Sarintanin'i  Burkina Faso, pikantsary avy amin'ny fantsona Youtube an'ny France 24

Mizaka fifandirana mitam-piadiana sy fikomiana jihadista efa hatramin'ny 2015, rembin'ny tsy fahamarinan-toerana ara-pôlitika sy ara-piarovana hatrany i Burkina Faso. Toa manandrana tetikady vaovao ny governemanta amin'ny fanasàna an'i Rosia , fa tsy i Frantsa, sy tamin'ny niantsoany ireo mpirotraka an-tsitrapo hiaro ny firenena.

Fifandimbiasana fanonganam-panjakana

Hatramin'ny taona 80, tetezamita pôlitika feno herisetra hatrany no nanamarika an'i Burkina Faso. Tamin'ny 1987, Blaise Compaoré no tonga teo amin'ny fitondràna, taorian'ny fanonganam-panjakàna iray nataony tamin'ilay rain'ny revôlisiôna borkinabe Thomas Sankara. Taorian'ny nionganany tamin'ny  2014,  Conseil National de Transition (CNT) no mitantana ny firenena, izay niharan'ny fikasàna fanonganam-panjakana iray hafa tamin'ny Septambra 2015.

Volana vitsy taorian'izay, ny Desambra 2015, lany ho filoham-pirenena i Roch Marc Chritian Kaboré taorian'ny fifidianana izay ho filoham-pirenena. Saingy io vanimpotoana io no nanamarika ny fiandohan'ny krizy ara-piarovana izay mitohy hatramin'izao. Kaboré, voafidy indray tamin'ny 2020 ho amin'ny fepotoam-pitondrany faharoa, dia voatery nametraka fialàna tamin'ny 2022 noho ny tsindry nataon'ny tafika. Niaina fanonganam-panjakana iray vaovao indray ny firenena tamin'ny Janoary 2022. Paul-Henri Sandaogo Damiba no naka ny fitantanana ny firenena, saingy tsy nanana afa-tsy valo volana nipetrahana ho filohan'ny tetezamita. Ny 30 Septambra 2022, nesorin'ny fanonganam-panjakana iray hafa koa izy, notarihan'ny kapiteny Ibrahim Traoré.

Nanambara fanavaozana marobe ilay filoha vaovao:  ny iray ao anivon'ny tafika ary ny iray hafa ho fampihenana ny isan'ireo antoko pôlitika. Mikasa ihany koa ny governemanta tetezamita ny hiantehitra amin'ny olompireneny, fa tsy ireo mpiara-mitantsoroka stratejika taminy fotsiny, toa an'i Frantsa, mba hampitsaharaa ny krizy ara-piarovana. Na eo aza ireny fepetra ireny, mbola mitohy mizaka ireo fanafihana mahafaty ataon'ny jihadista hatrany ny firenena, fanafihana mifamatotra amin'ny ady ao Sahel izay ifanaovana fanjakàna maro amin'ny al-Qaïda sy ny Fanjakàna Islamika efa nandritra ny roapolo taona.

Tratr'io ady io ihany koa i Burkina Faso, noho izy misy foko sy finoana maro mifangaro. Manana mponina miisa 20 tapitrisa, mitsinjara anatina vondrom-poko 60 ilay firenena. Ny ankamaroany dia ny Mossis, miaina indrindra indrindra ao afovoan'ny firenena. Ny Peuls sy ry zareo Touaregs dia any avaratry ny firenena no tena miaina. Amin'ny resaka finoana indray, ny miozolmàna no maro an'isa (60%), ary maro ihany koa ny katôlika (23%) sy animista (15%) .

Fiantsonaa ireo mpirotsaka an-tsitrapo hiaro tanindrazana

Tamin'ny Oktôbra 2022, Burkina Faso dia nanao fanentanana  iray ho fandraisana olompirenena miisa 50.000 ho ao anatin'ny  Volontaires pour la défense de la patrie (VDP), milisy iray noforonina tamin'ny Desambra  2019 hanoherana ny Fanjakàna Islamika ao Sahara Lehibe, ny Vondrona mpanohana ny miozolmàna sy ny Islam ary ny Ansarul Islam, mavitrika any amin'ny faritra avaratry ny firenena.

Faran'ny Novambra 2022, nilaza araka izany ireo manampahefana fa nahazo olona 90.000. Fanapahankevitra iray noarahabain'ireo Borkinabe sasany tao amin'ny Twitter:

Ibrahim Traoré gagne son parie. Des milliers de Burkinabè s'engagent comme Volontaire pour la Défense de la Patrie (VDP).
“Là où il y a la volonté, il y a toujours un chemin”.
Bravo au vaillant peuple du Burkina. On s'enfout de Sabre, Barkhane, Takuba ou Initiative d'Accra. pic.twitter.com/CWyJhYp0RG

— JPF-ERRY (@Prius_004) November 24, 2022

Nahatanteraka ny fanambiny i Ibrahn Traoré. An'arivony maro ireo Borkinabe nirotsaka an-tsitrapo ho Volontaire pour la Défence de la Patrie (VDP).
” Raha mbola misy ny finiavana, misy hatrany ny làlana”
Arahabaina ny vahoaka mahery fo ao Burkina. Tsy misy iraharahiana izay “Sabre, Barkhane, Takuba na ny Initiative d'Accra” any.
— JPF-ERRY (@Prius_004) 24 Novambra 2022

Ny “Sabre, Barkhane ary Takuba” dia hetsika isankazarany ara-miaramila ataon'ireo andian-tafika frantsay ao Burkina Faso nanomboka tamin'ny 2009. Ny Initiative d’Accra dia rafitra iray natomboka tamin'ny Septambra 2017, niarahan'i Bénin, Burkina Faso, Côte d’Ivoire, Ghana ary Togo, ho setrin'ny tsy fandriampahalemana tsy mitsaha-mitombo ao Afrika Andrefana.

Saingy mitaky zavatra marobe ny fametrahana ny VDP. Mila 100 lavitrisa FCFA (163 tapitrisa dolara amerikàna) ny fanjakana borkinabe mba handefasana ireny VDP ireny hanao ny iraka andrasana aminy. Hatreto aloha dia mbola lavitra be ny hahatratrarana io tanjona io. 432 tapitrisa monja (706 000 dolara amerikàna) no mbola voaangona, araka ny fanazavàn'i  Oumarou Yaro, manampahaizana manokana amin'ny Fitantanana ny Fahombiazana ara-tSôsialy sy ny Fitantanambola Mampiaty ao Burkina, raha nanontanian'ny West Africa Democracy Radio (WADR).

Ao anatin'io antsafa nataony ho an'ny WADR io, omen'i Yaro ireo antony mahatonga an-dry zareo Borkinabe hisalasala tsy handray anjara amin'ilay fanangonambola:

“(…) niteraka fifandran-toerana marobe ilay krizy ary ny sasany tamin'ireo nafindra toerana dia fianakaviana no nandray azy ireo. Nampidina ny fahefa-mividin-dry zareo izany. Tsy nahazoana fahafahampo ny fitakiana nataon'ny mpiasa ary amin'izao fotoana izao ny sondrombidim-piainana dia iray amin'ireo avo indrindra. Naleon'ireo orinasa sasany nandray anjara tamin'ny fanolorana fitaovana toy izay hanolotra vola. Ny Borkinabe sasany dia tsy mahazo antoka ny hahatsara tantana io vola angonina io. Izany no mahatonga ny governemanta mitondra fanazavana tsy tapaka ho an'ny vahoaka”.

Mitranga io zavatra io ao anatin'ny toedraharaha sarotra mifamatotra amin'ny fialàn'ny tafika frantsay, tsy ela akory izay.

Fialàn'ny andian-tafika frantsay ary fifanakaikezana amin'i Rosia

Ny Janoary 2023, nampangain'ny governemanta botkinabe no sady naatony tanteraka ilay fifanarahana tamin'ny 17 Desambra 2018 ” mifandraika amin'ny satan'ny tafika frantsay mirotsaka an-tsehatra ” ao amin'ny firenena. Angatahan'ireo manampahefana araka izany ny hialàn'ireo andian-tafika frantsay, efa tao hatramin'ny 2009, ahitàna miaramila 400. Asehon'i Ouagadougou tamin'ny nisafidianany an'i Rosia ny faniriany hanamaro ireo mpiara-mitantsoroka stratejika aminy.

Ny sasany faly tamin'io fanapahankevitra io ary mitaky ampahibemaso ny fifanakaikezana amin'i Rosia, araka izay hita amin'ny tenin'i Anicet Ouédraogo, Borkinabe mpianatra notanisain'ny Africanews.

Fandraisana andraikitra iray tena tsara. Ambarako mihitsy aza hoe taraiky ry zareo. Efa ela no tokony natao ilay izy satria amin'izao fotoana izao dia ilaina ny mpiara-mitantsoroka marina sy mahitsy afaka tena miaraka miasa marina amin'i Burkina Faso.

Naverin'ny Praiminisitra borkinabe, Apollinaire Kyélem de Tembela, noraisina io hevitra io, taorian'ny antsafa iray nifanaovany tamin'i Alexey Saltykov, masoivohon'i Rosia ao Burkina Faso, ao anatin'io  lahatsoratra io ihany:

“Safidy tam-pisainana no nandraisana an'i Rosia tao anatin'ity hetsika ity” ary “ary heverinay fa tokony hohamafisina ny fiarahamiasa”.

Nanambara ny fahavononany i Rosia: Alexandre Ivanov, iray amin'ireo Rosiàna mpampiofana ara-tafika ao Centrafrique, dia milaza ao anaty taratasy iray fa mety aminy ny “hizara ny traikefa”-n'i Centrafrique ho fanofanana ny tafika ao Burkina Faso. Raha nitsidika an'i Mali tamin'ny 7 Febroary 2023 i Sergueï Lavrov, minisitra rosiàna misahana ny raharaha ivelany dia nampanantena fanampiana avy amin'i Rosia ho an'ny firenena ao Sahel sy ny Hoalan'i Ginea mba hiatrehana ireo jihadista.

Mihoatra ny 10.000 no maty nanomboka tamin'ny 2015

Sampan-draharaha samihafa no manaraka akaiky ny tarehimarika momba ny ain'olombelona ao Burkina Faso hatramin'ny nanombohan'ireo fanafihan'ny mpampihorohoro tamin'ny 2015. Tamin'ny Oktôbra 2018, 118 no maty teo anelanelan'ny Aprily 2015 sy 15 Septambra 2018 hoy ny nambaran'ny governemanta borkinabe:  70 sivily ary 48 avy amin'ny sampam-piarovana. Hamafisin'ny AFP, etsy andaniny, fa olona  400 no maty teo anelanelan'ny 2015 sy May 2019. Ho an'ny Human Rights Watch, raha kely indrindra dia sivily 256 no matin'ireo jihadista teo anelanelan'ny Aprily 2019 sy Janoary 2020.

Teo anelanelan'ny 4 Aprily 2015 sy 31 May 2020, ny Observatoire pour la démocratie et les droits de l'homme (ODDH), ONG iray miorina ao Burkina Faso, dia naharakitra fa 436 ireo miaramila borkinabe maty ary 310 naratran'ireo jihadista, 1 219 ny sivily maty ary 349 ireo naratran'ny jihadista, 588 ireo sivily matin'ny tafika tao amin'ny firenena.

Tamin'ny Febroary 2023, novinavinain'ny ONG Armed Conflict Location and Event Data  (ACLED) ho nahafatesana olona mihoatra ny 12.000 ilay fifandirana nanomboka tamin'ny 2015.

Ny 11 Oktôbra 2019, ny Kaomisarià Ambonin'i Firenena Mikambana miandraikitra ny Mpitsoaponenana dia nanamafy fa ireo herisetra tany avaratra dia nitarika fifindràna toerana olona niisa 486.000, ka ny 267.000 tamin'ireo dia teo anelanelan'ny Jolay sy Septambra 2019, ary mandositra mamonjy ireo tanandehibe any afovoan'ny firenena ny ankamaroan'ireo mpitsoaponenana, raha ny 16.000 kosa nandeha nankany ivelany.

Tsy mbola ato ho ato no hihatsara ny toedraharaha ara-piarovana: ny 17 Febroary 2023, raha kely indrindra dia miaramila 51 no namoy ny ainy nandritra ny vela-pandrika iray nataon'ireo jihadista tany avaratry ny firenena, tao amin'ny sisintany iraisana amin'i Mali sy Niger. Ho valin'io fanafihana io, nanao hetsika vaovao vitsivitsy ny tafi-panjakana nahafahany namongotra mpampihorohoro an-jatony.