Yiamyut Sutthichaya no nandika an'ity lahatsoratr‘i Pimkamon Pichitsiri sy Kunravee Sukhimoke ity. Ny Prachatai, tranonkalam-baovao iray tsy miankina ao Thailandy, no namoaka azy voalohany ary diak nasiana fanovàna no averin'ny Global Voices navoaka indray noho ny fifanarahana fifampizaràna votoaty.
Mampiasa Tik Tok ireo tovovavy Hmong sasany mba hampisehoana ireo fepetra manakaiky ny fanandevozana izay tsy maintsy iaretan'izy ireo eo ampelatanan'ny fianakaviam-badiny. Milaza ireo manampahaizana fa matetika ireo vehivavy ireo no voatery tsy maintsy manefa asa be dia be tsy andraisan-karama ary tsy avela hisitraka ny fahalalahany .
Zara izahay raha manana fotoana malalaka. Miasa any an-tsaha foana isanandro. … Araka izany, ny lahatsary nataonay dia tsy misy afa-tsy ny fandehanana any an-tsaha isanandro, satria eny an-tsaha fotsiny izahay, tsy manam-potoana hanaovana zavatra hafa.
Satria isanandro dia misy atao foana amin'ireo tongolo maitso – mioty ny felam-boninkazon'ireo tongolo maitso, avy eo tsy maintsy manala ahi-dratsy, avy eo tsy maintsy manampy zezika, mandavan-taona izahay dia manao izany foana. … Tsy misy fotoana hakanay aina mihitsy.
Ireto no tenin'i Pakkhom, vady tanora Hmong 20 taona, izay ahitana mpanaraka maherin'ny 470 000 ao amin'ny kaonty Tik Tok-ny. Iray amin'ireo Hmong marobe mpanao Tik Tok izy, izay mampiasa ilay sehatra hanomezaan vaovao ho an'ny besinimaro mikasika ny fahorian-dry zareo. Afaka jerena amin'ny tenifototra #ลูกสะใภ้ม้ง #สะใภ้ม้ง (vinantovavy Hmong) sy #สาวม้ง (vehivavy hmong) ny fahasahiranan'izy ireo.
Vondrona foko ao Azia Atsinanana sy Atsimo-Atsinanana ny Hmongs.
Taorian'ny nanaraha-maso ny TikTok sy nanadihadiana vehivavy Hmong valo dia hitan'ny Prachatai fa marobe ireo tovovavy Hmong 15 hatramin'ny 16 taona no noterena hiditra tamin'ny fanambadiana amboarina. Aorian'ny fanambadiana, afindra any an-tranon'ny vadiny izy ireo, izay matetika iharan'ny asa mandritra ny ora maro ao aanatin'ny fandraharaham-pianakaviana, toy ny fitantanana toeram-pivahinianana, na magazay, na toeram-piompiana, sy ireo asa an-tokantrano. Ireo olona nanontaniana dia niasa 12 ora isanandro nandritra ny taona iray hatramin'ny telo taona, 500 hatramin'ny 30 000 bahts no karaman'izy ireo, izay manodidina ny 15 hatramin'ny 873 dôlara amerikàna. Aty aoriana dia marobe no tapa-kevitra hisaraka amin'ny vadiny.
Heverin'ireo manampahaizana ara-pitsarana sasany ho toy ny asa an-terivozona ny fahorian'izy ireo, araka izay voafaritra ao anaty lalàna B.E. 2551 (2008) mikasika ny Fisoroahana sy ny Famaizana ny Fanondranana olombelona.
“Azo eritreretina fa mety ho fanandevozana maoderina izany, satria tsy manana fahefana hifampiraharaha mihitsy ireo vinantovavy. … Tsy mahazo karama izy ireo, miasa mafy vao mangiran-dratsy mandra-pilentiky ny masoandro, ary tsy mahazo fiahiana ara-tsosialy satria heverina ho sahala amin'ny asam-pianakaviana ilay izy, noho izany araka ny lalàna, dia tsy isaina ho sahala amin'ny mpiasa izy ireo”, hoy ny nambaran'i Suchart Trakoonhuthip, mpandrindra ny Fondation MAP, Fikambanana fiarahamonim-pirenena iray misahana ireo olan'ny asa ara-poko.
Ny fanandevozana maoderina dia rafitra iray ahitana fanondranana olona an-tsokosoko, asa an-terivozona, fampiasana zaza tsy ampy taona, fanandevozana, fivarotan-tena sy ny fanambadiana an-tery.
Miasa mafy, tsy mahazo n'inon'inona
Nilaza i Pakkhom fa amin'ny efatra na amin'ny dimy ora izy dia tsy maintsy mifoha ny maraina mba hikarakara tokantrano sy hisakafo maraina. Avy eo, mandeha any an-tsaha hanala ahi-dratsy amin'ireo tongolo maitso, hioty vokatra sy hanisy zezika. Eny an-tsaha foana izy mandra-pilentiky ny masoandro mialohan'ny hodiany hahandro sakafo, hanao ireo asa ao an-tokantrano, hatory sy hamerina indray ny fandaharam-potoana rahampitso. Tsy mahazo andro fitsaharana izy. Ny fotoana malalaka ananany dia lany amin'ny fambolena legioma ao an-trano, fanangonana kitay sy fanjairana ireo akanjo Hmong ho tafiana.
Rehefa maka anay ho vady ry zareo lehilahy, dia tsy manana fahalalahana izahay, na kely aza. Toy ny fanandevozana ihany izany. Ireo vinantovavy Hmong dia tarihina ho amin'ny fambolena, ny zaridaina sy ny asa ao an-tokantrano – ny zava-drehetra. Na aiza na aiza toerana tianay aleha dia tsy maintsy maka ny fahazoandàlana avy amin'ny rafozam-bavinay izahay.
Farafahakeliny, vehivavy Hmong telo no nilaza nandritra ilay tafatafa fa tsy maintsy miasa mafy izy ireo satria ny Hmong mino fa rehefa manambady ny vehivavy dia mifindra ao anatin'ny vatana sy fanahin'ny fianakaviam-badiny ny vatany sy ny fanahiny ary ny fanahy mpiambina azy koa dia soloin'ny fanahy mpiambina ireo fianakaviam-badiny. Mampanano sarotra ny fisaraham-panambadiana io finoana io.
Tawan (solon'anarana), 20 taona, vehivavy Hmong iray hafa, no niteny fa nandritra ny niasàny tao amin'ny toerana fitsangatsanganana iray izay an'ny vadiny sy tao amin'ny saha fambolena laisoa Sinoa ao amin'ny faritanin'i Phetchabun, rehefa vita daholo ny asa mafy rehetra dia ny vadiny no mandray ny tambiny rehetra avy amin'izany.
Tamin'izany fotoana izany, tena mazava be fa sahala amin'ny andevo aho, olom-pehezina. … Ny olon-kafa rehetra niasa mba hahazo vola [bahts] an'aliny isambolana. Tsy manao afa-tsy asa an-tokantrano izy ireo. Tsy mila mahandro sakafo hariva ry zareo. … [Ireo mpiasa] dia miasa manomboka amin'ny 8 ora maraina ka hatramin'ny 5 ora hariva ihany, avy eo afaka mody izy ary mila sasatra.
Fetran'ny fahalalahana
Maro tamin'ireo Hmong nanontaniana no niteny fa tsy maintsy mahazo alalana izy ireo raha te-hivoaka na handany vola, tsy manome fahalalahana azy ireo hankafy ny fiainany na handeha lavitra hamangy ny fianakaviany.
Waew (solon'anarana), 26 taona, vehivavy Hmong iray hafa, no niteny fa tsy navelan'ireo rafozany hanao zipo izy na hiarakaraka amina namana eny amin'ireo fivorivoriana anatin'ny fiaraha-monina rehetra eny. Rahonan'ny rafozam-baviny izy, ka potika ny fahatokisan-tenany. Ary rehefa mba te-hilaza ny heviny izy na ny adin-tsainy dia ahatak'izy ireo, ataony ankilabao sahala amin'ny tsy misy dikany.
Nahatsapa ho toy ny tsy nisy vidiny aho. Indraindray aho te-hitomany sy te-hody mba hahita ny reniko. Tsy mbola nahandro sakafo ho an-dreniko aho, ka nahoana izy no mbola midera ahy ho olona tsara, mahay sy miasa mafy ? Fa ankehitriny miaraka amin'izy ireo aho, na inona na inona ataoko, tsy misy mahafaly azy ireo.
Herisetra an-tokantrano sy asa an-terivozona
Manampahaizana araka ny lalàna miisa telo no nilaza fa mety ho fanitsakitsahana ny lalàna Tailandezy manohitra ny fanondranana olona an-tsokosoko toy ny fanaovana asa an-terivozona na asa an-tery ny fomba atao hanerena ireo vehivavy Hmong hiasa. Ireo mpandika lalàna dia iharan'ny sazy fanagadrana enim-bolana an-tranomaizina na lamandy 50 000 THB (1 506 USD). Raha maty ilay niharam-boina dia mety ho voaheloka ho faty ihany koa ilay mpandika lalàna.
Raporn Pongpanitanon, manampahaizana iray ao amin'ny Biraon'ny Raharaham-Behivavy sy Fampandrosoana ny Ankohonana, Ministeran'ny Fiahiana ny Maha-olona sy ny Fampivelarana Sôsialy, no nanambara fa heverina ho toy ny herisetra an-tokantrano ny zavatra iainan'ireo vehivavy Hmong, ary iharan'ny Sazy voalazan'ny Lalàna B.E.2550 (2007) Fiarovana ny Niharam-boina tamin'ny Herisetra an-Tokantrano ireo mpandika lalàna.
Na izany aza, nilaza i Raporn fa, tokony entina hanaovana fanadihadiana lalina ny antsipirihany mba hanohizana ireo fiampangàna, ary matetika ny lalàna no nampiasaina tamin'ireo raharaha ara-toekarena fa tsy amin'ny adim-pianakaviana.
Tapa-kofehy
Nitantara ny andro nialàny tamin'ny tranom-badiny i Waew, tao amin'ny faritanin'i Mae Hong Son. Kasain'ny fianakaviam-badiny hisolo ireo mpiasa telo nokaramaina 250 THB (75 USD) isanandro izy. Niasa 14 ora mahery isanandro izy mba hamitàna ny asan'ireo olona telo. Nogiazan'ny fianakaviam-badiny daholo ny vola.
Bevohoka aho saingy tsy nitsetra ihany izy ireo. Mbola ampiasaina foana aho hibata zavatra mavesatra… Nobataiko izany mandrapaha-mafy ny kiboko. Tena maharary. Nandeha nitsotra kely aho dia nantsoin'izy ireo indray hiverina hiasa.
Taorian'izay dia nanapa-kevitra ny hisaraka tamin'ny vadiny izy tamin'ny 2019 mba hiaina ny fiainany manokana.
Nanao hadisoana indray mandeha aho. Ny tena lehibe teo amin'ny fiainako. Tsy hamerina izany intsony. Nanambady aho fahiny, saingy toa tsy nisy vidiny izany. Fa amin'izao fotoana izao, hitako ny maha-sarobidy ny tenako manokana. Manana zo hisafidy aho. Mihaino ny foko araka izay tratrako aho sady mandroso.
Ankoatra an'i Waew, Tawan ihany koa dia naka ny zanany roa taona tao an-tranon'ny vadiny ary nifindra tany amin'ny toeram-pambolena frezy tany Udon Thani. Na izany aza, làlana tsy azo idirana na azo ampiharina io làlana io ho an'ny vehivavy Hmong rehetra.
* Nosoratana ity lahatsoratra ity ho ampahany amin'ny fanofanana momba ny media nataon'ny Thomson Reuters Foundation. Tomponandraikitra amin'ny votoatiny rehetra navoaka voalohany ireo mpanoratra.