Pikantsary avy amin'ny lahatsarin'ilay hira “Sapés comme jamais” an'i Maître Gims ao amin'ny YouTube.
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, nefa koa ireo tsy afaka adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.
Azonareo atao ihany koa ny mahita ireo fizaràna teo aloha ao amin'ny : Les mots ont la parole (Fr.) izay efa nisy nadiaka ho amin'ny fiteny malagasy.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Faire la nouba (Manao nouba): ity fomba fiteny ity dia hilazàna ny hoe “manao fety”, na ao an-trano io na any amina toeram-pandihizana, anaty trano fisotroana na mandritra ny fankalazàna vanim-potoana firavoravoana iray. Ampiasaina indrindra ho entina mamaritra ny fiainan'ireo zatovo, mpianatra, ary matetika no heverina fa misy fandraisana alikaola sy fandihizana.
Teny arabo alzeriàna ny hoe “nouba”, tononina hoe “nowba” izay ilazana ilay mozika lalaovina manoloana ireo olobe , ataon'ireo tafika manerana an'i Afrika Avaratra.
Nampiasain'ny Global Voices Frantsay io fomba fiteny io tao anatina lahatsoratra iray tany amin'ny 2015 tany, ka tamin'izany no nanoratan'ilay bilaogera nasaina ny hoe:
Azoko sary an-tsaina ny “nouba” ao Belleville, Barbès sy any amin'ireo toerrana fisakafoanana ao amin'ny boriborintany faha-17.
Indro ohatra iray hafa ampiasàna ihany koa an'io teny io ao anatin'ny hira iray an’ ilay mpihira, Étienne Daho:
Tsy hiteny izy, tsia tsy hiteny izy
Hoe rehefa alina any anaty toeram-pandihizana
Ny alina izy dia manao “nouba”
izay hirainy ao anatin'ity lahatsary ity:
Bienvenue (Tongasoa): amin'ny fiteny frantsay ao Québec, mandray dika iray fanampiny io voambolana io: midika hoe “tsy olana / tsy misy fisaorana” ho setrin'ny “misaotra”. Io dikanteny manokana io dia dika mivantana ho an'ilay fiteny anglisy hamaliana ny “thank you”, itenenana ny hoe “you're welcome” na “welcome” fotsiny izao.
Sapologie: Ireo “sapeurs” sy “sapeuses” dia mihevitra fa zava-dehibe ny mitafy izay akanjo tsara tarehy, fitafy sy akanjo faran'izay marevaka; satria izany dia fomba iray hanehoana ny tena amin'ny alàlan'ny lamaody. Io fomba fiteny io dia nalaina avy amin'ny fanafohezanteny hoe “SAPE” (la Société des Ambianceurs et des Personnes Elégantes), ary manondro ny hoe “sape” izay tany am-boalohany dia nidika “akanjo, fitafy” amin'ny teny frantsay
Ny hoe “sape” ho an'ny afrikàna dia maneho hetsika iray ara-kolontsaina manana ny fiaviany avy ao Brazzaville, renivohitry ny Repoblikan'i Kôngô, tany amin'ny taona 1920 nandritra ny vanim-potoana fanjanahantany, izay nanomboka nahazo laza tany amin'ny taona 1960 tao Brazzaville, sy hatrany Kinshasa any amin'ny Repoblika Demaokratikan'i Kôngô, eny amin'ny lafiny ilany amin'ny renirano Kôngô. Marihana fa tany amin'ny taona 1970, ho mariky ny fandàvany ny imperialisma dia noràran'i Mobutu, mpitarika kôngôley, ny sasantsasany tamin'ireo fitafy noheverina ho an'ny Tandrefana. Kanefa, tamin'izany fotoana izany ihany, nanamafy ny toerany ny “sapologie” ary nifamatotra tamina endrika mozika rumba kôngôley, niaraka tamin'ireo mpiangaly mozika toa an-dry Papa Wemba izay nampahafantatra io fifangaroan'ny lamaody sy ny mozika kôngôley io teo amin'ny sehatra iraisampirenena.
Izany no azo jerena sy henoina ao anatin'ity lahatsary ity:
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
