Elias Atayi eo am-pilalaovana gitara. Sary nopihan'i Jean Sovon, nahazoana alàlana ny fampiasàna azy.
Togoley mpiangaly mozika i Elias Atayi no sady mpihira, mampiasa ny mozikany ho fanandratana ny zon'olombelona tokony hositrahan'ny vehivavy sy ny ankizy.
Tena zavadehibe tokoa ho an'ny ankamaroan'ireo Togoley ny fiarovana sy fanandratana ny zon'olombelona, miseho amin'ny endrika fikatrohana ao an-toerana, amin'ny zavakanto sy ireo fampisehoana ara-kolontsaina. Na miezaka aza ireo manampahefana ny hanatsara ny toedraharaha, mbola be ny fanamby mitoetra raha resaka fiarovana zon'olombelona ao Togo. Ireo olompirenena, etsy ankilany, dia manao izay vitany mba hanangana fanjakana iray mametraka ho laharam-pahamehana ny fanajàna ny zon'olombelona.
Ity ny an'i Elias Atayi, na Eli Amate Ataya araka izay ahafantarana azy ara-panjakàna. Artista mirotsaka an-tsehatra izy ho amin'ny fiarovana ny zon'olombelona, ary mpiara-manentana ny fandaharana Nek'tar ao amin'ny TVT [1], fantsom-pahitalavitra iray ao Togo. Izy no iray amin'ireo artista vitsivitsy tsy mitsahatra ny miampanga ny fanararaotana sy manaitra ny saina momba ny zon'ireo vehivavy sy ny ankizy amin'ny alàlan'ny mozikany. Ampiasainy ny taokantony mba hitondrana fiovàna miabo, araka izay hita ao anatin'ity lahatsariny Youtube ity:
Ny Global Voices [2] dia nihaona tamin'i Elias Atayi tamin'ny alàlan'ny Whatsapp mba hahafantarana misimisy kokoa momba ny fomba fijeriny ny atao hoe fikatrohana.
Jean Sovon (JS): Avy aiza no nipoiran'ity fankafizana mozika ity?
Elias Atayi (EA) Efa ato anaty ny mozika, ary efa nolalaoviko hatramin'ny izaho mbola tanora. Rehefa nitombo, dia nanaraka fampianarana mozika tamin'ireo Togoley mpiangaly mozika toa an'i Gospel Renya [3] sy Edi Togovi [4] aho. Niditra tamina tarika mozika sy amboarampeo. Nanomboka nilalao zavamaneno ka isan'izany ny gitara, izay namana mahatoky ahy lalandava. Niditra tao anatin'ny orkestry ny Anjerimanontolon'i Lomé aho, ka tao no nahita anarana marobe nifandimby teo anoloako, izay tsy iza fa ireo Togoley efa sangany: Foganne izay niaraka tamiko nanatontaosa ny Mon Rêve [5] (hira iray mandoko ny tontolo ho fotsy) sy Victoire Biaku [6] (mpandresy tamin'ny The Voice Francophone Africa [7]).
JS: Any anatin'ireo hiranao, tsapanay ho toy ny misy fanolorantena ho amin'ny zon'olombelona. Maninona ny mozikanao no ampiasainao hiresahana ireo olan'ny zon'olombelona?
EA: Tamin'ny 2018, nanjohy ny Ivontoerena Firaketana sy Fiofanana momba ny Zon'olombelona (CDFDH [8]) aho. Nandritra ireo fiofanana isankarazany sy ireo hetsika teny an-kianja, lasa niha-natanjaka kokoa ny fanolorantenako. Niaraka tamin'io rafitra io, nananako ny fahafahana mba hamorona sy handrakitra hira iray hampanarahana ny Xonam [9], fampiharana iray ampiasaina mba hirovana ny zon'olombelona. Tena traikefa iray nahafinaritra izay, ary nanamafy ny fanolorantenako. Tsotra ny fotokevitra: Tsy maintsy arafitra hifanaraka amin'ny tanjona ho tratrarina ny hafatra sy ny fitaovana. Raha gadona rap no tian'ireo tanora, dia andao ampitaintsika amin'ny alàlan'ny rap ireo hevitra momba ny zon'olombelona. Izaho dia isan'ireo mihevitra fa ny artista dia manana anjara andraikitra goavana amin'ny fanatratrarana ireo Tanjon'ny Fampandrosoana Lovainjafy (ODD) [10]. Henoina, tiavina ary arahan'olona an-tapitrisa ireo artista. Araka izany dia hisy fiantraikany ngezabe sy hanentana fiovàna misimisy kokoa eny amin'ireo mpanaraka an-dry zareo ny hafatra avy amin'izy ireny sy ny fandresena lahatra ataony. Satria hita any anatin'ny tokantrano rehetra any ny mozika, ary rehefa lalaovina tsara ny mozika, dia manakoako any an-tsaina ireo tononkira, amin'ny fomba tsy haintsika akory. Io no tanjon'ny asako: hoe mba hiantraika amin'ny fitondrantena sy ny fahazàrana ny tonon'ireo hira. Nandritra ny Covid, rehefa tonga tamin'ny faratampony ilay valanaretina, namoaka singles’ roa izahay (Respecte les mesures [11] – Hajao ny fepetra – sy ny La prophétie [12] – Ny Faminaniana) mba hanairana ny saina momba ilay valanaretina sy ny fiantraikany ratsy. Voaray tsara ny hafatra na dia tsy hira nalaza aza ireny hira ireny, heveriko fa efa fanombohana io, indrindra fa voafetra ny fitaovana nanananay.
JS: Ahoana no fahatsapanao ny toedraharaha momba ny zon'olombelona eo Togo amin'izao fotoana izao?
EA: Mbola betsaka ny asa tokony hatao, indrindra fa any amin'ireo vondrom-piarahamonina any ambanivohitra; an-tapitrisa ireo olona tsy mahafantatra akory ny zony, ny vehivavy iharam-panararaotana tsy re feo, ny zaza tsy nandia fianarana – indrindra fa ireo ankizivavy. Tena marina fa nisy ny fivoarana, saingy mbola lavitry ny kely tokony ho vita aloha isika hatreto. Tsy mitovy amin'ny toedraharaha momba ny zon'olombelona nisy tamin'ny andian-taona 80s ny an'ny 2000’s. Saingy tsy maintsy miasa misimisy kokoa mba hahita tetikady vaovao, fomba vaovao hampandraisana anjara ireo tanora, ny vehivavy ary ny ankizy. Tsy maintsy mitondra fifaliana sy hazavana izahay ho an'ireo tanora an-tapitrisa any amin'ireo faritra lavitra andriana, amin'ny alàlan'ny fikarakaràna hetsika isankarazany mifototra amin'ny lohahevitra miresaka zon'olombelona, hatramina fanofanana fampiharana avy hatrany mba ho fampitaovana ny vahoakanay. Vonona izahay ny hanainga.
JS: Ankoatry ny mozika, inona no fomba hafa andraisanareo anjara amin'ny fampandrosoana ny resaka zon'olombelona ao Togo?
EA: Tamin'ny 2019 aho no namorona ny fikambanako Equal Rights For All [13] (ERFA) ho fampiroboroboana ny zon'olombelona sy fampandraisana anjara ny olontsotra ao anatin'ny zavakanto, ny kolontsaina ary ny fanatanjahantena. Fanamby iray tsy mora napetraka, indrindra fa haintsika ny toeran'ny zavakanto ao anatin'ny pôlitika. Eny, noraisina ny zavakanto ho entina mampiroborobo ny zon'olombelona satria ny olona tsy mahafantatra ny zony dia tsy ho afaka hiaro azy ireny velively. Mazàna, tsy hain'ny olona na manitsakitsaka ny zon'izy ireo ny mpamoritra azy na tsia. Vokatr'izay dia miraviravy tànana ry zareo any anatin'ireo toedraharaha izay tokony hikatsahany ny rariny noho ireo fanitsakitsahana nitranga ary tokony hitakiany ny hanajàna ny zony. Amin'izao fotoana izao, marobe ireo tetikady navoitranay ary tena nisy famoronana mihitsy no sady anatin'ny fahatanorany. Nikarakara izahay fifaninanana mandihy, lalao baolina, hazakazaka, fandefasana sarimihetsika amin'ny alina, ary ireo andiany itondràna miaraka ireo mpilalao teatra avy eo an-toerana hiresaka manodidina ny lohahevitray. Ireny hetsika rehetra ireny dia mitodika any amin'ny tanora avokoa, izay laharam-pahamehana voalohany ho anay.
JS: Mieritreritra ny hamoaka rakikira natokana ho an'io tolona io ve ianao?
EA: Rakikira iray misy hira 12, antsoina hoe Life’s Colors (Lokom-Piainana) momba ny fahitanay ny tenanay ho toy ny Zazakely Eny an'Arabe, ny Firotsahana an-tSehatry ny Olontsotra, ny Fandriampahalemana, ny Fandàvana ny Fanaovana an-Tendro Feno Herisetra, ny Fiarovana ny Tontolo Iainana, ny Fitoviana, sns… Ifantohako ihany koa ny maha-tokamiavaka, i Afrika, ny kolontsainy, ny gadona ao aminy. Tena ho rakikira miresaka zon'olombelona fotsiny io, miaraka amina gadona afrikàna.
JS: Teny farany ho an'ny mpamaky antsika?
EA: Inoanay ny hisiana tontolo iray tsaratsara kokoa ary inoanay fa ny zavakanto, ny kolontsaina ary ny fanatanjahantena dia afaka hitondra fiovàna ifotony sy hisy fiantraikany goavana be. Miantso ireo artista namako aho : fotoana izao hampitàna hafatra mavesatra tsy ilàna mampiasa loatra fiteny mivantambatana maro. Miaraka amin'izay hitantsika sy rentsika androany eny anatin'ireo media, matahotra aho ho an'ireo rahalahy tanorantsika sy ny ankizintsika. Momba ny fikambanana indray, maminavina izahay ny hanao fanentanana iray izay ho atomboka afaka fotoana fohy eny amin'ireo tambajotra, arahana hetsika mafimafy, saingy efa tiako sahady ny hanaitra ny saina amin'ny alàlan'ity antsafa ity.