Fametrahana fandaharanasa ho fampianarana ny fiteny Kihunde, pikantsary avy amin'ny fantsona YouTube an'ny Méthodes Bulebe Hangi [1]
Firenena voalohany be mponina indrindra ao Afrika mampiasa sy miteny frantsay [2], ahitàna foko mihoatra ny 400 miparitaka manerana ny firenena ao amin'ny Repoblika Demaokratikan'i Kôngô (RDC). Arakaraky ny maha-maro ireo foko no maha-maro ny fiteny: i RDC dia iray amin'ireo firenena manana fiteny marobe ao Afrika, saingy izay fahamaroana izay dia sady tsy misy fanekena no tsy misy fanohanana avy amin'ireo manampahefana eo amin'ny sehatry ny fampianarana.
Fantatra amin'ny halehibeny [3] ary ao Afrika Afovoany, RDC no faharoa firenena midadasika indrindra ao Afrika, manaraka an'i Alzeria. RDC no mitàna ny toerana fahatelo be mponina indrindra [3] ao Afrika, aorian'i Nizerià sy Etiopia, misy vahoaka mihoatra ny 112 tapitrisa.
Fa ny ankamaroan'ireo fiteny dia iangaran'ny vintana raha milahatra amin'ireo fiteny efatra hafa nekena ho fiteny nasiônaly: ny frantsay, izay fiteny ôfisialy, ny Lingala [4], ny Swahili [5], ny Kituba na kikongo [6] ary nye Luba-kasaï na Tshiluba [7].
Tsy mety amin'ny Hangi Bulebe Méthodes [8] io fampihenan-danja ny fiteny avy eo an-toerana io. Hangi Bulebe Méthodes [8] dia teratany kôngôley tena mirotsaka an-tsehatra ao anatin'ny sehatry ny fiarovana ny fahamaroam-pitenenana. Amin'ny alàlan'ilay fikambanana misy azy Congolese Language and Culture Revitalization (CLCR asbl) izay izy no mpandrindra azy, manolo-tena izy hanome aina vao ireo fiteny afrikàna avy eo an-toerana, ka atombony amin'ireo fiteny avy ao amin'ny fireneny.
Tao anaty antsafa anaty imailaka nekeny hifanaovana tamin'ny Global Voices (GV), nofariparitany ny toerana misy amin'izao fotoana izao ireo fiteny avy ao an-toerana ao RDV, ary nohazavainy ny fototra ijoroan'ny tolony.
GV: Ahoana ny fandehan'ny fampiasàna ireo fiteny avy ao an-toerana ao RDC? Ampianarina any an-tsekoly ve izy ireny ?
Hangi Bulebe Méthodes: Misy fiteny maherin'ny 450 eto amin'ny firenenay. Fa ao anatin'ireny fiteny rehetra ireny, efatra monja no ampianarina any an-tsekoly: ny Lingala, ny Swahili, ny Kikongo ary ny Tshiluba. Sady izao koa, ireo fiteny efatra ireo irery ihany no hany heverina ho fiteny nasiônaly nefa tokony hisitraka tahaka izany zo izany ihany koa ireo fiteny hafa. Tsy mahazo alàlana any an-tsekoly ireo fiteny hafa, izay araka ny hevitro, dia endrika irain'ny fanjanahana vaovao . Ny fanontaniana mipetraka dia hoe nahoana, farafaharatsiny any amin'ireo vohitra izay ny olona rehetra miteny fiteny iraisana daholo, no tsy ho afaka omena alàlana ny mpampianatra mba hampita fahalalàna vitsivitsy amin'ny alàlan'ny fitenin'ilay vohitra. Ny ankamaroan'ireo fiteny ao an-toerana ao RDC no mirona mankany amin'ny fanjavonany noho ny fanarahana vaninandro maoderina, ny fivavahana, ny fandratoana fahaizana, ary ny ady miverimberina [9] ( Ady voalohany tao Kôngô [10], Ady faharoa tao Kôngô [11] ary ny Ady tao Kivu [12]) izay mitondra mankamin'ny fiparitahan'ny fiteny sy ny kolontsaina.
Topimaso amin'ny sora-tanan'i Kihunde, pikantsary avy amin'ny fantsona YouTube an'ny Méthodes Bulebe Hangi [1]
GV: Avy amin'ny firotsahanao, inona marina no tena ataonao mba hampiroboroboana ireo fiteny avy eo an-toerana?
Hangi Bulebe Méthodes: Raha ny marina, ny firotsahako sy ny fahatapahankevitro hiady ho an'ireo fiteny avy eo an-toerana no nanosika ahy hanorina ny fikambanana Congolese Language and Culture Revitalization (CLCR asbl) izay izaho no mpandrindra azy. Amin'izao fotoana izao, ifantohanay ny momba ny fiteny Kihunde [13]. izay ao anatin'ny fianakavian'ny fiteny bantoues [14]. Nametraka izahay tetikady, namorona ivontoerana fampianarana mamaky teny sy manoratra ary fianarana io fiteny io. Miaraka amin'ilay fikambanana, ampidirinay miandalana ilay fiarahamonina ho ao anatin'ny fanomezana aina vao ireo fiteny eo an-toerana, indrindra fa amin'ny alàlan'ny antontan-kevitra. Sady manaja ny kolontsaina sy ny fombandrazana eo amin'ny foko tsirairay, hetsehanay sy entaninay ny olona hiteny ny fitenin-dry zareo, tsy an-tery. Miasa izahay mba hanaisotra ireo fotokevitra “natsindrona” taminay sy manery anay hihevitra hoe mainty toa azy daholo izay rehetra ataon'ny olona afrikàna. Voatery izahay mandray betsaka ho anaty kajikajy ireo fiteninay sy ny kolontsainay.
Ity misy lahatsary iray maneho ny fampianarana ny fiteny Kihunde. Afaka re ao anatiny ny feo sy ny fanononana ny voanteny:
GV: Inona no anjara toerana raisin'ny fitaovana nomerika ao anatin'ny fampiroboroboana ny fiteny avy ao an-toerana ao RDC?
Hangi Bulebe Méthodes: Manampy betsaka anay amin'ny firotsahanay an-tsehatra ho an'ireo fiteny ny fitaovana nomerika. Ampiasainay ireo sehatra nomerika, ary indrindra fa ny tambajotra sôsialy toy ny Facebook, WhatAapp, Twitter, Telegram, Instagram mba hifandraisanay amin'izao tontolo izao sy hampahafantaranay ny zavatra ataonay. Manana vondrona izahay, sy pejy any anatin'ireo tambajotra isankarazany izay ahafahanay manapariaka mora foana ny torohay momba ny fiteny. Amin'ny alàlan'ireo ranty alefanay anaty tambajotra, misy manomboka mianatra ny fiteny Kihunde ny olona. Araka izany, ny nomerika dia tena mandray anjara koa amin'ny ampahany amin'ny fanatratraranay ny tanjonay.
Ranty iray amin'ny fiteny Kihunde ao amin'ny kaonty Twitter [15] an'ny Hangi Bulebe Méthodes:
1.TÁTA WOLI MU MBINGU
Tata woli mu mbingu
Aretsina rawe likomibwe,
Abwami bwawe buhike,
Areshasha rawe libererere,
Kwa kihuo ngakuno mû Mbingu,
Utuhe abiryo byetu bya kinsi mubitsi
Utushashire abibi byetu ,
Nga kwetunashashira bobanatuhemukira .
Utatuhiraa mû mixóno
Hé niwatuufu— Méthodes Bulebe Hangi (@hangi_bulebe) December 26, 2022 [16]
GV: Inona no tsy maintsy atao mba hahafantaran'ny rehetra ireo fiteny avy eo an-toerana ao Afrika?
Hangi Bulebe Méthodes: Fantatro fa miady an-trano ireo fiteny eo an-toerana any amin'ireo firenena rehetra ao Afrika ka ny iray matanjaka no mitelina ny iray. Nefa tena resy lahatra aho fa raha misy asa iray matotra atao ho an'ireo fiteny isankarazany ananantsika, miaraka amin'ny fanohanan'ireo manampahefana, na io avy eo an-toerana, na io eo amin'ny sehatra nasiônaly, ho fantatry ny rehetra tsikelikely ireo fiteny sasantsasany avy eo an-toerana. Saingy amin'izao ora iresahantsika izao, mbola lavitra ny làlana ary mbola betsaka ny asa tokony hatao.