava-dehibe an'izany indrindra fa noho ireo tsy nahazo fanabeazana dia tsy manana fahaiza-misaina mitsikera loatra ka marefo kokoa amin'ny fampielezan-kevitra sy ny vaovao diso. Rehefa nilaza ny Filoham-pirenena Toniziana, Kais Saied fa misy “drafitra mamono mikendry ny hanovàna ny firafitra demografikan'ny mponina Toniziana amin'ny alalan'ny hery vahiny” tamin'ny volana Febroary 2023, tondraka tao amin'ny media sosialy ny vaovao tsy marina nanely fankahalana ireo Afrikana avy any atsimon'i Sahara. Tsy vitan'ny olona ny manavaka ny marina sy ny lainga ary niteraka fihetsika mahery setra tamin'ny fanararaotana ara-poko izany.

Koa satria ry zareo tsy ampy fanentanana sy fitaovana, ny fitetezana ny aterineto amin'ny fomba azo antoka sy ny fiarovana ireo angona ary ny fiainana manokana dia mandrafitra ihany koa ny fanamby iray lehibe kokoa ho an'ireo vehivavy. Araka ny voalazan'ny vovonana Nawaat, ny 80 isan-jaton'ireo vehivavy no niharan'ny herisetra an-tserasera tao Tonizia. Misandrahaka amin'ny sehatra rehetra io herisetra io (misy ny filàmbaniny ara-nofo, ny fandrahonana heloka bevava sy ny fampitahorana) ary miparitaka be ao amin'ny tambajotra sosialy, izay andanian'ireo Toniziana ny ankamaroan'ny fotoanany. Mitombo ny fangitangitahana, ny fahaketrahana ara-tsaina sy ny fisintahana amin'ny fiarahamonina.

Tsy fahampian'ny votoaty mampiaty sy azo raisina

Koa satria izao tontolo izao manohy malaky mandray ny tetezamita mankany amin'ny vanim-potoana nomerika dia tsy maintsy mandray fepetra mikitika ny tany aloha sy ho an'ny rehetra ireo andrim-panjakana mba hiantohana fa ho rasina anaty kajikajy ao anatin'ny tolotra ihany koa ny filàn'ireo vondrom-piarahamonina tena mahantra  – hiantohana fa mampiaty ny votoaty – sy ny fahaizamanao amin'ny ankapobeny – hiantohana fa manana ny fahaizana digitaly ilaina  ny olona mba hisitrahany tanteraka ny tombontsoa sy hirotsahany an-tsehatra. Izany dia satria ny famolavolana, ny andrana sy ny fampiasana ireo vahaolana nomerika, na dia tsotra indrindra aza izy ireny, dia mijanona ho dingana lafo vidy. Ilaina ny handrisihana ny fitserana ary ny fampahatsiarovan-tena momba ny fahantrana nomerika raha tiana ho voavaha ireo olana momba ny tolotra mifamatotra amin'ny tsy fahampian'ny fampiatiana. Tokony adika amin'ny fiteny iray sy fitaovana iray mora takarina ny votoaty an-tserasera. Saingy amin'izao fotoana izao, an-tsoratra ny ankamaroan'ny votoaty. Ny gazety Toniziana mivoaka isanandro La Presse dia manasongadina fa, satria “ny ankabeazan'ny votoaty nomerika dia manana endrika an-tsoratra, dia sarotra ny fampiasana azy ho an'ireo izay tsy mahafehy ny fototry ny fahaizana mamaky teny, ny manoratra na ny manisa”. Amin'ny antsasany mahery amin'ny votoaty Web izay amin'ny fiteny Anglisy, ny fiteny Arabo, tenenin'ny 4,5 isan-jato eo ho eo amin'ny mponina eran-tany, dia latsaky ny 1 isan-jaton'ny votoaty rehetra an- tambajotra. Ireo olona mahay miteny tsara ny fiteny Arabo izay voafetra ihany ny fahaizany mamaky teny Anglisy na Frantsay, dia tapaka fifandraisana amin'ny ankamaroan'ny votoaty an-tserasera.

Fahaizana mamaky teny sy manoratra an-tserasera sy ivelan'ny serasera : olana iray ara-tsosialy

Tamin'ny 2021, niaraka tamin'ny fanohanan'ny fianakaviambe iraisam-pirenena, dia nanangana ny “Sekoly Ala-nenina” i Tonizia mba hampiditra indray isantaona, farafaharatsiny tanora manodidina ny 1 000 eo anelanelan'ny 12 ka hatramin'ny 18 taona manerana ny firenena mba hahazo fanabeazana sy fianarana asa. Misy taranja maro ny programa ary tefena mifanaraka amin'ny filàn'ireo mpianatra. Mifantoka amin'ny fahaizana mamaky teny sy manoratra fototra izy io ary ahitana ny fampiasàna Aterineto. Mitantana  tetikasa misandrahaka mikasika ny fampianarana media sy fampahalalam-baovao any amin'ireo sekoly sy tanora ihany koa ireo fikambanana fiaraha-monimpirenena. Ireny hetsika ireny, na dia noraisina an-tanan-droa sy tena ilaina aza mba hampitaovana ireo olom-pirenena rehetra hananany ny fahaizamanao mba hahatakarana, hifaneraserana ary hamoronana torohay,  dia tokony hohafainganina sy hitarina.

Koa satria izao tontolo izao mivoatra haingana sy lalindalina mankamin'ny fiarahamonina nomerika feno fahalalana sy tolotra – miaraka amin'ny varotra elektronika, fianarana an-tambajotra sy ny fitantanana elektronika, ankoatra ny hafa – dia zava-dehibe ny hahafahan'ny tsirairay, indrindra ireo izay tsy dia nianatra loatra, hisintona tombony kokoa amin'ny fiofoana nomerika. Tsy misy fotoana lanilaniana mba hampidirana ny fahaizana mamaky teny nomerika ho anatin'ny programam-pampianarana rehetra mitodika amin'ireo tena marefo, noho izany dia mety ho hery mahomby ny Aterineto.