Sary an'i Olga Lionart avy tao amin'ny Pixabay
Nitranga voalohany tamin'ny 16 Febroary 2019 tao Wuhan, tao afovoan'i Shin, namely tampoka an'izao tontolo izao ny COVID 19 tamin'ny 2019 ary niteraka fahafatesana olona efa ho 7 tapitrisa. Nanoloana ny tsy fahampian'ny fotodrafitrasa ara-pahasalamana manara-penitra tao amin'ny tanibe Afrikana dia efa azo an-tsaina ny loza ary nihetsika ny fanjakana mba hisorohana ny ratsy. Saingy tsy fotoana velively noararaotina hahafahana manamafy ny lafiny ara-pahasalamana, fa nitarika ho amin'ny fanaovana kolikoly ny fitantanana ilay krizy. Azo tsapain-tanana izany ankehitriny avy amin'ireo tatitra marobe mampiseho ny kaontim-bola tamin'ireo vola natokana hiadiana amin'ny Covid tany amin'ireo firenena Afrikana sasany toa an'i Togo sy Sénégal.
Fitorohana tao Togo
Tany Togo, ny fitsarana misahana ny kaontim-bola (sampana iray miandraikitra ny fanarahamaso ny volam-Panjakana) ao Togo dia namoaka ampahibemaso ny tatitra fanamarinana nataony tamin'ny 1 Febroary 2023 mikasika ny fitantanana ny tahirim-bola fanehoana firaisankina sy natokana handresena ny Covid19 (FRSC). Tononon'ity tatitra ity ny tsy fahamarinana mikasika ny fandaniana sasany, ary miteraka adihevitra eo amin'ny sehatra nasionaly. Araka izany, nomena tsy misy rafitra ireo fifanarahana sasany, ary tsy misy antontan-taratasy fanamarinana ny vola sasany nolaniana.
Na tamin'ny alalan'ireo ranty tety amin'ny tambajotra na tamin'ny alalan'ny antsafa ho an'ny mpanao gazety, dia marobe ireo olona manana ny manana ny maha-izy azy no miampanga ireny fanaovana kolikoly ireny.
Tamin'ny 7 Febroary 2023, ny filohan'ny antoko mpanohitra nouvel Engagement Togolais (NET) sady mpikambana ao amin'ny Antenimieram-pirenena, Gerry Taama, dia naneho ny hatezerany tao amin'ny pejy Facebook-ny ary nitaky ny tokony hanomezana sazy hentitra mifanaraka amin'izay fitondran-tena tsy mendrika hita.
(…) tantara ratsy goavana izany. Mampangorintsina ahy ny famakiana ity tatitra ity. Ny sasany milamina tsara, ary ny hafa tena tsy miraharaha, fa ny famintinana dia ny hoe very maina ireo volam-bahoaka sy ireo fanampiana, ratsy tantana na nahodina (…) Mitodika amin'ny filoham-panjakana aho. Ilaina ny sazy sy ny fanonerana.
Teo amin'ny kaonty twitter-ny i Nathaniel Olympio, mpandraharaha ara-tontolo iainana sady lehilahy Togoley mpanao politika, dia nametra-panontaniana mikasika ny fanapahan-kevitry ny Filoha Faure Gnassingbé momba ilay tatitra fitsirihana.
#Togo : Encore corruption sur des milliards ? Le fonds riposte Covid en 2020, c’est 183.494.620.882. Des anomalies, irrégularités et procédures viciées portent sur 39.357.949.757, soit +de 21% du montant du fonds, selon le rapport de la Cour des comptes. Que décide @FEGnassingbe? pic.twitter.com/eM2c86hIaX
— Nathaniel Olympio (@nathanielolymp) February 7, 2023
Z #Togo : Mbola kolikoly amina miliara foana ? Ny vola hiadiana amin'ny Covid tamin'ny 2020 dia mahatratra 183.494.620.882. Ireo fahadisoana, tsy ara-dalàna sy ny zotram-pitantanana diso dia nahitana 39.357.949.757, na ny 21% tamin'ny famatsiam-bola, araka ny tatitry ny Mpanamarina ny kaontim-bola. Inona no fanapahankevitr'i @FEGnassingbe? pic.twitter.com/eM2c86hIaX
— Nathaniel Olympio (@nathanielolymp) 7 Febroary 2023
Mandon-databatra ihany koa ny vondron'ireo firaisamonim-pirenena. Tamin'ny 13 Febroary 2023, hetsika 11 sy fikambanana 11 no mitaky ny fanenjehana an'ireo olona voakasik'ilay tatitra. Tamin'ny 14 febroary 2023, fikambanana dimy hafa no nitaky ny fialàn‘ny fitondrana ankehitriny.
Teo amin'ny fandraisam-peon'ny Radio France Internationale, Thomas Dodji Koumou, mpahay toe-karena sady filohan'ny Coalition Lidaw, ivondronan'ireo fikambanana maro avy amin'ny fiarahamonim-pirenena dia nilaza fa voafitaka ary miantehitra amin'ny fitsaràna mba hanapaka.
Azonay lazaina aminareo tsy mihambahamba ankehitriny fa miatrika fivadiam-pitokisana, hosoka, hosoka amin'ny hetra isika. Nampidirinay ihany koa ny fivoahan'ny vola amin'izay antsoina hoe fanabontsinana faktiora tamin'ireo entana nafarana – nandeha izany tamin'ny trangana fanafarana fakantsary mitily hafanana. Miantehitra amin'ny fidiran'ny fitsarana izahay manomboka eto, izay tsy maintsy manapa-kevitra.
Fandàvan'ny governemanta Togoley
Tao anatin'ny tazo nentin'ireo fahatezerana ireo, ny governemanta tamin'ny alalan'ny fanambaràna an-gazety tamin'ny 9 Febroary 2023, dia nilaza hijery ilay tatitra navoakan'ny Fitsarana momba ny kaonty. Na izany aza, faly izy tamin'ny nilazan'ity tatitra ity hoe manaraka ny fenitra, tsy tapaka ary natao tamin'ny fo ireo fepetra sakana. Milaza izy fa :
Ny fitaovana rehetra nahetsika tamin'ny alalan'ny FRSC dia nampiasaina nifanaraka tamin'ny votoatin'ireo fifanarahana mikasika ny fanomezana sy ny fampindramana amin'ny lafiny iray, ary anatin'ny fanajàna ny andinin-dalàna manankery sy ireo izay niraisina tao anatin'ny toejavatra niteraka hamehana ara-pahasalamana.
Tsy mendrika ho an'ny Togoley maro io tsy fanekena ho diso io. Ao anaty sioka iray, mamaly fohy ny praiminisitra sy ny governemantany i Nathaniel Olympio, izay manoritra ireo fandaniana voatondro tao anaty tatitra ho toy ny “fandaniana ara-dalàna”. Manoratra izy fa :
#Togo : Mme la PM @DogbeVictoire, ne prenez pas le Togolais pour un sot ! Votre administration publie un rapport explosif sur la gestion calamiteuse du fonds Covid, puis vos ministres racontent que toutes les dépenses sont régulières. #RapportFRSCTogo #Corruption #Gouvernance
— Nathaniel Olympio (@nathanielolymp) February 12, 2023
#Togo : Madama PM @DogbeVictoire, aza raisina ho adala ny Togoley ! Ny fitantananao mamoaka tatitra manapoaka ny fitantanan-draharahanao man-doza momba ny volan'ny Covid, dia ireo minisitrao indray mitantara fa ara-dalàna avokoa ny fandaniana. #RapportFRSCTogo #Corruption #Gouvernance
— Nathaniel Olympio (@nathanielolymp) 12 Febroary 2023
Anani Sossou, Togoley mpanao gazety, mpandalina ny fifandraisana ara-politika sy ny krizy, manampahaizana mikasika ny fifandraisana amin'ny daholobe kosa indray teo amin'ny kaontiny twitter, dia manontany tena mikasika ny fahafampon'ireo manampahefana ao amin'ny governemanta mikasika ity tatitra ity.
#Togo: Avec les observations contenues dans le Rapport de la Cour des Comptes, a-t-on encore besoin d’expertise pour comprendre l’ampleur des dégâts et des détournements de deniers publics? Et le gouvernement se donne un satisfecit?#RapportFRSCTogo#Corruption#TT228#TgTwittos pic.twitter.com/5JEz2Souv1
— Anani Sossou (@SossouAnani) February 11, 2023
#Togo: Miaraka amin'ireo fanamarihana tao anaty tatitry ny Fitsarana momba ny Kaonty, mbola mila fahaizana foana ve ny fahatakarana ny fahalehibeazan'ireo tsy fetezan-javatra sy fanodikondinam-bolam-bahoaka ? Ka Dia mbola manome mariky ny fahafaham-po ho an'ny tenany ihany ny governemanta ?#RapportFRSCTogo#Corruption#TT228#TgTwittos pic.twitter.com/5JEz2Souv1
— Anani Sossou (@SossouAnani) 11 Febroary 2023
Araka ny filaharana nomen'ny Tondrom-Pahitàna ny Kolikoly nataon'ny Transparency International, tamin'ny 2021, nahazo ny naoty 30 amin'ny 100 i Togo ary voakilasy ho firenena faha-128 amin'ireo firenena 180. Tamin'ny 2022 , nidina ho laharana faha 130 ny firenena, izay mampiseho ny haavon'ny kolikoly ao amin'ny firenena.
Fihetsiketsehana sy fanokafana fanadihadiana ao Senegaly
Tsy i Togo irery akory no voaporofo fa niharan'ny kolikoly : manana olana mitovy amin'izany ihany koa i Senegaly. Mitaky ny hisian'ny hanenjehana ara-pitsaràna ny mpanohitra sy ireo hetsiky ny fiarahamonim-pirenena tamin'ny Desambra 2022 taorian'ny famoahana tatitra iray mikasika ny fitantanana ny volan'ny Covid. Araka izany, Aminata Touré, praiminisitra taloha sy minisitry ny fitsarana taloha tao Senegaly dia manohitra ao amin'ny kaontiny Twitter hoe :
Nous avons besoin d’explications sur le rapport de la cour des comptes concernant la mauvaise gestion des fonds de la #covid19. C’est tout simplement une abomination ! L’argent du contribuable doit être ramené dans les caisses de l’Etat. pic.twitter.com/gexE1mhfpe
— Aminata TOURE (@aminatatoureklk) December 19, 2022
Mila fanazavana mikasika ny tatitra navoakan'ny fitsaràna mpandinika ny kaontim-pitantanana izahay mikasika ny fitantanana ratsy ny volan'ny #covid19. Fahavetavetana tsotra izao ! tokony ho averina ho ao anatin'ny kitapom-bolam-panjakana ny volan'ny mpandoa hetra.pic.twitter.com/gexE1mhfpe
— Aminata TOURE (@aminatatoureklk) 12 Desambra 2022
Taorian'izay, « Sunu’y milliards du ress » (tsy hanjavona ny miliaranay), hetsika iray niseho ny ampitson'ny namoahana ny tatitra, dia nametraka fitarainana mitaky ny hanenjehana eny amin ny fitsaràna ireo olona voatanisa ao anatin'ilay tatitra.
Avy eo, niantso fihetsiketsehana tamin'ny 30 Desambra 2022 tamin'ny alalan’ bitsika iray ny ny vovonana Yewwi Askan Wi ivondronan'ny ampahany amin'ny antoko mpanohitra :
Tous à la manifestation du 30 !
— Yewwi Askan Wi (@yewwi_askanwi) December 28, 2022
Hihetsika daholo amin'ny 30 !
— Yewwi Askan Wi (@yewwi_askanwi) December 28, 2022
Nahitam-bokany ihany ny hetsika sy ny fanetsehana nataon'ireo mpisehatra isan-karazany ao anatin'ny fiarahamonim-pirenena Senegaly. Tamin'ny 6 Febroary 2023, araka ny voalazan'ny gazety Le Monde, nanome baiko ny fitsaràna Senegaly ny hanokafana fanadihadiana mikasika ireo tranga voalaza fa “kolikoly sy fanararaotam-pahefana” teo amin'ny fitantanana ny Vola natao hiadiana amin'ny Covid-19, ary arahin'ny sampana fanadihadiana heloka bevava eo anivon'ny polisim-pirenena ny raharaha.
Olana manerana ny tanibe
Marobe ireo tomponandraikitra ao Afrika atsimon'i Sahara no voarohirohy amin'ny fanodinkodinana na fitantanana ratsy ny vola natokana ho amin'ny ady hanoherana ny valanaretina Covid-19, indrindra ny tao Kamerona sy tao Afrika Atsimo. Tao Mali, manampahefana telo no voampanga mikasika ny fitantanana ratsy ny vola natao hiadiana amin'ny Covid tamin'ny Novambra 2022 noho ny “fanimbana fananam-bahoaka”, mifandray amin'ny fitantanana ny volan'ny ady amin'ny covid mitentina ny 15 tapitrisa euro any ho any.
Io olana io koa dia nolazain'ny fikambanana iraisam-pirenena toy ny ONU. Raha miainga amin'ireo ohatra momba an'i Togo sy Senegaly, ny Dokotera Thierno Baldé, tomponandraikitry ny hetsika fanoherana ny Covid tao amin'ny biraom-paritry ny Fikambanana Iraisam-pirenena Momba ny Fahasalamana (OMS) Afrika dia nanamafy indray tamin'ny 14 Febroary 2023 ny politika tsy misy fitsaràna napetraky ny OMS momba ny faharatsiam-pitantanana ireo vola.
Zahao ny pejy manokan'ny Global Voices amin'ny fiantraikan'ny COVID-19 amin'ireo fokonolona manerana izao tontolo izao Lahatsoratra rehetra
