- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Ho an'ireo Okrainiàna miaro ny tanindrazany, manan-danja ny teny

Sokajy: Okraina, Ady & Fifandirana, Fifandraisana iraisam-pirenena, Fiteny, Foko sy Fiaviana, Media sy Fanoratan-gazety, Mediam-bahoaka, Politika, Tantara, Ny Tetezana - The Bridge, Russia invades Ukraine: One year later, Ukrainian language, arts, and culture
Balakliya_Shevchenko

Miaramila okraniàna any amina tanàna iray vao niala fibodoana, manaisotra ny sorabaventy misy teny filamatra amin'ny fiteny rosiàna hoe: ‘Vahoaka iray miaraka amin'i Rosia isika.’ Eo ambanin'ilay sorabaventy, ireo andalana an'ilay Okrainiàna poetan'ny taonjato faha-XIX, Taras Shevchenko. Pikantsary avy amin'ny YouTube

Nadikan'i Marina Khonina

Hatramin'ny 2014, tsy nilain'ireo Okrainiàna ny fanomezana fanazavàna rehefa miresaka “ady” ry zareo. Rehefa misy olona niteny hoe “talohan'ny ady” na “taorian'ny ady”, dia ny Ady Lehibe Faharoa no ahafantaran'ny tsirairay an'izay. Na dia samy nandika ny tantara tamin'ny fomba samihafa [1] aza isika rehetra (ho an'ny sasany, mpanafaka ny andian-tafika sovietika tamin'ny andian-taona 1940s; ho an'ny hafa, ry zareo ireny no hery vaovao tonga hibodo), ho an'ny tsirairay amintsika, tranga iray mahatsiravina, efa navadiky ny taona ny ady, izay tsy mety ny hitrangàny indray. Sady izao koa, tsy misy intsony fanjakana bibidia afaka ny hampipoaka ady iray vaovao misy rà mandriaka ao Eorôpa. 

Fa raha ny fantatra dia nisy ireo fanjakana tahàka izany. Tamin'ny 2014, [2] Rosia dia naka ampahany tamin'i Okraina, ny saikinosy Krimea, ary nikotrika ny “fikomian'ny mponina” tao amin'ny faritra Donetsk sy Luhansk. Tafika manokana sy mirongo fiadiana vita rosiàna no nitarika ireo “mpihoko”. Tsy maintsy niaro tena samirery i Okraina ary nahavita nanafaka ny ampahany tamin'ny faritaniny — fa voasakan'ny tafika rosiàna fotsiny, izay nibodo [3] ny faritra Donetsk. Sambany hatramin'ny 1944, nahita vava-ady ny firenenay, tatatra fiadiana, daroka fitaovampiadiana mavesatra, adina fiara mifono vy, mpitsoaponenana, maherifo ary maty. 

Kanefa, tamin'izany fotoana izany ihany, safidin'ireo manampahefana okrainiàan ny tsy hiantso azy iny ho ady, na dia niteny “Herisetra Rosiàna” aza ry zareo. Fa naleony nampiasa ny fialàna bàla hoe “hetsika fanoherana mpampihorohoro” (“антитерористична операція”) ary, nanomboka tamin'ny 2018, “hetsiky iraisain-tafika” (“операція об'єднаних сил”). Io, hoy izy ireo, dia nahafahan-dry zareo tsy nampiditra ny lalàna amin'ny tany miady, sy nisoroka ny fifandonana nivantana tamin'i Rosia, ary nanome vintana ny famahàna am-pilaminana ny fifandirana. Tsy nisy fandriampahalemana, anefa: nitohy ny daroka baomba, namoy ny ainy ny olona, ary tsy nanana vintana mba hiaina ny fiainany ara-dalàna ireo mponina tany amin'ireo faritany voabodo.  Kanefa, tamin'ny fomba ôfisialy, tsy nisy ady ihany koa. Ireo olon'ny tafika, ireo mpirotsaka an-tsitrapo, ireo olona nafindra toerana tao anatiny, dia samy nahatsiaro daholo izay rehetra nitranga nandritra ny valo taona nisian'izany; fa ireo pôlitisiàna sy ireo diplaomaty avy any ivelany ary ireo fikambanana iraisampirenena kosa dia miezaka ny mandositra ilay teny. 

Nanomboka tamin'ny 24 Febroary 2022, fotoana nanombohan'ny tafika rosiàna ny fanafihana iray vaovao nataony an'i Okraina, dia nikaroka teny  vaovao fanarontsaronana indray izahay. Ireo Okrainiàna dia miantso ity ady ity hoe “midadasika” na “goavana” mba hanavahana azy amin'ilay dingana taloha tamin'ny herisetra nataon'i Rosiàna. Azo resahana tsara mihitsy fa ho an'ny olona iray namoy ny trano fonenany, na ny havan-tiany tao Donetsk na Luhansk, dia efa azo atao hoe goavana tsara mihitsy ilay ady talohan'ny 2022. Zavadehibe ho anay ny mahatsiahy sy mampahatsiahy ny hafa fa efa nanomboka tamin'ny 2014 i Rosia no nanafika anay. 

Ankehitriny dia i Rosia no misoroka ny fampiasàna ny teny hoe “ady” ary mamaritra ny zavatra ataony ao Okraina ho toy ny “hetsika ara-tafika manokana [4] (“специальная военная операция”) Io marika io dia ampahany amin'ny ezaka ataon'i Rosia tsy hanomezana an'i Okraina ny fahafahany manome fijery tsy mitanila ho an'izao tontolo izao, ary hanamafisana ny fanirian'i Rosia hanao izay tiany hatao eo amin'ny taninay. Ireo fehezanteny “tsy mitanila” sy “diplaomatika ” nampiasain'ireo fikambanana iraisampireena sy ireo media avy any ivelany koa dia manampy ho amin'ny fahatratrarana io tanjona io. Tafiditra amin'izany ireo fehezanteny toy ny hoe “ny krizy okrainiàna” na “ny fifandonana ao Okraina.” Raha odiantsika tsy hita ireo antony lazaina fa ara-tantara [5] noforonin'i Rosia hoe voalaza fa manamarina ny fibodoany ataony ny firenena iray mpifanolo-bodirindrina, dia tokony ho fantatsika fa tsy nisy krizy tao Okraina raha tsy nisy ny fitsabahan'i Rosia. Ambonin'izay, afaka novahana tao anatin'ny fotoana fohy ilay “fifandirana”; mila manala fotsiny ireo miaramilany ao amin'ny faritany Okrainiàna i Rosia ary mampitsahatra ny tifitra balafomanga mankaty aminay.

Resaka mari-pamantarana

Nahita balafomanga rosiàna aho tany akaiky kelin'ny afovoan-tanànan'i  Lviv. Tanàna iray any andrefan'i Okraina io, arivo kilaometatra eo ho eo miala ny faritra misy ny ady. Nisidina teo ambonin'ny tranoko ilay balafomanga ary segondra vitsy monja dia nahavoa toeram-piasàna iray  fikojakojàna fiara [6] tantanin'olontsotra, nahafatesana mpiasa niisa efatra.  Nahintsan'ny onja avy tamin'ilay fipoahana ny fitaratra tamin'ilay hotely teo akaiky teo, izy nampiantrano olona nafindra toerana. Nanapaka ny rantsan-tànan'ny zazalahy kely iray telo taona tao Kharkiv ireo potijavatra avy amin'ny fipoahana. Nilaza ny reniny fa teo am-piezahana hamoaka azy avy ao amin'ny efitrano mba ho fiarovana azy ary tsy nahafantatra velively izay antony nampikiakiaka azy: “Ny rantsako! Rantsako!” 

Ilay Rosiàna mpanoratra malaza erantany, Fyodor Dostoevsky, dia nanoratra fa tsy mahavidy vongan-dranomaso iray eny an-tavan'ny zaza iray tsy manantsiny ny hasambaran'izao tontolo izao. Raha ny fahitàna azy, ireo Rosiàna notezaina tao Dostoevsky, dia tsy mihevitra ny ankizy okrainiàna ho tsy manantsiny, satria efa namono ankizy niisa 500 [7]sahady ry zareo ary isanandro dia mamono sy mamiravira ankizy maro hatrany  amin'ny fampiasàna balafomanga, daroka baomba sy vanja milevina. Ry zareo koa dia nangalatra [8]ankizy okrainiàna an-jatony tany amin'ireo faritany bodoiny sy nitondra azy ireny nandositra, nanasaraka azy ireny tamin'ny fianakaviany. An'arivony ireo ankizy no averina omena fampianarana any amin'ireo sekoly mampiasa boky fampianarana amin'ny fiteny rosiàna ary atao izay hinoany fa manomboka izao dia Rosiàna ry zareo.

Eto dia tsara ny hitanisàna mpanoratra iray tsy dia malaza loatra any ivelan'i Rosia, saingy malaza eny anivon'ireo ankizy rosiàna, Ivan Krylov, izay namerina nanoratra ireo angano an'i Aesop sy ny  “La Fontaine”. Ao anatin'ny iray amin'ireo tantara nosoratany, misy amboadia iray ndeha hihinana lambo. Dia manontany azy ilay lambo: “Fa inona no nataoko?” Dia namaly ny amboadia: “Ianao no tompon'antoka amin'ny hanoanako.” 

Androany, faritra okrainiàna dimy no miaina ady “mahamay”, ary tsy mitsahatra ny fipoahana balafomanga heno etsy sy eroa amin'ilay firenena lehibenay. Isaoranay ireo firenena nahita fianarana noho ny fanohanany ny fiarahamoninay tsy hirodana sy ny fanampiany ny tafika okrainiàna hanosika ny fahavalo. Nefa tianay koa mba hahatakatra anay izao tontolo izao. 

Tianay ho takatr'izay ireo hoe tsy Rosiàna izahay, ary tsy Rosiàna hatrizay hatrizay (na inona na inona mety ho ambaran'i Putine, tsy ho Rosiàna velively izahay). Manortra ity aho satria tsy ela akory izay ny talen'ny fikambanana iray izay nizara fanampiana noho ny maha-olona avy amin'ny Tandrefana no nampiseho tamiko zavatra hitany tany anatin'ireo fanomezana ho an'ny ankizy okrainiàna.  “matryoshka [9]” ilay izy (fantatra ihany koa amin'ny hoe “babushka” manana endrika saribakoly novesarana, na “vanka-vstanka.” Kilalao fotsiny ihany io, nefa koa endrika famantarana ireo vahoaka izay nanafika anay sy maniry ny handrava anay. 

Tianay ho fantatr'izao tontolo izao fa tsy mila “mihavana aminy” izahay ary tsy mila mipetraka eo amin'ny latabatry ny fifampiraharahàna miaraka amin'ny Rosiàna. Aza mamporisika anay hamela heloka na iza na iza, na handefitra na amin'inona na inona. Tianay hotahirizina ny firenena mahaleotenanay, ary ataonay izay tratranay haha-firenena mandry fahalemana ny anay, miroborobo sy sambatra amin'ny hoavy toy ireo firenena mpiray vodirindrina aty Eorôpa — ary anananay ny zo feno hanao izany. Manana drafitra hafa momba anay ry zareo Rosiàna: raha ivantambantanana, tian-dry zareo izahay ho ringana. Tsy misy marimaritra iraisana azo atao mihitsy eto.  

Fantaro fa raha tsy isika ihany no miaro ny tenantsika ary mitahiry ny firindràna erantany izay tsy anekena ny ady mahery setra, dia ireo firenena hafa no hiharan'izany aoriana ao, ao Eorôpa sy any lavitra any, ary dia ho vao mainka sarotra kokoa ny hiaro azy ireny.

Io fahatakarana io dia azo aseho amin'ny teny mahitsy sy ny fandikàna  ny hoe iza moa izahay, inona no ataonay ary inona no ataon-dry zareo Rosiàna aminay. Tena iankinan'ny ain-dehibe io, ho anay na ho an'izao tontolo izao. Ilay “hetsika manokana” raha ny marina dia ady mahery setra atao amina faritany vahiny, tsy misy azo anamarinana azy ary tsy nisy fihantsiana (tsarovy ilay lambo!). Araka ireo fitsapankevitra isankarazany, roa ampahatelon'ireo Rosiana no manohana ny “adin'i Poutine [10],” mahatonga azy io ho adin'i Rosia sy mahatonga ireo olompireneny ho tomponandraikitra amin'izany. Ny fisian'ireo “vahoaka miteny rosiàna’ any amin'ireo faritra tafihan'i Rosia ary tena ravarava dia tsy manamarina mihitsy ny fanaovana herisetra. Tsy misy “faribolana mpandresy lahatra” manome zo ny firenena iray hanafika firenena iray hafa. Tsy afaka ny ho antsoina hoe rosiàna mihitsy ireo faritany okrainiàna nobodoin'i Rosia, ary ny governemanta mpibodo notendrena ho amin'ireny faritany ireny dia tsy afaka ny ho antsoina hoe “mpomba ny fitantanana rosiàna”. Ireo “repoblikam-bahoaka” dia tsy avy amin'ny vahoaka no sady tsy repoblika; fitondràna mpibodo tohanan'ny fitaovam-piadiana rosiàna io. Ny “fitsapankevitra” nokarakarain'ireo manampahefana rosiàna mpibodo, miaraka amin'ireo vokany efa vita kajy mialoha, dia tsy manana na inona na inona iraisana amin'ilay tena filaza ny hetahetan'ny vahoaka. Mbola azoko tohizana. 

Ireo lainga Rosiàna — anatina media vonton'ny fampielezankevitra,  sy fanambaràna diplaomatika, ary ireo fanehoankevitra “manampahaizana manokana” avy amin'ireo Tandrefana naman'i Poutine  — dia ezaka iray hanolànana ny tena zavamisy, hanozongozonana ny soatoavina, ary hitarihana izao tontolo izao hino fa azo ilaozana i Okraina. Ny fampiasàna ny teny tena marina dia mapahatsiahy an'izao tontolo izao fa tsy an-kiala ny antsika, Okrainiàna: raha izany no ataontsika, dia hitsahatra tsy hisy tsotra izao isika. Hatreto aloha, tsy misy afa-tsy isika.