[1]Sary natambatambatra nalaina tao amin'ny: Istinomer/Fonet/Wikimedia, fampiasàna nahazoana alàlana.
Ity lahatsoratra nosoratan'i Tijana Đorđević ity dia nivoaka voalohany tao amin'ny Istinomer [2] (Truth-O-Meter), satantr'andraikitra mpanamarina zavamisy avy ao amin'ny Center for Research, Transparency and Accountability (CRTA [3]). Dika iray nasiam-panovàna no avoaka etsy ambany ho ampahany amin'ny fifanarahana iray hifampizarana votoaty miaraka amin'ny Global Voices.
Ny 24 Febroary tamin'ny taona lasa no nanomboka ny herisetra ataon'i Rosia amin'i Okraina. Nanomboka tamin'izay fotoana izay, firenena iray no “lasibatr'ireo firenena matanjaka”. Izay firenena izay dia “niharan'ny tsindry”, “niharan'ny fampitambazana”, nizaka fihoaram-pefy” ary lasibatry ny “fanafihana voarindra”. Natomboka ny ady tao amin'izay firenena izay, saingy firenena iray miavaka. Ary tsy iza io firenena io fa i – Serbia.
Nanomboka tamin'ny ora voalohany nisian'ny ady tao Okraina ka mandraka androany, nandia dingana samihafa ny fampahalalam-baovao ao Serbia – avy any amin'ny filazàna fa hoe “Okraina no manafika an'i Rosia [4],” hatramin'ny fiantsona azy io ho “hetsika manokana” fa tsy ady, tonga amin'ny fanekena ny zavamisy, saingy miaraka amin'ny fihobiana ny fitondran'i Vladimir Putin [5] sy ireo hetsika ataony any ambava-ady.
Somary niova kely ny fomba firoso nitondràna ity ady ity hatramin'ny fotoana nampahazava fa tsy ho vita vetivety ilay izy, sy hoe ny vokany dia hiantraika manerana izao tontolo izao. Tamin'izay fotoana izay, ho an'ireo media nasiônaly, i Serbia no lasa tena “voa mafy indrindra” amin'io ady io.
Tsotra ihany ny valin'ny fanontaniana hoe iza (indray) no fototra niavian'ny olana rehetra mamely antsika. Etazonia sy ny Fiombonambe Eorôpeàna hoy ny tatitr'ireo media serba, no nilalao andiany vaovao amin'ny “Manenjika an'i Serbia.”
‘Ny fotoan-tsarotra indrindra no iainanay’
Tao anatin'ny herinandro voalohany sahady nisian'ilay ady, nohitrikitrihan'ireo media ny “tsindry mahatsiravina natao an'i Serbia [6]” mba hanome sazy an'i Rosia. Notanisaina tamin'ny anarany daholo ireo “mpankahala malaza” sy ireo “mpandalina ara-pôlitika ao amin'ilay lazaina fa fanjakana lalin'ny Fiombonambe Eorôpeàna, ary Amerika ihany koa. Navoaka tanaty andian-dahatsoratra maro ireo antsipirihany amin'ny “taim-bava feno herisetran'ny Tandrefana amin'i Serbia”, ary any anatin'ny sasany amin'izy ireny dia notsindriana mafy manokana ny hoe ny filohan'ny firenena, Aleksandar Vučić, dia “nahomby tamin'ny fiatrehana ireo fanamby maro izay mihodidina azy avy amin'ny lafy rehetra [7].”
Mba hisorohana ny hoe sao ho tavela any afaran'izao tontolo izao, nisy ady iray manokana nanomboka nalaky be koa tao Serbia. Farafaharatsiny, izay ilay antsoin'ny media ho sarintsarim-panairana hoe misy baomba [8] nalefa ho an'ireo sekoly ambaratonga voalohany sy faharoa, ny trano famoaham-baovao, ary ireo andrim-panjakana. Ny tanjon'izany ady manokana izany dia ny “hanangolena an'i Serbia [9]” sy “hanerena azy hametraka sazy ho an'i Rosia.”
Na manokana na tsia, nivandravandra be fa ho an'ireo media serba “isika no mizaka ny vokatry ny adin'ireo firenena matanjaka [10].”
Araka izany, raha mbola nafotaka ny ady tao Okraina, isika kosa nandia ny “helo [11]” satria, araka ny voalazan'ny media, “ny fanapahankevitr'i Putin hiditra amina “ady tena izy” no nahatonga ny toeran'i Serbia ho vao mainka sarotra kokoa.” Tamin'izany fotoana izany, nanomboka “ny fanomanana ireo fitaovam-piadiana mavesatra ho entina manao fanafihana manontolo an'i [12]” Serbia satria “tonga tamin'ny ambony indrindra ireo tsindry hatramin'ny nisian'ilay daroka baomba nataon'ny OTAN tamin'ny 1999″
Ny hoe “nanomboka naka velarana ngezabe ireo tsindry natao an'i Serbia [13]” taorian'ny efa ho valo volana niantombohan'ny ady tao Okraina dia famintinana ihany koa ireo fandaharana nalefa tamin'ny fahitalavitra. Araka izany dia niditra tamin'ny fampiasàna “fomba miaramila” ry zareo Tandrefana mba “hanamafisana ny vahohony mamatotra ny firenenay [14]” satria ireo media dia namaritra ireo “tranga-na fiaramanidina tsy misy mpanamory” tsikaritra teny ambonin'i Merdare sy ny tany amin'ny faritr'i Raška.
Raha ho an'ireo media nasiônaly tena manana ny toerany, nanana tanjona roa ireo “daroka rehetra natao an'i Serbia” — ny fampidirana sazy ho an'i Rosia [15] sy miaraka amin'izany ny fankatoavana [16] ny fahaleovantenan'i Kosovo [17]. Marika irain'ny fankahalàna no napetraka nanoloana ireo efa ho ny hetsika rehetra tao Bruxelles sy Washington, ary tamin'ny alàlan'ny fandalinana ny fandehan'ny politika ivelan'i Serbia sy ny nandritra ireo fitsidihana tany Belgrade, dia nanazava ny zavatra nandrandrainy ireo tomponandraikitr'izy ireny.
Fanerena sandoka
Na dia indraindray koa aza toa avy amin'ireo Tatsinanana [18], araka ny filazan'ireo media serba azy ireny, ny “fenerena”, dia nijanona ho toy ny taloha hatrany ny fifandraisana amin'ny fitondran'i Vladimir Putin. Nangina nandritra ny fotoana fohy ireo fitantaràna fandokandokafana rehefa injay ny filohan'i Rosia nanao fampitoviana an'i Kôsôvô sy ireo nilaza tena ho repoblika ao amin'ny faritra Donetsk sy Luhansk.
“Nampiseho ny tena endriny i Putin, izay noheverinay ho namana tsara, ary nanimba ny tombontsoan'i Serbia manoloana an'i Kôsôvô tao amin'ny fanambaràny,” hoy ny nosoratan'ny media [19], tamin'ny filazàna fa nolefonin'ny filoha rosiàna avy any an-damosiny i Serbia.”
Tsy noheverina velively ho fandrahonana ireo fanambaràna tao Belgrady nataon'i Alexander Botsan-Kharchenko, masoivoho rosiàna, na dia nilaza aza ilay diplaomaty rosiàna fa ny fampidirana sazy “dia mety hanohintohina ny toekarena sy ny tontolo sôsialy ao Serbia.”
“Tena mifamatotra amin'ny Rosia, amin'ny lafiny tsara, ny toekaren'i Serbia. Fantatry ny tsirairay fa ny sazy amelezana an'i Rosia dia mety hiafara amina fahavoazana goavana eo amin'ny toekarena sy ny sôsialy,” hoy i Botsan-Kharchenko tao anaty antsafa [20] iray nifanaovany tamin'ny gazety mpiseho isanandro, Izvestia, izay nampitain'ireo [21] vavahadin-tserasera nasiônaly serba.
Ny mpitily an'ireo media “raho-mitatao ho an'i Serbia” izay akaiky an'ireo manampahefana dia tsy nanaiky ny maha-manandanja io fanambaràna io.
Tetsy ankilany, tena mbola mitoetra ho tsapa hatrany ny toepo mpomba ny Rosiàna na dia anaty fahanginana aza. Raha ny marina, rehefa miandrandra zavatra ny Tandrefana, dia “manapa-damosina an'i Serbia” izay. Rehefa miandrandra zavatra i Rosia, dia mihetsika araka izay nandrasana ireo mpitarika ao Serbia, ary ny ankamaroan'ny media no tsy miraharaha tanteraka ny toedraharaha.
Toy izany no nisy niaraka tamin'ilay fandraisana anjaran'i Serbia tamin'ny Vovonana Parlemantera Voalohany tamin'ny Sehatra Erantany ho an'i Krimea [22]. Nandritra ny fihaonana tamin'i Vladimir Orlić, mpitondra tenin'ny parlemanta serba, i Botsan-Kharchenko “dia naneho ny fanantenany hoe tsy handray anjara amin'ilay Vovonana ny delegasiônan'ny Antenimieram-Pirenen'ny Repoblika Serba”.
Tsy tahàka ireo zavatra hafa nandrandraina, tafita tanteraka ireo an'i Rosia satria tsy nandray anjara tokoa tamin'ilay vovonana i Serbia, izay niteraka fandefasana ireo hafatra fanehoana fanohanana an'i Okraina, na nisy aza ny fanasàna ôfisialy.
Taty aoriana dia navoaka tanaty fampitam-baovaon'ny parlemanta ny antsipirihan'ny resaka nifanaovan'i Orlić sy Botsan-Karchenko , ary avy eo tao amin'ny vavahadin-tserasera N1 [23]. Nanan-draharaha tsara kokoa hatao fa tsy izany ireo mpiaro goavana indrindra eny anaty media ny “pôlitika ivelany mahaleotenan'i Serbia” sy ny “tombontsoa serba”.
Araka izany, tsy nanao afa-tsy nanaboridana ny fomba fanaovana fanadihadiana manokana ataon'ireo media lehibe ao Serbia ny ady ao Okraina. Raha ny marina, araka ny lazain'ireo angondrakitry ny CRTA momba ny fanarahamaso ny media [24], ny fitantaràna manohitra ny Tandrefana, izay nibahan-toerana nandritra ny dimy taona teo aloha teo, dia vao mainka nihamafy hatramin'ny nanombohan'ny ady ao Okraina. Ny fifandanjan'ireo tatitra miabo sy ny miiba ataon'ny media momba ny Fiombonambe Eorôpeàna sy Etazonia tamin'ny 2022 dia 1 amin'ny 15, raha toa kosa io fifandanjan'ny miabo sy miiba io, rehefa i Rosia no resahana, dia roa amin'ny iray.
Raha heverina ny zavatra rehetra, ho an'ny media malaza indrindra ao Serbia, ny ady ao Okraina dia antony iray hafa hametrahana an'i Serbia ho amin'ny toeran'ny iharam-boina. Ary io lohahevitra io no nampiasaina hampisaritaka sy hampitahotra, ary koa ho an'ny fomba efa fanao amin'ny fanoherana ny Tandrefana, indrindra fa ny Fiombonambe Eorôpeàna.