Sary an'i Khashayar Kouchpeydeh [1]. Azo ampiasaina malaka eo ambanin'ny lisansa Unsplash [2]
Nitabataba sy nifanakalo kabary feno fankahalana i Azerbaijana sy Iràna nandritra ireo herinandro maromaro nisian'ny fifanenjanana ao amin'ny faritra. Vao tsy ela akory fa tamin'ny 2 Novambra, nosambori [3]n'ny Sampandraharaham-piarovan'ny Fanjakana (SSS) ao Azerbaijana ny andian-dehilahy 19 voalaza ho nofanina hanao fandrahonana sy herisetra hafa ao amin'ny faritanin’ Azerbaijan. Nanamafy ny Sampandraharaham- piarovan'ny Fanjakana fa Sampan-draharaha manokana Iraniana no mifehy ilay tarika ary mitam-piadiana. Tamin'ny 7 Novambra, nampangain [4]‘ny manam-pahefana Iraniana ny lehilahy Azerbaijaney iray ho tomponanatoka amin'ny fanafihana ny toerana masina Shah Cheragh Shrine [5] ka niteraka fahafatesana olona 15 sy naratra miisa 40.
Tamin'ny volana lasa teo, nanomboka fanazarana ara-tafika teo amin'ny sisintanin'i Azerbaijana sy Iràna i Azerbaijana. Heverina ho toy ny valifaty tamin'ny fanazarana ara-tafika [6] nataon'i Iràna tamin'ny 17 Oktobra 2022 tao amin'ny sisintany iraisany amin'i Azerbaijana io fanapahan-kevitra io.
Tsy vaovao [7] ny fifanenjanana. Tamin'ny taona lasa, nifanakalo fanambaràna nahery vaika ny firenena roa tonta ary nampiseho ny heriny ara-tafika nandritra ny fanazarana ara-tafika iray hafa nifamaliana.
Zarain'ny sisintany 700 kilometatra i Iràna sy Azebaijana. Efa hatry ny elfa no eo ambany fifehezan'i Armenia ny ampahany sasantsasany amin'io faritry ny tany io sy ireo lalana fidirana any taorian'ny ady voalohan'i Karabakh izay tapitra tamin'ny fampitsaharana ady tamin'ny taona 1994 [8]. Tamin'ny taona 2020, taoriana'ilay ady faharoa tao Nagorno-Karabakh naharitra 44 andro [9] nifanaovan'i Armenia sy Azebaijana, noraisin'i Azerbaijana indray ny fizakàna ny ampahany betsaka an'io faritany io, anisan'izany ireo làlana fidirana sy ny tany ao amin'ny sisintany Iraniàna.
Pikantsary an'ny Google Maps
Tsy faly nohon'ny fandrenesana fa Teherana [10] no nanohana an'i Armenia ihany koa i Azerbaijana, nandritra ilay fifandirana vao haingana ary koa nandritra ilay ady voalohany tao Karabakh.
Tamin'ny Septambra 2021, nanapa-kevitra i Azerbaijana fa hametraka hetran-dalana ho an'ireo kamiao Iraniàna mampiasa ny lalambe eo ambany fanarahamason'i Azerbaijana amin'izao fotoana izao . Fony i Armenia no nanara-maso ireo lalana ireo dia afaka nandeha nalalaka ny fiara, tsy misy fandoavana hetra.
Taorian'ny fanamarihana nataon'ny Filoha Ilham Aliyev nitsikera ireo fiarabe Iraniàna mpitaona entana ho nampiasa io lalambe io “tsy ara-dalàna” talohan'ny ady faharoa tao Karabakh, Kioumars Heydari, nanambara fanombohana fanazarana ara-tafika eo amin'ny sisintany iraisany amin'i Azerbaijan sy Armenia ny komandin'ny tafika an-tanety, i Armenia, araka [11] ny voalazan'ny masoivohom-baovao Tiorka Anadolu Agency.
Ho valin'izay, notsikerain [12]‘ny Filoha Aliyev ny fanazarana ara-tafika Iraniàna, tamin'ny fanambarana teo amin'ny masoivohom-baovao Anadolu hoe : “Afaka manao fanazarana ara-tafika eo amin'ny taniny na aiza na aiza ny firenena tsirairay. Zon'izy ireo izany. Saingy maninona no amin'izao fotoana izao, sady aty amin'ny sisintaninay ?”
Raha nanoratra [13] ho an'ny tomponandraikitry ny diplaomasia nandritra ny fifanenjanana tamin'ny taona lasa, ilay mpanadihady ara-politika, Eldar Mamedov, dia nanamarika fa “ny kabary manaratsy sy feno fankahalana” dia mariky ny “fiovana goavana eo amin'ny fifandraisana” misy eo amin'ny roa tonta :
Na dia nihena aza ny kilalaon'ady [14] sy ny fanevatevana [15] dia mitohy misintona an'i Bakoa sy Teheran ho amin'ny làlana mifanohitra ireo safidy ara-jeopolitika mifanipaka, mampitombo ny mety hipongaran'ireo ambana tsindraindray amin'ny ho avy.
Ny firongàtana vao haingana indrindra dia ny iray tamin'ireo fipoahana nambaran'i Mamedov. Raha ajerena ny tantaran'ny fifandraisana nisy olana teo amin'ny firenena roa tonta sy ny tsy fahafahan'izy ireo mamaha ny olana efa nipetraka nialoha, dia mbola hanohy hiatrika ny fifanenjanana ireo firenena roa ireo, hoy i Mamedov tao anaty tafatafa [16] nifanaovany tamin'ny Cilivnet tamin'ny volana Septambra 2022.
Tamin'ity fahavaratra ity, niverina indray tao anatin'ny lahadinika ny resaka sisintany niaraka tamin'ny Mpitarika Fara-tampony Iraniàna, Ayatollah Ali Khamenei nibitsika hoe :
We are pleased to see #Karabakh [17] return to Azerbaijan. Of course, if there is a policy intended to block the Iran-Armenia border, the Islamic Republic will oppose it, for this border is a 1000s-year-old connecting route.
— Khamenei.ir (@khamenei_ir) July 19, 2022 [18]
Mahafaly anay ny mahita ny fiverenan'ny #Karabakh [17] amin'i Azerbaijana. Mazava ho azy fa raha misy politika mikendry ny hisakanana ny sisintany Iraniàna-Armenia, dia hanohitra izany ny Repoblika Islamika, satria lalam-pifamoivoizana efa ho an'arivo taonany io sisintany io.
Ilay bitsika dia mampiakoa ilay fanambaran [19]‘i Khamenei tamin'ny 19 Jolay teny an-joron'ny fihaonana an-tampon'ny telo tonta tao Teheran niarahan'ireo mpitondra an'i Rosia, Teheran ary Tiorkia. Atahoran'i Teheran tsy handalo an'i Iràna ilay zotram-pitanterana vaovao namboarin'i Azerbaijana manaraka ny sisintany iraniàna ka hanala azy amin'ny varotra ara-toekarena ifanaovan'i Eoropa sy Azia Afovoany, araka ny voalazan [20]‘ny The Independent.
Niampanga [20] ny mpifanolo-bodirindrina aminy ihany koa i Iràna “ho mandranitra lonilony eny anivon'ireo vahoaka Azerbaijana miteny Tiorka ao Iràna.”
Ahitana ny foko Azerbaijana ny avaratr'i Iràna, izay mandrafitra ny ankabeazan'ny vitsy an'isa tsy Persiàna ao Iràna. Nandritra ilay ady roa taona lasa izay, ho fanohanana ilay ady dia namolavola fihetsiketsehana [21]tany amin'ireo tanàna maro tao Iràna ny foko Azerbaijana.
Hatramin'ny fahavaratry ny taona 2022, ireo gazety mpomba [22] ny governemanta dia nampiaka-peo bebe kokoa mikasika ny antso [23] ho amin'ny fandovàna, ary i Azerbaijana kosa manamafy ny fanohanana [24] ny “hetsika fanafaham-pirenena” ao atsimon'i Azerbaijana (na avaratr'i Iràna).
Azerbaijani state TV promotes the self-declared “leader of the South Azerbaijan”, previously banned from Baku, promising the end of the “Persian fascist mullah regime”. Reckless escalation that cannot be in the interests of Azerbaijan. https://t.co/ENAazVPgrn [25]
— Eldar Mamedov (@EldarMamedov4) November 5, 2022 [26]
Ny fahitalavi-panjakana Azerbaijaney dia manosika an'ilay milaza tena ho “mpitondra an'i Azerbaijana Atsimo”, izay noraràna tao Bakoa teo aloha, mampanantena ny fiafaran'ny “fitondran'ireo mollahs fasista persiàna “. Firongatra iray sahisahy ratsy izay tsy mety ho tombontsoan'i Azerbaijàna akory.
Mitovy tamin'izay ihany, nanan-javatra ho lazaina ihany koa ireo media Iraniàna :
Iranian-Azerbaijani propaganda wars are going in full force. Sahar TV releases a video interview with Azerbaijani-speaking MPs of Iran. One of them says Iran also has a right to speak about Gulistan (1813) and Turkmenchay (1828) treaties.https://t.co/rLZP3caSWa [27]
— Cavid Ağa (@cavidaga) November 5, 2022 [28]
Anatin'ny heriny tanteraka ny ady fampielezan-kevitra eo amin'ny Iràn-Azerbaijàna. Mandefa tafatafa an-dahatsary iray ny Sahar TV misy an'ireo solombavam-bahoaka Iraniàna miteny Azerbaijaney. Milaza ny iray amin'ireo ananan'i Iràna ihany koa ny zo hiteny momba ny fifanarahana Gulistan (1813) sy Turkmenchay (1828).
Manan-danja ny fanondroana ny fifanarahana Gulistan sy ny Turklenchay. Izy roa ireo dia samy vita sonia nandritra ireo ady roa [29] nifandonan'ireo ampira Persiàna sy Rosiàna (1804-1813 sy 1826-1828). Taorian'ireo fifanarahana roa ireo, votsotra teo an-tànan’ [29]i Iràna ny fifehezana ilay faritra izay fantatra amin'ny anarana ankehitriny hoe Kaokazy Atsimo ka lasan'i Rosia.
Tamin'ny taona 2013, ireo Iraniàna mpanao lalàna dia nikatsaka [30] ny”hanavao indray ireo andininy sy fepetra” tao anatin'ny fifanarahana Turkmenchay tamin'ny filazàna hoe efa mihoatra ny 100 taona tamin'ny daty voafetra hitsaharany ilay fifanarahana.
Saingy araka ny voalazan [16]‘i Mamedov, tsy antso matotra ireny ary mipetraka ho an-joron'ny fijery ankapoben'i Iràna.
Amin'ny ho avy, apetraka eo ampelatanan'ireo mpitondra ny firenena tsirairay ny fanalefahana. Tamin'ny taona lasa, taorian'ny antso an-telefaona nifanaovany tamin'i Hossein Amir-Abdollahian, Jeyhun Bayramov Minisitry ny Raharaham-bahiny ao Azerbaijana, dia samy nanambara ezaka fanalefahana [31] ireo tomponandraikitra roa ireo.
Amin'ity indray mitoraka ity, tsy misy marika mihitsy fampitoniana ireo fifanenjanana. Tsy misy aloha hatreto, na eo aza izany.
Raha niteny taorian'ny nihaonany tamin'ny praiminisitra armeniàna Nikol Pashinyan, izay nandehana nankao Teheran tamin'ny 1 Novambra, nilaza [32] ny filoha iraniàna, Ebrahim Raisi, fa “ampahany amin'ny tantara, ny sivilizasiona ary ny kolontsain'i Iràna ny faritra Kaokazy ary tena manan-danja indrindra ho an'i Iràna ny fandriampahalemana sy filaminana ao amin'ilay faritra.” Talohan'ny fahatongavan'i Pashinyan, dia niresaka an-telefona tamin'i Jeyhun Bayramov, minisitry ny raharaham-bahiny ao Azerbaijana, i Hossein Amir-Abdollahian, ministry ny raharaham-bahiny taloha tao Iràna. Rehefa niady hevitra ny roa tonta mikasika ireo olana iraisan'ny roa tonta sy ao amin'ny faritra, dia nambaran'i Amir-Abdollahian ihany koa ny fanoheran'i Iràna ny “fisian'ireo vahiny” ao amin'ny faritra, izay nofaritan'ny sasany ho toy ny fanondroana an-kolaka [32] an'i Isiraely.