Pikantsarin'ny fantsona YouTube an'ilay mpanakanto Didier Awadi

Tena nanjakan'ny vozika vahiny tany am-piandohany, fa teo anelanelan'ny andian-taona 1980 sy 1990 dia vitan'ny mozika senegaly manaraka ny vanimpotoana ny naka ny toerany eo amin'ny sehatra nasiônaly tany am-piandohan'ny andian-taona 1970, talohan'ny nisidinany avo tamin'ny sehatra iraisampirenena.

I Senegal dia firenena iray izay ny fivavahana no ivon'ny fiainany andavanandro. Amin'ny ankapobeny dia miozolmàna (97,2%) ny ankamaroan'ny vahoakany, izay misy 17 tapitrisa mahery, fa kristianina ihany koa (2,7%) ary animista (1%). Fifangaroana foko ihany koa ilay firenena ary ahitàna indrindra ireo vahoaka Wolofs (51,8 %), Peuls (18,5 %), Sérères (11,5 %), Malinkés (9,8 %), Diolas (4,7 %), Soninkés (2 %).

Araka izany dia masina ny mozika ao amin'ilay firenena, ary mazàna no hita any anatin'ireo hetsika ara-pivavahana. Mitàna anjara toerana lehibe ihany koa izy, na ara-pombandrazana, na maoderina.

Ao anatin'ny vanimpotoana ankehitriny misy azy, nisedra fiantombohana nanahirana ny mozika senegaly, noho ny fanjakazakan'ireo mozika vahiny, indrindra fa ny gadona salsà kiobàna,  izay tena hita be nandritra ireo taona maro talohan'ny nahazoana fahaleovantena tamin'ny 1960.

Nipoitra tao Afrika ny salsa tamin'ny alàlan'ny fifandraisana nisy tamin'ilay tanibe sy Kiobà , nandritra ny vanimpotoana fanandevozana. Marobe amin'ireo Afrikàna mpankafy mozika no mahatsiahy miaraka amin'ny fanembonana io vanimpotoana io, araka ny fijoroana vavolombelona anatin'ireo fanehoankevitra ao ambanin'ity lahatsarin-kira salsà ity, an'ilay mpankanto Balla N'diaye.

Ny tarika Africando (manam-piaviana senegaly) no mitoetra ho toy ny mahazatra amin'io karazany io, ao anatin'ity hira Lindas Africanas: ity 

Eto dia hira iray an'ilay mpanakanto  Laba Sosseh, hiraina amin'ny fiteny espaniôla, miaraka amin'ilay tarika Super Star de Dakar no manaporofo ny dindo kiobàna :

Ny 4 Aprily 1960, nahazo ny fahaleovantenany nanoloana an'i Frantsa ilay firenena, ary i Léopold Sédar Senghor no nandray ny fitondrana ny firenena, filoham-pirenena voalohany tamin'ny 1960 hatramin'ny 1980. Nitàna anjara toerana lehibe izy tamin'ny fanomezana lanja ny vakoky ny mozika senegaly, tamin'ny alàlan'ny fanehoany ny faniriany hisiana famoronana tarika iray mpiangaly mozika afaka hivoy ny sarin'ny kolontsaina senegaly, satria sady poeta ihany koa izy.

Tonga ny  1970, teraka ny tarika voalohany mpilalao mozika : ny orkesitra Baobab, hita ao anatin'ity lahatsary ity:

Mandray anjara amin'ny fampijoroana maripamantarana manokana ho an'ny mozika ao amin'ilay firenena ireo asa famoronana nataon'ilay tarika. Io hirika io dia manome tosika koa ny fitambaran'ireo tarika hafa mpilalao mozika, ka avy amin'izany no nipoitra ireo mpanakanto goavana, mpisava làlana sy masoivohon'ny kolontsain'ilay firenena.

Ireo mozisiàna misoratra anatin'ny fombandrazana

Ny mozika senegaly dia misitraka ihany koa fahamaroana ara-pitenenana mifamatotra amin'ny fisian'ireo vondrom-poko maro. Saingy ny Mbalax, gadona mozika avy amin'ireo wolof, mifototra amin'ny fifangaroana zavamaneno fikapoka toy ny tama sy ny sabar, izay samy manam-piaviana senegaly avokoa ; sy ireo zavamaneno hafa toy ny piano, ny bateria, ny gitara izay mozika malaza indrindra ao amin'ny firenena.

Hazavain'ity lahatsary ity ny fomba fiasan'ny  tama:

Io gadona mozika io dia nahafahan'ny mozika nahita ny tena firoboroboany sy naka ny toerany. Io dia misy ifandraisany amin'ny fiantraikan'ny wolof, tenindreny ho an'ny 40% amin'ny vahoaka, ary manodidina ny 90% amin'ny mponina no mahazo azy.

Araka izany, avy ao amin'io hetsika mozikaly io no nivoaka ireo anarana malazan'ny mozika senegaly. Ohatra tonga lafatra manokana amin'izany, i  Youssou N'dour, antsoina ihany koa hoe “Mpanjakan'ny  mbalax” noho ny taona marobe niasany tamin'io sy ireo hirany an-jatony, araka ny asehon'ity lahatsary ity:

Izy no heverina ho toy ny malaza indrindra amin'ireo senegaly mpanakanto. Tamin'ny Janoary 2023, ny gazetiboky amerikàna The Rolling Stone dia nametraka ilay “mpanjakan'ny  mbalax” ho isan'ireo mpihira efa ho 200 mahery goavana indrindra erantany hatrizay, fanomezana voninahitra ny asany tamin'ny mozika tena manankarena ary nahavitany rakikira efa ho roapolo azy manokana, sy ireo hira nahitany fahombiazana erantany. Teraka tamin'ny Oktôbra 1959, efa taloha be i Youssou N'dour no nanomboka niangaly mozika sy niaka-tsehatra, tamin'ny faha-13 taonany no voalohany indrindra. Anatina orkesitra sy tarika marobe mpilalao mozika izy, alohan'ny namoronany ny tarika azy manokana “Super étoile de Dakar”. Tamin'ny 1984 izy no namoaka ny rakikirany voalohany “The Lion”, izay tena nanosika marina tokoa ny laza erantanin'ilay mpanakanto.

Nanampy azy betsaka ny fahombiazana malaky azony. Io no nahafahany nandrindra ny hira famantarana ny fiadiana izay ho tompondaka baolina kitra erantany tamin'ny 1998, ohatra. Nahazo loka marobe ihany koa i Youssou  teo amin'ny sehatra iraisampirenena. Ankoatra ny maha-mpanakanto-mpanoratra-mpandrindra ary mpiangaly mozika azy, mpanao pôlitika ihany koa (in-droa efa minisitra, fizahantany sy fialamboly) ary koa mpandraharaha, ary manana orinasa maro amina sehatr'asa isankarazany.

Misy anarana lehibe hafa ihany koa ao anatin'io karazana mozika io, toa an'i Baaba Maal na Ismaël Lô miaraka amin'ilay hirany hoe Tajabone :

Toy izany ihany koa, tsara ny anamarihana an-dry Omar Pène, Thione Seck, Alioune Mbaye Nder, Lemzo Diamono, mpanakanto goavana mpilalao mozika izay tokony ho hita ao anatin'ny lisitr'ireo masoivohon'ny mozika senegaly. Saingy eo anilan'ireny olona ireny, misy ihany koa ireo mpanakanto goavana toa an'i Coumba Gawlo, Fatou Guewël, Aminata Fall:

Indro ny lahatsarin'i Coumba Gawlo:

Karazana mozika vaovao

Ny mozika senegaly dia mitondra ihany koa aingampanahy ho an'ireo mpanakanto hafa izay manome azy fofonaina vao. Araka izany, Viviane Chidid dia latsaka eo anelanelana andian-taranaka artista roa: na ohatra aza ka hita ao anatin'ny rejisitrany tany am-piandohana ny mbalax, dia miangaly RnB, rap sy hip-hop ihany koa izy. Ny hirany farany mandeha irery no vavolombelon'ny talentany:

Ireo mpanakanto andian-taranaka vaovao, izay mazàna no sady mitazona hatrany ny wolof,  dia mitondra dian-tànana maoderina amin'ny kanto ataon-dry zareo. Izany ohatra no nataon'i Wally Seck izay mihira fitiavana ao anatin'ilay hirany farany nomena lohateny hoe Balma ary nasiana endrika RnB nafangaro amina gadona sady tranainy no maoderina.

Indro ny lohateny Balma:

Tsy diso anjara ny Rap

Mifàka tsara ao anatin'ny tontolon'ny mozika senegaly ankehitriny ny gadona rap. Didier Awadi no iray amin'ireo mpisava làlana. Ny taona maro naha-mpanakanto azy nitakiany ny fahaleovantenan'i Afrika, ny tolony anoherany ny kolikoly sy ny maro hafa no nahazoany fankatoavana iraisampirenena. Ny  lohateniny farany “Quand on refuse on dit non” (Tsia no ambara rehefa mandà) dia milaza zavatra betsaka amin'ny fanolorantenany:

Tao anaty lahatsoratra iray an'ny Enquête +, hazavainy ny hery  manosika azy ao ambadik'io  hira nivoaka tamin'ny rakikirany farany io:

Manolo-tena isika. Izany no antony naha-zava-dehibe ny fiverenana amin'ireo tena fototry ny rap; ‘ilay mpanolo-tena, tonga saina ary mpikatroka’. Na momba ireo olana saropady indrindra mifamatotra amin'ny fiandrianam-pirenena, ny fiarovana, ny vola, ny rano,  ny herinaratra, ny solika, ny entona, ary ny angondrakitra manokan'ny tena,, sns…, saika ny andraikitsika manontolo no nafindrantsika. Mila mazava isika: Tsia no ambara rehefa mandà!

Anarana hafa ihany koa  no manetsiketsika io sehatry ny rap senegaly io : Daara J, Fou Malade, Nix. 

Araka izany, tohizan'ny Senegaly ny manao izay hahitàna sy handrenesana azy eo amin'ny sehatra erantany amin'ny alàlan'ny fanavaozana tsy tapaka ireo fombandrazana mozikaliny, lasitra iray mety hanainga fanahy ireo firenena afrikàna hafa mba hanomezana sary hafa an'ilay tanibe.