Daler Imomali (afovoany), Tajik bilaogera malaza, ao anatin'ilay lahatsariny YouTube miresaka ny olan'ny mpanjifan'ny iray amin'ireo banky ao amin'ny firenena. Pikantsary avy amin'ny lahatsary Youtube an'i Daler Imomali. Fampiasàna ara-drariny.

Ny 10 Aogositra, August 10, Manuchehr Hamidzod, mpikambana iray ao amin'ny parlemanta ao Tadjikistan no namoaka tolodalàna iray tao amin'ny pejiny manokana Facebook, novolavolaina ho an'ny hetsika ataon'ireo bilaogera. Ny tanjona ambaran'ilay tolodalàna dia ny handrindràna ny fifandraisana amin'ny daholobe amin'izay hetsika ataon'ireo bilaogera, sy hamaritana ny fototra araka ny lalàna ary ny dingam-pandaminana sy ny fampiroboroboana ny asan'ireo bilaogera. Ao amin'ny ampahany natao hanehoana hevitra eo ambanin'ilay hafatra, asain'i Hamidzod ireo mpiray tanindrazana aminy mba hametraka ny heviny sy ny sosokeviny ho entina manatsara sy mamehy ilay tolodalàna ao anatin'ny folo andro manaraka.

Indro ilay lahatsoratra Facebook miaraka amin'ilay tolodalàna momba ny hetsik'ireo bilaogera.

Ny andro namoahana  azy no nipoitra ny fanehoankevitra voalohany momba ilay tolodalàna, avy amin'ilay mpanao gazety, Makhropa Kiromova, izay niantso ny maro amin'ireo voalazan'ilay tolodalàna ho “tsy manaraka làlan-tsaina” ary “tena manimba”. Nosarihan'i Kiromova ny saina hijery ny zavamisy hoe ilay lalàna dia hitazona ireo bilaogera ho tomponandraikitra amin'ireo fanehoankevitra eny ambanin'ny lahatsoratra nataony, fa tsy izay mpanoratra an'ireny fanehoankevitra ireny. Ny Andininy faha-9 dia manery ireo bilaogera hanara-maso ireo fanehoankevitra eny ambanin'ny ranty nalefany mba hiantohana fa tsy ho teny ratsy izy ireny, na tolokevitra manambany, na fiantsoana hanao hetsika tsy manara-dalàna. Vinavinainy ny mety ho voka-dratsiny, amin'ny filazàna fa: “Sarotra amiko ny haka sary an-tsaina ny zavatra mety hanjo ireo bilaogera izay manana fanehoankevitra an-jatony na an'arivony eny ambanin'ny lahatsoratra navoakan-dry zareo.”

Indro ny lahatsoratra Facebook misy ireo fanehoankevitr'i Kiromova momba ilay tolodalàna.

Nomarihan'i Kiromova fa ny endrika manimba ananan'ilay tolodalàna dia hita ao amin'ny Andininy faha-13, izay mifandraika amin'ny dingana fanakatonana ny asa maha-bilaogera. Lazain'izy io fa azo akatona an-tery ao anatin'ny 24 ora ny kaontin'ny bilaogera iray, ary tsy hisy mihitsy vintana hamerenana azy, raha toa ireo bilaogera sy ny votoatin-dry zareo ka tsy mamaly ny zavatra takiana ao anatin'ilay tolodalàna. Araka ny voalazany, ireo fitakiana ireo dia “faran'izay manjavozavo” ary manokatra varavarana mankamin'ny fanafoanana ny  fantsona sy pejin'ireo mpanao gazety sy bilaogera mpanakiana ny governemanta, indrindra fa ireo izay efa mifonja amin'izao fotoana izao.

Tsy i Kiromova irery no manakiana ilay tolodalàna. Eo amin'ny faritra natao hametrahana fanehoankevitra eo ambanin'ilay lahatsoratra Facebook nalefan'i Hamidzod dia feno fanehoankevitra mametraka fanontaniana, izay miainga amin'ny fiantsoana fanesorana tsotra izao fotsiny ka tonga hatrany amina fanehoankevitra mametraka fisalasalàna mahakasika andininy na andalana manokana. Ireo izay manohitra ny fankatoavana azy io dia manohana ny hoe hamono ny indostria vao mivelatry ny fanaovana bilaogy ao Tadjikistan ilay izy, amin'ny alàlan'ny fametrahany teritery sy fanarahana maso ireo bilaogera. Manamarika ihany koa ry zareo hoe ampy handrindràna ny indostrian'ny bilaogy ny rafitry ny lalàna misy amin'izao fotoana izao.

Misy andiany iray hafa ahitàna ireo olompirenena mametraka fanontaniana momba ny fandraràna hita ao anatin'ilay tolodalàna momba ny fampiasàna tenim-paritra, ary ny fanerena ireo bilaogera ho tsy mahazo mampiasa afa-tsy ny dikanteny ôfisialin'ny fiteny Tajik. Andalana iray hafa izay nampihetsi-bolomaso dia ny tolokevitra hoe hanome fanalefahana hetra ho an'ireo bilaogera mpamokatra votoaty mifandraika amin'ny pôlitika, toekarena, siansa, fanabeazana ary ny fizahantany ao Tajikistan. Nanomboka tamin'ny 2021, izay rehetra bilaogera ao Tajikistan dia tsy maintsy misoratra anarana eny amin'ireo tomponandraikitry ny hetra ary mandoa hetra.

Tsy dia misy zavatra betsaka fantatra momba izay hiafaran'ilay tolodalàna. Tsy misy fampahafantarana mihitsy momba izay fiovàna natsofoka niainga avy amin'ireo tamberina avy amin'ny daholobe. Araka ny lazain'i Hamidzod,  “mandalo fandinihana any amin'ireo ministera sy departemanta voakasika amin'izany izy iny izao, hojerena ny fanombànana azy araka izay fomba  voafaritry ny lalàna.” Na izany aza, bebe kokoa ny antony mahatonga ny rehetra tsy hisaina zavatra tsara fa ratsy ao anatin'ny toedraharaha pôlitikan'i Tajikistan.

Tato anatin'ny taona vitsivitsy izay, nahitàna fihemorana be ny momba ny fahalalahana ara-pôlitika sy ny fahalalahan'ny fanehoankevitra amin'ny ankapobeny ao amin'ny firenena. Tamin'ny 2021, ny Human Rights Watch dia nitatitra momba ireo trangan-tsivana nataon'ny governemanta tamin'ny media sy ny ramatahora hanao herisetra ara-batana ary fampidirana am-ponja ireo mpanao gazety. Tamin'ny 2022, fito ireo mpanao gazety sy bilaogera, mpanakiana momba ny olana ao an-toerana, no voaheloka hifonja ela rehefa nandalo dingam-pitsaràna mampiahiahy. Ny nalaza indrindra tamin'ireny dia ny an'ilay bilaogera ao amin'ny Youtube, Daler Imomali, manana mpamandrika miisa 146.000 ao amin'ilay sehatra. Tamin'ny Desambra 2022, ny Kaomity Mpiaro Mpanao Gazety dia nampiditra an'i Tajikistan ho ao anatin'ny lisitr'ireo firenena 12 voalohany manana isa ambony indrindra amin'ny mpanao gazety naiditra am-ponja.

Rehefa nanontanian'ny vahoaka izy raha toa ka nisy firenena hafa efa nandany lalàna momba ny bilaogera, namaly i Hamidzod fa i Tajikistan no ho firenena voalohany hankato lalàna tahaka izany. Amin'ny tranga amin'izao fotoana mahakasika ny fitondrana tsirefesimandidy ao amin'ny firenena, mihoatra noho ny zavatra hafa rehetra, loharanona olana ho an'ireo bilaogera ilay tolodalàna.