Ny fomba fiteny rosiàna “Enina andro aho tsy misakafo” dia dikanteny frantsay nampifanarahana amin'ny fitsipipitenanan rosiàna.
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, nefa koa ireo tsy afaka adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.
Azonareo atao ihany koa ny mahita ireo fizaràna teo aloha, toy ny voalohany, ny faharoa ary ny fahatelo ary ny fahefatra.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Dada antitra, indro ny zanakao (Vieux père, voilà ton fils): Ampiasaina ao Côte d’Ivoire io fomba fiteny io, any anatin'ny fitenin'ny làlana fantatra amin'ny anarana hoe Nouchi ary maneho fifangaroan'ny fiteny eo an-toerana amin'ny an'ny mpanjanaka. Hita ihany koa ny Nouchi any anatin'ny medià sy ny tambajotra sôsialy ary miha-miparitaka isanandro.
Tamin'ny voalohany, ny hoe “vieux père” dia nampiasaina hanondroana ireo olona miditra amin'ny fahalehibeazana. Miaraka amin'ny fampiarahana azy amin'ireo voanteny hoe “voilà ton fils”, lasa manana hevitra feno fanajàna sy fankasitrahana ilay fomba fiteny, ampiasaina mba hiresahana amin'ny zokiolona iray izay angatahana sitraka noho izy manana toerana ambony.
Ohatra, ilay fomba fiteny dia hita ao anatin'ny lohatenin'ny hira iray an'i Tiken Jah Fakoly mpanoratra, mpandrindra, mpiantsa ary mpihira reggea ivoariàna.
Bled: Ity teny arabo ity (بلاد – tononina hoe balad) dia mety hidika zavatra maro: tanàna, na faritra, na koa firenena niaviana.
Araka izany, ao anatina toejavatra iainan'ireo diaspôra avy ao Maghreb mpampiasa sy mpiteny frantsay, izy io dia manondro ny firenena niaviana, na indraindray ny vohitra nipoiran'ny fianakaviana. Ity hiran'i Reda Taliani ity sy ny an'ilay mpiangaly Rap, Rim K, dia manafangaro ny arabo alzeriàna sy ny frantsay, ary ny lohateniny dia hoe « fi bladi rani mahgour » ary manondro ny fahatanorana magrebinina lasa nankany ampitan'ny ranomasimbe mediteranea.
Avy amin'ny fanondroana ny vohitra nonenan'ny razambe, nohamarinin'ny fiteny frantsay hatrany amin'ny Ady Lehibe Voalohany ho toy ny findràmana maro hafa natao avy amin'ny arabo alzeriàna, tafiditra ho teninjatovo frantsay ilay izy mba ho entina mamaritra, miaraka amina heviny somary manamaivana kely, ny toerana iray lavitra andriana sy mitokana any ambanivohitra.
Ao anatin'ity lahatsoratry ny Global Voices ity, toy izao no hevitra ampiasàna ilay voanteny: “Manana anarana hafahafa ny roa amin-dry zareo : Cafundó [fanamarihan'ny mpandika: Izay azo adika, raha toa ka sahinao, hoe “lavabodin'izao tontolo izao” na tsaratsara kokoa “bled”]”
Vakio: Grâce au ‘jeitinho’ brésilien, des hameaux sans électricité ont finalement la lumière (Fr.)
Ao Alzeria, maka heviny iray hafa koa izy io arakaraky ny kolontsaina an-tanandehibe itanisàna azy. Ao Alger, ny hoe “aller au bled” dia midika hoe “mandeha mody an-tanàna”. Nefa kosa, ao Constantine, tanàna fahatelo ao amin'ny firenena, io fiteny io ihany dia midika hoe “mandeha any afovoan-tanàna”.
Sarivongana ao Odessa mampiseho seza iray izy mitana toerana lehibe ao anatin'ilay tantara malaza noforoina “Ireo Seza Roambinifolo” nosoratan'i ‘Ilf sy Petrov. Saripika an'i Filip Noubel, fampiasàna nahazoana alàlana.
же не манж па сис жур: Ity fehezantany malaza ho an'ny rosiàna ity dia fandikàna ho ‘cyrillique’ ilay fehezanteny frantsay hoe “je ne mange pas six jours” (Enina andro aho tsy misakafo). Avo roa heny ny fahalinana satria ny fitsipipitenena rosiàna no noraisiny, dia ilay mamaritra ny fotoana saingy tsy ilàna ny hoe “depuis” (hatramin'ny) na ny filazam-potoana lasa izay ilain'ny fiteny frantsay ho entina milaza ny hoe “Tsy nisakafo aho nandritra ny enina andro / je n'ai pas mangé depuis six jours”, na ny hoe “Efa enina andro aho izay no tsy nisakafo / cela fait six jours que je n'ai pas mangé.”
Io fehezanteny io dia mipoitra ihany koa ao anatin'ilay tantara malaza noforonina, “Les Douze Chaises” (“12 стульев”) an'ireo mpivady mpanoratra Ilf sy Pétrov, izay mitantara seza iray mitahiry harena tao amin'ny Firaisana Sovietika tany amin'ny andian-taona 20 tany ho any. Tsara marihana fa ilay tantara dia tena nalaza tokoa ka nisy mihitsy ny sarivongana maneho azy, toy ny hita etsy amin'ny sary ankavia, nopihana tao Odessa teo amin'ny lalàmbe De Richelieu, sokitra iray maneho seza – iray amin'ireo singa fototra tamin'ny fihazàna harena sarobidy, satria araka ny siosion-dresaka dia nisy diamondra nafenina tanaty seza iray taorian'ny revôlisiôna tamin'ny 1917.
Marobe tamin'ireo seho tao anatin'ilay tantara no tao Odessa no nitranga, satria ilay tanàna, izay seranan-tsambo, dia malaza amin'ny fanaovana varomaizina sy fandrobàna.
Narindra ho sarimihetsika ihany koa ilay tantara noforonina, araka izay re ao anatin'ity tsonga ao amin'ny Youtube ity, izay ianaran'ilay mpilalao manonona ireo fiteny ireo amin'ny fiteny vahiny:
Tamin'izany fotoana izany, ny ampahany betsaka tamin'ireo andriana rosiàna, izay tena mazàna ny fiteny frantsay no nampiasainy voalohany, dia namoy ireo tombontsoa rehetra taorian'ny revôlisiôna bolsevika tamin'ny 1917 ary indraindray voatery nangataka mba ho velona. Ny fampiasàna ny fiteny frantsay dia marika ara-tsosialy amantarana ny saranga lavo. Ankehitriny, ireo mpiteny rosiàna no mampiasa matetika io fehezanteny io, ry zareo te-haka tàhaka ny frantsay saingy tsy voatery hiteny azy kosa.
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
