Pikantsary avy amin'ny kaonty YouTube an'i Ferdinand Ayité

Ao Togo, nahazoan'ny mpanao gazety iray fankasitrahana iraisam-pirenena ny fahavononany sy ny faharetany, saingy nosandaina fiainana an-tsesitany.

Ny fanomezana laharana 2023 nataon'ny Reporters Sans Frontières (RSF) momba ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety dia mametraka an'i Togo ho amin'ny toerana faha-70 amin'ireo firenena 180. Raha mitaha amin'ny fanomezana laharana 2022 (faha-100 tamin'ny 180), mba vitan'ny firenen'i Faure Essozimna Gnassingbe, filoha hatramin'ny 2005, ny nahavita dingana nankany aloha ka nahazo toerana 30, saingy mbola mampanahy hatrany ny toedraharaha.

Eny tokoa, tena miaina kolikoly henjana ny firenena: araka ny Tondro Fijerena ny Kolikoly an'ny ONG Transparency International, mitàna ny laharana faha-130 amin'ireo firenena 180 i Togo, miaraka amin'ny naoty 30/100. Io naoty io dia manazava ny haavon'ny kolikoly eny amin'ny sehatry ny asam-panjakana ao amin'ilay firenena, amin'ny tondro miainga amin'ny 0 (tena mpanao kolikoly) mankamin'ny 100 (tena madio).

Tsy misalasala mihitsy anefa ny gazety iray, L'Alternative, izay mamoaka lahatsoratra sy resadresaka ao amin'ny YouTube, manao fanadihadiana momba ireo raharaha kolikoly sy fanitsakitsahana zon'olombelona. Ferdinand Ayité, lehiben'io gazety io dia efa im-betsaka no niatrika ny fitsaràna tôgôley. Araka izany, tamin'ny Desambra 2021, Kodzo Adédzé, minisitry ny varotra ary i Pius Agbétomey, mpitahiry tombokase, minisitry ny fitsaràna sy fanaovan-dalàna dia nametraka fitoriana an'i Ayité sy Joël Egah, talen'ny gazety Fraternité ho nanao teny manala baràka tao anaty fandaharana iray azo raisina amin'ny YouTube:

Isidore Kouwonou, tonian-dahatsoratry ny gazety “L'Alternative” sady mpanentana ny fandaharany, dia voasaringotra koa tamin'ilay raharaha. Noho ny fahitan'izy ireo loza mananontanoa ny fiainany, nandositra niala ny firenena i Ayité sy Kouwonou andro vitsy monja talohan'ny fitsaràna farany tamin'ny 8 Martsa 2023.

Ny 15 Martsa 2023, voaheloka nandritra ny fitsaràna tsy natrehany mivantana ireo mpanao gazety roa ireo mba hifonja telo taona an-tranomazina sy handoa lamandy 3 tapitrisa FCFA (4 981 dôlara amerikàna) noho ny “fanimbazimbàna manampahefana” sy “fanelezana fanambaràna diso teny anaty tambajotra sôsialy”.

Ny 29 Jona 2023, tany an-tsesitany araka izany no nandraisan'ilay mpanao gazety mpanadihady ny antso nilaza taminy fa izy no nahazo ny loka iraisampirenena 2023 ho an'ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety,  avy amin'ny Kaomity ho fiarovana ny mpanao gazety. Izy no hany Afrikàna nilahatra tamin'ireo telo hafa nahazo loka, izay tsy iza fa ry Nika Gvaramia avy any Zeôriza,  Shahina K.K avy any India ary María Teresa Montaño avy any Meksika.

Tao anaty tafa iray an-tambajotra, niarahana nanatontosa tamin'ny hain-vaky-jery tôgôley Plume d'Afrique, niresaka tamin'i Ferdinand Ayité ny Global Voices: 

Vao avy nahazo ny loka iraisampirenena 2023 momba ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety ianao, avy amin'ny kaomity mpiaro ny mpanao gazety. Inona no fihetsehampo voalohany tao aminao taorian'io hosotra io ?

Ferdinand Ayité (FA): Sady fihetsehampo feno fireharehàna no mangidy. Voalohany dia fireharehàna satria loka iray azo lazaina ho manana ny hajany io, ary ny fahafantarana hoe izaho no hany Tôgôley sy Afrikàna nahazo io loka io tamin'ity taona ity dia tena  mamelombelona. Fihetsehampo mangidy satria ity loka ity dia tonga indrindra ao anatin'ny fotoana izay, ao anivon'ny trano fanoratanay, tena misedra olana goavana izahay. Eny an-kianja aho dia manana mpiara-miasa marobe izay tsy afaka miasa intsony ankehitriny satria tsy any an-tanindrazana aho. Ny fahafantarana fa hoe tsy afaka manao izay zavatra hainy intsony ireo andriambavilanitra sy tanora ireo, dia ny asa fanaovana gazety izany, dia tena fahatsapàna mangidy. Izany no manetsika ahy amin'izao fotoana izao.

Lazao anay fohifohy ny dingana nodiavinao sy ny amin'izay nitolona ho anao?

FA : 15 taona mahery izao, natombokay io tetikasa io, nantsoinay hoe ‘‘L’Alternative’’ ary nanomboka niasa tamin'izany izahay niaraka tamin'ny lehiben'ny fanoratana tao amiko tamin'izany fotoana izany, Maxime Domegni, izay efa eo amin'ny sehatra iraisampirenena ankehitriny. Nandia ny làlanay teny izahay, nizàka fanosoram-potaka, fanenjehana sy filàm-baniny teny amin'ny fitsaràna sy ara-pitantanana, ny fonja, ny fanamelohana ary ankehitriny ny fiainana an-tsesitany ! Heveriko fa ny fahafahanay mijoro hatrany na teo aza ireny tranga rehetra ireny no nahatonga ity izaho kely ity ho nahazo ilay loka teo amin'ny sehatra iraisam-pirenena. Vokatry ny fiaretana izany satria any ananona any, angamba noho ny nizakàna fanenjehana, dia niala an-daharana ny sasany. Izao tsy nilavo lefona velively, na herintaona sy tapany aza izay, no nivoaka ny fonja niaraka tamin'ilay mpiaramiasa amiko izay indrisy fa efa nodimandry, handry am-piadanana anie ny fanahiny! Betsaka anie ny feo niakatra mba hilaza aminay hiato. Fa naveriko ireo fandaharako tao amin'ny  YouTube, toy ny hoe tsy nisy na inona na inona. Heveriko fa any ho any, any lavitra any, misy olona nijery izay nanjo anay tao an-tanindrazanay.

Ora vitsy taorian'ny hosotra azonao, nanoratra ianao hoe « tara-pahazavana ao anatin'ity ranomasimben'ny fahasahiranana izay diavinay amin'izao fotoana ity», ny inona no tianao hambara amin'izany ?

FA : Ny toe-draharaha misy ahy sy ny an'ny tonian-dahatsoratro no lazaiko. Tamin'ny 15 Martsa lasa teo, nohelohina izahay hifonja telo taona, narahana didy iraisampirenena ho fampisamborana. Tsy maintsy nandao ny firenena, ary dia mpandositra izao no ilazàna anay. Sarotra sady mampalahelo ny hoe aty ivelany, lavitra fianakaviana sy ray aman-dreny, izay izy ireo koa, iharan'ny filàm-baniny ao an-tanindrazana. Manoloana ireny tranga rehetra ireny sy ny toe-draharaha misy anay amin'izao fotoana izao, no tsy maintsy nanaovako iny fanambaràna iny. Tena sarotra be ho anay mpanao gazety ny hoe voatery hiaina toe-draharaha tahaka izao.

Raha manao jery todika, heverinao ve hoe nandeha lavitra loatra tao anatin'ny fanolorantenanareo ianareo mba hisian'ny gazety malalaka ao Togo ?

FA : Tsia, rehefa manana fotokevitra sy soatoavina, ary rehefa miaro azy ireny, tsy misy mihitsy ny hoe nandeha lavitra loatra. Efa filohan'ny SOS Journaliste en danger aho, [fikambanana iray misy ireo tôgôley mpanao gazety miaro ny fahalalahan'ny asa fanaovana gazety], nanao fihetsiketsehana tao Togo izahay mba hitakiana ny fisintonana ireo lalàna sy fepetra sasantsasany, saingy nodarohana sy nandefasana entona. Rehefa hita amin'izao fotoana izao hoe misy afaka mandefa mpanao gazety any am-ponja, tena azo lazaina ho henjana izany ho ana firenena iray milaza fa demaokratika. Raha mbola tsy manana gazety tena malalaka sy tsy miankina izay mandray anjara amin'ny fanamafisana ny demaokrasia amin'ny alàlan'ny fahazoan'ny vahoaka vaovao an-kalalahana, izay voafaritra ao anatin'ny Lalàm-panorenanay, dia tsy misy mandeha lavitra loatra velively mihitsy.

Atolotrao ho an'iza io loka io?

FA : Atolotro ho an'ny gazety tôgôley satria miaina zava-manahirana izy amin'izao fotoana izao. Na ny haino aman-jery izany, izay mizaka fahasahirànana ara-bola ireo mpanorina azy, na ireo mpanao gazety izay sahirana vao mahazo ny karaman-dry zareo, tsy dia matetika misy miresaka ireny olana ireny.  Toy izany koa, anaty toe-javatra mampidi-doza ireo gazety an-tsoratra: tsy mivoaka intsony amin'izao fotoana izao ny sasantsasany amin'ny gazety, na tsy araka ny fotoana tokony hivoahany noho ireny teritery ara-bola ireny.

Ankehitriny, tsy mahaleotena io asa fanaovana gazety io, satria ny voalohany indrindra dia ara-bola ny fahaleovantena. Tokony ho tsapa fa ny asa fanaovana gazety dia tena anaty hantsana mangitsokitsoka tanteraka. Tao anatin'ny dimy taona farany, am-polony ireo mpanao gazety maty, ary ny ankamaroany dia maty satria tsy nanana fahafahana hitsabo tena. Tsy ny mpanao gzety irery no tokony ho taitra amin'izany fa na ireo manampahefana aza.

Tsy vaninm-potoanan'ny mpanao gazety mitatitra tsotra fotsiny no misy antsika izao, satria izany, miaraka amin'ny fisian'ny tambajotra sôsialy, afaka manao azy daholo ny olompirenana rehetra. Ny olana dia ny habaka tsy ahafahantsika mivoatra, tsy ahafahana manana fitaovana afaka ampiharana ny lalàna. Hikaoka vody vilany ireo mpanao gazety tsy miankina, manadihady mba hamoahana indray ireo antontan-taratasy hahafahantsika manitsy ny lesoka eny anivon'ny fiarahamonina.