Navoakan'ny Prensa Comunitaria tany am-boalohany ity lahatsoratr'i Dante Liano ity ary averina navoaka ato amin'ny Global Voices ny dikan-teny efa namboarina araka ny fifanarahana fifampizaràna votoaty.
Ny naha-ankona ahy fahiny no mahatonga ahy hiverina hamaky lahatsoratra tokony hidifiako. Imbetsaka aho no nanakan-tena tsy hanoratra taratasy ho an'ny tonian-gazety iray, noho ny antony maro, tahaka ny zavamisy andraisana matetika ireny taratasy ireny amin'avonavona. Iray amin'ireny lahatsoratra azo sorohina ireny ny fanandramana mamakafaka ara-toetsaina an'i Lionel Messi, mpilalaon'i Arzantina, navoakan'ny gazety Italiana lehibe iray. Mahaliana ahy ilay sangan'asa satria resaka momba ny fiteny (linguistique) ilay izy ary mahakasika zavatra iray itolomako hatrany. Eo am-piandohana izany mivaky hoe:
Chiunque abbia conversato con Messi sa che non parla spagnolo, ma argentino, anzi rosarino. Il suo aggettivo preferito è «espectacular», che però lui pronuncia petacular, mangiandosi tre lettere. Anziché «trabajar» dice laburar. A chi gli chiede notizie del primogenito Thiago risponde, tutto fiero: «Le gusta el fulbo », che significa «gli piace il calcio» ma non in castigliano, in un dialetto sudamericano.
Izay rehetra niresaka tamin'i Messi dia mahafantatra fa tsy miteny espaniola izy, fa Arzantina, na ny akaiky kokoa Rosarino. Ny teny tena tiany dia ny “espectacular”, izay tononiny “petacular”, itelemany litera telo. Raha tokony ho ‘trabajar’ dia ‘laburar’ no lazainy. Rehefa nanontaniana momba an'i Thiago zanany lahimatoa izy, dia namaly tamim-pireharehana hoe: “Le gusta el fúlbo”, izay midika hoe “tia baolina izy”, saingy tsy amin'ny teny espaniola, fa amin'ny fitenim-paritra amerikana tatsimo iray.
Mba hanitarana ny fomba filazan'ilay mpanoratra tantara foronina Cervantes: “Tafintohina tamin'ny tsy fahalalana izahay, ry Sancho.” Nahatratra na dia ireo “avara-pianarana” aza ny tsy fahalalana, satria hatramin'ny vao haingana ireo Italiana mpamoaka lahatsoratra no nanoratra, tamin'ny fandikana lahatsoratra ireo mpanoratra Arzantina, fa “nadika avy amin'ny (teny) Arzantina” ilay lahatsoratra, toy ny hoe nisy matoatoa toy izany. Ny maha-ôrizinaly ny nosoratan'ilay mpanao gazety dia ny namoronany ny hoe “fitenim-paritra amerikana tatsimo”, izay mifanohitra amin'ny nofinofin-diteratiora. Indrindra raha ifototry ny fitenenana “fitenim-paritra” iray ny fitenenana fiovan'endriky ny fiteny iray, dia tokony misy fitenim-paritra iray ho an'ny firenena tsirairay any Amerika Atsimo: Kolombiana, Venezoeliana, Peroviana, sns. Noho izany, tsy afaka miteny “Amerikana Tatsimo” i Messi, satria tsy misy ny fanakarana tahaka izany.
Tsaroako, hatramin’ny fahazazako, fa izahay avy any Chimaltenango, any Goatemalà, naneso an'ireo zanak’olo-mpiray tampo avy any San Andrés Itzapa, tanàna efatra kilaometatra miala ny renivohitry ny departemanta. Manalava ny zanatsoratra ry Itzapecos, amim-pahakamoana, rehefa miteny, ka manao hoe “Bueeeenos díaaaas, Tía Tereeeeeeeesa.” Sao dia misy ilay tenim-paritra “itzapeco” ka ankehitriny aho vao mahatsikaritra izany? Ny vatosoa [sampona] iray hafa avy amin'ity mpanao gazetintsika ity, mpandinika ny halalin'ny fanahy sy ny fiteny, ny fikarohana fatratra ny fahadisoana, ary nanoritra fa ny Arzantina dia miantso an'i Messi hoe “Lío” fa tsy “Leo”. Mila mandeha any amin'ny tranonkalan'ny Klioba Fútbol Barcelona fotsiny raha te hahalala fa antsoina hoe “Lionel” ilay mpilalao baolina kitra ary “Lio” no anaram-bositra amin'ny anarany, toy ny hoe “San” raha “Santo”. Ampy ny mahafantatra kely fotsiny ny teny espaniola.
Andeha iverenantsika ny filazana fa ny maherifontsika dia miteny “Arzantina” na, raha ny akaiky kokoa, “Rosarino”. Tahaka ny reniranon’i Amazona tokoa ny teny espaniola, izay renirano mikoriana manana sakeli-drano sy fiviliana be dia be. Tamin’ny voalohany izy io fitenin’ny Fanjakan’i Castile, fitenin’ny Mpanjakavavy Isabella, izay nanambady an’i Ferdinand, ilay Aragoney. Tsy tany Amerika sy ny velarantaniny midadasika ihany no niely ity fitenin'ny tany maro trano mimanda naorin'ny tompom-pahefana sady katolika mpiady ity fa hatrany Eoropa sy ny adim-poko tsy mety mifarana ao aminy (izay mitohy mandraka ankehitriny). Tamin’ny fanaovana izany dia nantsoina hoe “Espaniola” izy io, satria lasa fitenin’ampira teraka tany Espaina, ary, tahaka ny vola ifandraisana manerana izao tontolo izao, ka nihananankarena sy niova tao anatin’ny diany tsy nahalala hasasarana. Nandritra izany fotoana izany, dia nitazona endri-javatra manokana ho an'ny faritra tsirairay izy: tsy mitovy ny fomba fiteny azy any Galicia, Asturias na Andalusia. Saingy tsy midika izany fa lasa tsy “espaniola” intsony izy io. Dia tahaka izany ihany koa, tsy mitovy ny fomba fitenenana azy any Meksika na Kolombia na Arzantina, saingy tsy mitsahatra ho tsy teny espaniola izy io noho izany antony izany. Ny mponin'i Buenos Aires dia manana lantom-peo tokana; ny mponin'i Rosario dia manana iray hafa, tena voamarika, saingy iray ihany ny fitenin'ireo. Toy izay mitranga amin’ny mponin’i Milan sy Roma ihany koa rehefa miteny italianina izy ireo.
Ny ohatra resahin'ny mpanao gazety dia anisan'ny tsontsa amin'ny fiteny, izay ampiasain'ny olona hanesoana mpiara-monina aminy satria tsy mitovy amin'ny fiteniny. Mampahafantatra antsika izy fa nanonona ny “pectacular” i Messi fa tsy “spectacular”; “laburar” no lazainy fa tsy “trabajar”, ary “fúlbo” no lazainy rehefa te-hilaza hoe “soccer”. Fiavonavona loatra ve ny manazava amin’ny manam-pahaizana sy ny laika fa samy manana ny fomba fanononana ny fiteny avy isika? Ary tsy misy fitsipika ankapobeny azo avy amin'ny fanononan'olona tokana? Ny tsirairay amin'ireo ohatra ireo dia manana ny fomba fanazavana azy, amin'ny teny espaniola, saingy sahiko ny manolotra ny tsotra indrindra: ny faharatsian'ny fihainoan'ilay mpanao gazetintsika. Mety ho azo itokisana kokoa raha nanoratra izy fa nilaza i Messi hoe: ‘ehpettacular,” na “fúbbo,” fanasongadinam-peo hita manerana ny tontolo Hispanika. Saingy ho be loatra ny fangatahana hanao lahatsoratra hamenoana ny anjara Alahady.
Saingy toy ny mitranga matetika, angamba tsy ao amin’ny lahatsoratra araka ny hita ao amin’ny gazety ny fanazavana, fa amin’izay afenin’ny lahatsoratra. Andao andramana haodina ny latabatra: inona no mety hitranga raha misy mpanao gazety “Amerikanina Tatsimo” nilaza fa niteny “Bologney” i Umberto Eco, niteny “Friuliana” i Pier Paolo Pasolini, niteny “Romana” i Alberto Moravia raha nihevitra ry zareo fa niteny italiana? Heveriko fa tsy hisy olona hanonofy hanao fanambarana feno fahasahiana toy izany.
Etsy ankilany, tsy mandraoka andiam-pitenenana mivahavaha amin'ny fomba fitenenan'ny “Amerikana Tatsimo”, mifantoka amin'ny “fiakanakan'i” Lionel Messi, mamerina ny Amerikanina ho toy ny zaza tamin'ny fanjanahantany, mankany amin'ny fanamarinana ara-poto-kevitra ahafahana manandevo azy ireo, mba ilazana hoe tsy nisy kolontsaina tao, fa tabula rasa ireo, foana saina nahafahan'ny tandrefana manoratra ny fototry ny sivilizasiona? Angamba, ry Sancho, tsy nihaona tamin'ny tsy fahalalana izahay, fa tamin'ny zavatra ratsy kokoa.