Pikantsarin'ny fantsona YouTube CamFranglais TV.
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, nefa koa ireo tsy afaka adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy..
Hita eto avokoa ireo fizaranay rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Cagnard: voambolana avy amin'ny fiteny ‘occitan ‘ hoe ‘canhard’ izay midika « toerana azon'andro fa voaaro amin'ny rivotra», araka ny fanamafisan'ny rakibolana Robert azy. Matetika izy no ampiasaina amin'ny fomba fiteny hoe « en plein cagnard » ho entina milaza ny hoe « en plein soleil » (amin'ny midanik'andro), toy izay asehon'ity kaonty Instagram ity, avy ao atsimon'i Frantsa, na toy ity ato anaty lahatsoratra an'ny gazety Libération ity izay mitondra lohateny hoe:
(Travailler en plein cagnard) Miasa anaty danik'andro, «raha ny isan'ny hatsembohana raraka no andoavana ny karamako, mety ho mpanefoefo (miliaridera) aho»
Raha te-hahalala bebe kokoa momba ny satan'ny Occitan any Frantsa, dia vakio Le recul de l'occitan: échec des initiatives culturelles ou défaillance de l'État? (fr.)
Je fala les feuilles d’érables contre des bâtons de manioc Ity fehezanteny ity dia mampiasa ny Camfranglais, fiteny iray nipongatra avy any afovoan'ireo oniversite ao Yaoundé tany amin'ny andian-taona 1980, ary re eny rehetra eny ao Kamerona, mampifangaro ny singa avy amin'ny frantsay, anglisy ary ireo fiteny ao an-toerana.
Ny Camfranglais, matetika ambaran'ireo manampahaizana ho fiteny mifangaro, dia mandeha mihoatra lavitra noho ny maha-fifandraisana tsotra fotsiny. Omeny ho an'ireo Kameroney ny fahafahana tokana haneho ireo antsipirihan-javatra sy ireo fihetsehampo manokany. Ohatra iray manaitra ny fampiasàna ilay hoe «bâton» (tsorakazo) , izay sarinteny ilazàna ny «million» (tapitrisa).
Ireo Kameroney any am-pielezana ao Kanadà koa dia nitondra ny anjara biriky miavaka avy aminy ho an'io fiteny io, tamin'ny alàlan'ny famoronana ilay fomba fiteny momba ny «ravina erable» – feuilles d’érables. Ao Kanadà, maripamantarana manandanja lehibe ho an'ny firenena ny ravina erables, ary rehefa miresaka ravina erables dia tonga ao an-tsaina ny vola dôlara kanadiàna. Araka izany, mety ho rentsika eny anaty fifampiresahana ny hoe «Je fala les feuilles d’érables contre des bâtons de manioc», midika fotsiny hoe «Mitady dôlara kanadiàna aho ho atakalo Francs CFA».
Tsy fomba fiteny tsotra fotsiny ireo, fa misy tantara ampitainy sy itarafana ireo endrika mivoitran'ny fiarahamonina kameroney. Mifanohitra amin'izay mety ho eritreretina, ny Camfranglais dia tsy natao mihitsy hanakona ny fiteny frantsay, fa kosa hameno azy amin'ny fitadiavana hitsin-dàlana azo ampiasaina. Io fiteny safiotra io izany dia fisehoan'ny fivoarana mavitriky ny kolontsain'ny fiteny kameroney, no sady manamafy ihany ny fifamatorany amin'ny fototra niaviany.
Dèguèterie: Fiteny ampiasaina be kokoa ao Afrika Andrefana mampiasa sy miteny frantsay, ary manondro ireo trano fisotroana na toerana fisakafoanana izay ivarotana ny dèguè. Ity sakafo ity, mamy vita avy amin'ny couscous avy amin'ny sorgho sy yaourt (na indraindray habobo), manana fiaviana maliàna, dia tena ankafizina tokoa ao amin'ny faritra manontolo. Fantatra ihany koa ao Sénégal amin'ny anarana hoe thiakry. Izy io dia hanina mafàna ho an'ireo mpitia an'io tsindrin-tsakafo io, ary arahan-dry zareo amin'ny tena sakafo avy eo. Ao amin'ny tanibe, rehefa fotoana na fety malaza mahavory olona marobe no ahitàna azy, toy ny fankalazàna tsingerintaona, fampakarambady, batisa. Ankoatra izay, mora atao izy raha arahana ity fomba fikarakaràna ity. Ary indro ny fanaingoana manazava ireo akora fototra rehetra ilaina:
Ireo singa tena ilaina raha hanao dèguè feno tsara. Etsy anaty lovia amin'ny havanana, couscous roa samihafa avy amin'ny sorgho sy varimbazaha, ary siramamy; eo anoloana, ronono,; ary ery ambony havia ny gilasy. Sary an'i Jean Sovon, nahazoana alàlana
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
