Ny fo ara-toekaren'ny tanànan'i Butembo, tany amin'ny manodidina ny taona 2000. Sary tahiry an'i M. Makadisi sy Umbo Salama, fampiasàna nahazoana alàlana

Naverin'ny Global Voices noraisina ity lahatsoratra ity ho ampahany ao anatin'ny fifanarahana fiarahamiasa miaraka amin'ny  www.icicongo.net . Ny lahatsoratra niaingàna dia azonao jerena ao amin'ny tranonkalan'ny  icicongo .

Saika any amin'ireo firenena rehetra ao Afrika, milahatra amin'ny fiteny ôfisialy, dia misy ny fiteny eo an-toerana izay neken'ireo mpitondra ho toy ny fitenim-pirenena. Ifampiresahan'ny ankamaroan'ny vahoaka ao amin'ilay firenena ireny fiteny ireny. Fa ivelan'ireny fiteny nasiônaly ireny, tsikaritra ireo faritra madinidinika sy vondron'olona maka ny fitenin'izy ireo manokana. Indraindray izy ireny dia fifangaroan'ireo fiteny ôfisialy sy ireo fiteny eo an-toerana izay mazàna no antsointsika hoe teninjatovo.

Raha i Côte d'Ivoire no jerena, misy ny Nouchi (fifangaroan'ny frantsay sy ireo fiteny hafa iraisampirenena sy avy ao an-toerana) izay mahazo laka miaraka amin'ny fisian'ny tanisateny kely iray manomboka miforona miandàlana, ny firenena sasany koa dia manana io karazana fitenin-jatovo io. Toy izany ohatra ny “Cha Bubo” ifampiresahana ao amin'ny tanànan'i Butembo ao amin'ny Repoblika Demaokratikan'i Kôngô (RDC).

Butembo dia tanàna iray malaza amin'ireo fandraharahàna ara-barotra misy ao aminy. Any amin'ny faritra Kivu-Avaratra, any atsinanan'ny RDC, no misy azy ary antsoina am-pitiavana hoe « Bubo ». Raha ny “kiyira“, fitenin'ny foko Yira ( vahoaka maro an'isa ao amin'ny faritra Beni-Lubero) no tena ifampiresahana be amin'ny fiainana andavanandro, dia manana ny fiteniny azy ireo manokana ihany koa ireo mponina ao Butembo: fifangaroan'ny frantsay, anglisy, lingala ary ny kiyira. Ilay antsoina amin'ny anarana malaza hoe  fiteny “Cha Bubo” izay ireto ny santionany vitsivitsy:

Rero

Ampiasaina eny rehetra eny ny hoe « rero ». Eto, renareo ireo fehezanteny toy ny hoe « Rero ! Tsy hisy orana androany ! » Eo am-pihainoana dia mihevitra ianao fa ratsy fanonona ny hoe « zéro » ilay olona. « Ny Rero dia fiteny rehefa misy zavatra iray mahagaga. Midika ihany koa ilay teny hoe « Amin'ity indray mitoraka ity ».

Zoù

Io dia fakàna ilay frantsay hoe « où ». Ampiasaina izy io ho fampifandraisana ny « où »amin'izay teny mialoha azy ka miafara amin'ny « s ». Ohatra : « Anaenda z’où ? » Adikao amin'ny teny frantsay ho : « Il part z’où ? » (Ndeha ho aiza izy?).

Wayere

Ity dia midika hoe « mpandainga », fa indraindray dia raisina amin'ny heviny somary malefaka rehefa olona mifankahazo am-po no miresaka. Ampiasaina ihany ko izy hilazàna ireo tsy mitàna ny teny nomeny, ireo mpisandodka sy mpamitaka.

Ana dié

Fifangaroana swahili sy fampifanarahana iray midika hoe « il part » (lasa izy). Ity fomba fiteny « ana dié » ity dia entina milaza olona iray nandao. Raha ny marina, ny sasany mampiasa azy amin'ny hevitry ny teny anglisy « to die » (nodimandry), hitenenana ny hoe « mourir » (maty). Kanefa, rehefa miresaka vatana mangatsiaka, azon'izy ireo lazaina ny hoe « ana dayé », hilazàna hoe nodimandry ilay olona na miala aina. Ny mahazatra, « ana die » dia midika hoe « mandeha » na « mandao ».

Ku looka

Fifangaroana swahili sy anglisy ary lingala. Midika hoe « chercher » (mitady / mikaroka). Ity teny ity dia avy amin'ny anglisy « to look for » na ny « ko luka »  ho an'ny lingala izay samy midika daholo hoe « mitady ». « Una looka quoi ? », ao anatin'io fanontaniana io, ny swahili, ny fampivadiana ny anglisy, ary ny frantsay dia samy mirotsaka daholo ao anatina fehezanteny tokana. « Una » ho an'ny frantsay dia ny « tu » ; « looka » (chercher).  Dikanteny : « Que cherches-tu ? » (Inona no tadiavinao?°.

Tao

Fiofon'ny anglisy « town » (tanàna) izy io, na « ville » ho an'ny frantsay. « Tao » dia ampiasaina hanondroana ny toerana fanaovana fifampiraharahana ara-barotra, nefa koa ahitàna ireo biraon'ny masoivoho isankarazany sy ireo fikambanana. Azo ambara ho ny afovoan-tànana na ny toeram-pivarotana lehibe.

Brique na million

Ireo teny roa ireo dia midika fotsiny « 1000 farantsa kôngôley ». Ny hoe « million »  sy « brique » dia ireo mpamily sy mpitondra taxi-motos no tena mampiasa azy betsaka. Mampiasa azy ihany koa ireo mpivarotra. Araka izany, ao Butembo, mailomailo ianao rehefa misy miteny masombola aminao hoe « brique » na « million » ny tolotra iray. Aza manome mihoatra ny 1000 farantsa kôngôley (0,49 dôlara amerikàna).

Ao amin'ny Twitter, tsy dia miasa loatra ny “Cha Bubo”. Saingy ny bitsika nalefan'i Christina Malkia Mukongoma, teratany avy ao RDC, mpanao gazety ao amin'ny The Associated Press ary mpamokatra votoaty ho an'ny fampitambaovao nomerika, dia mampiseho fa azo aparitaka ilay fiteny raha atomboka amin'ny “Cha Bubo” ireo adihevitra:

Kuthi kwe bayira ? Muneyo ? Munaona ye Kave? 😍😍😍 Ambu tulisha sirimuka 😂😂😂😂😂😂 pic.twitter.com/lyJsqgd1cd

— Christina Malkia Mukongoma (@ChristinaMalkia) June 1, 2021

Inona no vaovao ry mpikambana rehetra ato anatin'ny vondrom-piarahamonina Yira? Salama tsara va ianareo? Nisy nahita an'i Kave ve ?  😍😍😍 Azo ambara ho efa mifoha izao isika rehetra 😂😂😂😂😂😂 pic.twitter.com/lyJsqgd1cd

Ny fanolorana ny vaovao amin'ny fiteny “Cha Bubo” ao amin'ny fantsona YouTube-n'ny Bienvenu Lutsumbi official dia ohatra iray amin'izany:

Ny fahitàna ny ” Cha Bubo ” maka toerana eo amin'ny sehatra nasiônaly ary ekena toy ny Nouchi ao Côte d'Ivoire dia mitaky ny fampiasan'ny olona marobe eny anivon'ny vahoaka ao RDC an'io fiteny io. Amin'ny lafiny rehetra, mazava tsara fa ivelan'i Butembo dia efa manome tosika azy ny nomerika.