Sary an'i Katia Buffetrille izay manaingo ny boky “Amnyé Machen, Amnyé Machen”. Sary nampiasaina nahazoana alalana.
Ny literatiora Tibetana ankehitriny dia nosoratana tamin'ny fiteny maromaro, taorian'ny sesitany an-terisetra nanjo ireo Tibétana marobe taorian'ny fandosiran'ny Dalaï Lama tamin'ny taona 1959 sy ny politika sinizasiona nataon'i Pékin. Fanampin'izay, tany ivelan'i Tibet no nitombo ireo andian-taranaka vaovao, ka aaraka izazny dia nanoratra tamin'ny fiteny hafa, tahaka ny fiteny anglisy na sinoa.
Miavaka ny tranga ho an'ny blaogera iray, poeta sady mpanoratra tantara Tsering Woeser : avy tamina fianakaviana Tibetana sy Sinoa izy, ary mahay miteny Tibetana tsara saingy fiteny Sinoa mandarin no ampiasainy amin'ny fanoratana. Malalaka izy amin'ny famoronana, voararan'ny manam-pahefana kosa izy na izany aza amin'ny fanontana boky sy fivoahana ny sisintany Sinoa. Vao haingana, nadika tamin'ny fiteny frantsay ny “Amnyé Machen, Amnyé Machen”, angona iray misy ireo tononkalony mitantara ny fivahinianana masina manodidina ny tendrombohitra masina any Tibet, narahin'ireo sary, tao anatin'ny tetikasa iray nahitana vehivavy mpanoratra, mpamoaka lahatsoratra, mpandika lahatsoratra, mpahay momba an'i Tibet ary mpaka sary.
Fonon'ilay boky, sary nampiasaina nahazoana alalana.
Nitafatafa niaraka tamin'ireo marobe mpandray anjara ny Global Voices taorian'ilay fihaonana tamin'ny Septambra tany Parisy nandritra ny Fetiben'i Tibet sy ny vahoakan'i Himalaya. Isan'izy ireny i Jérôme Bouchaud, tonian'ny gazetiboky Jentayu, izay nanokan-tena ho amin'ny fiteny frantsay ho an'ny asaa fandikana ireo literatioran'i Azia, ary namoaka ny bokiny voalohany teto. Ary ihany koa, Brigitte Duzan, mpikaroka sy mpandika lahatsoratra Sinoa, sady mpanorina ny tranonkala roa fàka tàhaka : Chinese Movies momba ireo sarimihetsika ao Shina, sy ny Chinese Short Stories mikasika ny literatiora maoderina Sinoa sy ankehitriny. Farany, Katia Buffetrille, etnôlôjista sy tibetôlôgy izay mandalina – sady manao – fivahinianana masina manodidina ireo tendrombohitra masina, ary mandray an-tsoratra ny fiovan'izy ireo manaraka ny zava-mitranga entin'ny vaninandro maoderina, no sady mifantoka ihany koa amin'ireo trangan-javatra vao haingana tahaka ny fandoroana tena.
Tabilao fampielezan-kevitra miteny ny “Nofinofy Sinoa”, sary an'i Tsering Woeser, nampiasaina nahazoana alalana.
Sary an'i Jérôme Bouchaud. Sary nampiasaina nahazoana alalana.
Filip Noubel (FN) : Ny Jentayu dia nanomboka tahaka ny hoe gazetiboky amin'ny fiteny frantsay mikasika ny literatiora an'i Azia. Ahoana ny fandehanana mankany amin'ny famoahana ny boky ? Aiza ho aiza ny toeran'ny literatioran'i Azia eny anivon'ny mpamaky miteny frantsay ?
Jérôme Bouchaud (JB) : Tena zavatra mahafinaritra ny gazetiboky Jentayu sy ireo laharana folo navoakany, saingy nanjary sarotra tamiko ny fitantanana ny fandaharam-potoana fanontana in-droa isan-taona. Noho izany ny safidiko dia ny hampiasa vola bebe kokoa amin'ny tetikasa fanontana maharitra kokoa. Naharitra roa taona mahery ny famoahana ilay angon'i Tsering Woeser, “Amnyé Machen, Amnyé Machen”, teto anelanelan'ny faneken'nyn mpanoratra azy sy ny famoahana tamin'ny volana Septambra lasa teo. Nisy farimbon'olona dimy – ny roa mpiara-mandika teny, i Brigitte Duzan sy Valentina Peluso, ary koa Katia Buffetrille, Woeser ary izaho – niasa tamin'ny fanatontosana ilay angona.
Mijanona ho mitovy hatrany ifotony ny asa – mandika, manonta, mampiroborobo – saingy mifindra ny kitondro, miala amin'ny hamehana mankany amin'ny ‘fitakiana’ . Nivadika ho sarotra be ny fandikana sy famerenana mamaky ilay angona, toy izany koa ny fifidianana ireo sary, ary tena tsy maintsy nanome fotoana izahay hanaovana tsara ny zava-drehetra. Fanampin'izay, ny famoahana ny sangan'asa feno ana mpanoratra tokana dia midika fa matanjaka kokoa ny rohy mampifamatotra azy sy ny trano fanontana Jentayu. Lasa tranony Izahay farafaharatsiny nandritra ny fotoana ho an'ny boky iray, ary voninahitra lehibe ho anay ny mandray azy ao. Ho ao an-tranony foana izy eto.
Raha ny momba izay toeran'ny literatioran'i Azia adika ho an'ireo mpamaky amin'ny fiteny frantsay, raha ny antontan'isa no raisina, dia mijanona ho tena voafetra izany afa-tsy ny an'ny Japoney, izay mahazo tombony amin'ny resaka ‘manga’. Isantaona ny literatiora nadika dia manome ny 15 ka hatramin'ny 20% ny totalin'ny famokarana lahatsoratra manontolo ao Frantsa. Amin'ireo fandikana rehetra ireo, ny teny Sinoa ohatra dia tsy manome afa-tsy latsaky ny 1% monja, mametraka azy ho ny fiteny Aziatika nadika voalohany, toarian'ny teny Japoney. Raha fintinina, mbola lavitra ny làlana, saingy ny hetsika mitohy ataon'ireo mpilalao manan-danja – mpandika, mpamoaka boky, mpivarotra boky – dia miantoka fa hizotra tsimoramora mankany amin'ny tsara ny zavatra rehetra.
Sary an'i Katia Buffetrille. Nampiasaina nahazoana alalana
FN: Inona no asehon'ny fivahinianana masina manodidina ny toerana voajanhary masina ary ahoana no fivoaran'izy ireny ?
Katia Buffetrille: Nofaritan'ny Tibetana iray ho sahala amin'ny “fanatitra ara-pivavahana ataon'ny laika” ny fivahinianana. Zava-panao tena an'ny laika ny fivahinianana any Tibet, saingy amin'izany rehetra izany, tsy hoe ataon'ny mpivavaka tsinontsinona akory ry zareo. Rehefa mandeha any amin'ireo toerana voatr'olombelona ireo mpivahiny, dia matetika ny dian-dry zareo no mitarika azy ireny mankany amin'ireo toerana voajanahary (tendrombohitra, farihy sy lavabato).
Tranga ara-tsosialy tanteraka ny fivahinianana any Tibet, mifangaro amina hetsika ara-pivavahana isan-karazany ary mpitondra tontolo iray sôsiôlôjika, ara-kolontsaina, ara-toe-karena, ara-politika, literatiora ary mazava ho azy ara-pivavahana. Amin'ny alalan'io fanao io, mikatsaka ny hahazo fahateraham-baovao tsara indrindra indray ao amin'ny vatana vaovao ny mpanao fivahinianana masina saingy ihany koa mba hanatsara ny anjarany eto an-tany, amin'ny fanantenana ny hahazo harena. Ireo tendrombohitra masina, heverina ho fonenan'ny andriamanitry ny tany sy ilay andriamanitra mihitsy, dia afaka mamaly izany fiandrandràna izany. Io andriamanitry ny tany io, andriamanitry ny finoana tsy-bodista dia mbola fitaovana hivavahana hatramin'izao ; saingy teo ambanin'ny herin'ny bodisma dia nanjary niorina ny fanao amin'ny ‘circumambulation’ (fihodinkodinana amin-javatra na olona iray), ary mihodidina ny tendrombohitra ireo mpivahiny tahaka ny fihodinan'izy ireo ny tempoly iray.
Ny fananiham-bohitra Sinoa tamin'ny taona 1950 sy ny fibodoana taorian'izay dia nisy voka-dratsy goavana teo amin'ny fiainana ara-pivavahana ; saingy tsy izay ihany. Ny fanaovana ny fivahinianana masina amin'izao fotoana izao dia miatrika “sinisation“, ny maodernizasiôna, ny bodizasiôna, fisehoan-javatra izay mifanosona, ary tsy maintsy ampiana ny vokatry ny fiakaran'ny maripana. Raha toa noheverin'ireo mpifehy lehibe ny maha-zava-dehibe ny fanaovana fivahinianana masina an-tongotra, ny fanamboarana làlana manodidina ny tendrombohitra masina dia manosika ireo mpivahiny marobe ho avy amin'ny fiara. Araka izany, ny fivahinianana masina manodidina an'i Amnye Machen dia mitaky valo andro an-tongotra, nefa iray andro monja amin'ny fiara. Izany dia hahafahan'ny olona avy any amin'ny faritra lavitra kokoa ho tonga, saingy ahoana kosa ny amin'ny fanadiovana ireo fihetsika ratsy izay azon'ireo ezaka vita ampanantena ny hahazoana azy?
Sary an'i Brigitte Duzan. Sary nampiasaina nahazoana alalana.
FN: Inona avy ireo fanamby lehibe amin'ny fandikana ho amin'ny fiteny frantsay ny lahatsoratra iray miteny Sinoa mifàka ao amin'ny zavamisy ara-kolontsaina Tibetaina ?
Brigitte Duzan: Manana ny anjara fahasarotany ny fandikana lahatsoratra iray nosoratan'ny mpanoratra Tibetana amin'ny fiteny Sinoa ho amin'ny fiteny iray toy ny frantsay, raha tsy izany dia fanamby. Ny tena sarotra dia ny fanakàrana ny zava-misy ara-kolontsaina sy ny ara-pivavahana, izay miafina ao ambadiky ny fomba fiteny iray, voatery mihazakazaka mampisa ny fandikana/famadihana ho amin'ny teny Sinoa ny teny iray ny mpanoratra, na fitenenana iray mifono hevitra, na toetra iray, na andriamanitra iray mampiavaka ny Tibetana.
Ny ohatra mahazatra amin'ny làlam-pandrika dia ny teny hoe huofo [活佛] izay tsy tokony hadika amin'ny heviny ara-bakiteny hoe “Bouddha velona”, fa amin'ny tena heviny hoe lama teraka indray, na tulku, miaraka amin'ny fanamarihana manazava ery amin'ny farany ambany amin'ny pejy, araka ny lahatsoratra. Nohamafisin'i Tsering Woeser ao anatin'ny sasinteniny hoe : “tsy misy idiran'ity fiteny ity ny fiteny izay hanoratako”.
Raha ny tononkalon'i Tsering Woeser, mitombo ny fahasarotana noho izy ireny mandika ny tontolo anatiny. Noho izany dia tsy hoe mandika fotsiny fa ny fitadiavana ny “izay rehetra miafina ao anatin'ity fiteny ampiasaiko ity”, araka ny teniny manokana. Mbola marina kokoa izany amin'ity angona ity izay mampahatsiahy ny zava-drehetra midoladola manodidina ilay tendrombohitra mampiseho fahamasinana lalina izay fototry ny maha-izy ilay mpanoratra.
Hita eny rehetra eny ny Bodisma, isaky ny mamindra, fa ihany koa ny hevitra izay tonga ao an-doha eny amin'ny fiolahan-dàlana, indraindray teraka avy amin'ny tantara izay notantaraina taminy, mba ho hitadiavina indray na hoaverina harafitra.Ny sarin'i Katia, ny fahalalàny ny fivahinianana sy ny mpanoratra, dia nanampy betsaka tamin'ny fahazoana an'io “dika miafina ao anaty fiteny io”. Asa nifandrimbonana ilay fandikàna, tao anatin'ny firaisam-po sy firaisan-tsaina tonga lafatra. Tsy afaka ny ho zavatra hafa mihitsy izany. Indraindray dia nilaina ny niantso ny mpanoratra mba hanakarana ny hevitra, nefa indraindray ny vahaolana dia tonga … avy amin'ny diary izay notazonin'i Katia nandritra ny fivahinianana. Azo atao ny miresaka asa fandikana ahafantaran-javatra toy ny iresahana fitetezana iray ho fanovozam-pahalalàna
Karandohan-tsoavaly. Sary an'i Tsering Woeser, nampiasaina nahazoana alalana.
Filazàna ho an'ny mpamaky : nandray anjara tamin'ny fandikana lahatsoratra sy tafatafa ho an'ny gazetiboky Jentayu ihany koa ny mpanoratra ity lahatsoratra ity
