Brisa Abapori. Sarin'i Jessica Peñaloza Cladera natolotra hoan'ny Rising Voices.
Tanora miisa 11 avy amin'ny vondrom-piarahamonina indizeny sy Afro-Boliviana ao amin'ny faritr'i Gran Chaco ao Bolivia no nandray anjara tamin'ny atrikasa antsoina hoe Roipea Taperai, izay nadika tamin'ny teny Guarani hoe “Lalana misokatra.” Natao hisaintsainana ireo teny izay ao anatin'ny tontolon'ny fampitam-baovao Boliviana ny fihaonana rehefa mitatitra momba ny fiovaovan'ny toetr'andro na momba ny vahoaka indizeny ao amin'ny faritra. Azonao vakina bebe kokoa ato ny momba ny atrikasa [1]. [1] Resadresaka nifanaovana tamin’ny iray tamin’ireo mpandray anjara tamin’ity atrikasa ity no manaraka.
Avy amin'ny vondrom-piarahamonina Eiti, any Charagua, atsimon’i Bolivia [2] i Brisa Abapori. Miofana ho mpampianatra ao amin'ny sekoly eo an-toerana izy amin'izao fotoana izao. Rehefa manam-potoana malalaka izy dia mandray anjara mavitrika ao amin'ny onjam-peo Ñande Ñee izay anisan’ny Sekolin'ny Asa Fanaovan-gazetin’ny indizeny.
Mamaritra olana roa mifandraika amin'ny votoatim-pampitam-baovao sy tambajotra sosialy momba ny faritra misy azy i Abapori. Ny mbola iantsoana ny Governemanta Indizeny Mizakatena ao Charagua [3] (Kereimba Iyaambae, amin'ny fiteny Guaraní) hoe kaominina Boliviana no voalohany. Ny tsy fampisehoana ny fahapotehana vokatry ny hain-tany sy ny afo eo anivon'ny vondrom-piarahamonina indizeny ny faharoa. Mizara ny heviny izy ato amin’ity antsafa manaraka ity.
Zavon-teny ho an'ny teny “Charagua” navoakan'ny Media Cloud.
Rising Voices (RV): Nandritra ny atrikasa, nisafidy zavon-teny iray ireo mpandray anjara ary namaritra teny. Nisafidy ny zavon-teny mikasika ny fandrakofam-baovao momba ny faritra “Charagua” ianao ary, tao anatin'izany, nasafidinao ny teny hoe “afo”, “chaqueo” ary “voina”. Ahoana no fahitanao ireo teny ireo rehefa aseho amin'ny fampitam-baovao? Iza amin'ireo no niavaka tamin'ilay zavon-teny?
Brisa Abapori (BA): Esas palabras coinciden porque bien sabemos que en Charagua hubo un incendio que afectó a los recursos naturales y [además porque] se incendió Ñembi Guasu [4], que es un área turística.
Brisa Abapori (BA): Tena ilaina ireo teny ireo satria fantatsika fa nisy afo tao Charagua, nanimba ny harena voajanahary ary [koa noho] ny Ñembi Guasu [4], faritra fizahan-tany, izay tratran'ny afo ihany koa.
RV: Araka ny zavon-teny, ahoana no fomba nanehoan'ny fampitam-baovao ireo teny nosafidinao?
BA: En cuanto al incendio de Charagua, sí se ha visto en los medios de comunicación […] que se quemó bastante el bosque. Se necesitaba mucha ayuda y fue mucha pérdida de nuestros recursos, de nuestra flora y fauna.
BA: Tamin’ny trangan’ny afo tao Charagua, nampiseho ny fampahalalam-baovao […] fa nirehitra ny ankamaroan'ny ala. Fanampiana betsaka no nilaina ary lehibe ny fahavoazana ho an’ny loharanon-karenanay, ny zavamaniry sy ny biby izany.
RV: Inona no teny tokony anehoana an'i Charagua?
BA: A mí me gustaría que sobre Charagua se hable más sobre la cultura y al Gobierno Autónomo Indígena Originario Campesino (GAIOC) [3], como bien sabemos Charagua ya hace cinco años que se convirtió en una GAIOC. Hoy en día se sigue diciendo que es un municipio. Me gustaría que se resalte más eso, […] por qué es importante el Gobierno Autónomo Indígena y en qué nos ayuda todo eso. En cuanto a cultura, me gustaría que se muestre la riqueza que tiene Charagua en cuanto a la cultura guaraní; que se muestre la danza, que se muestre las artesanías, la agricultura, la ganadería y otras riquezas […].
BA: Rehefa miresaka momba an'i Charagua, tiako ny hiresahan’ny fampitam-baovao bebe kokoa momba ny kolontsaina sy ny Governemantan'ny Tantsaha Indizeny Mizakatena (GAIOC [3]). Satria fantatsika tsara fa lasa GAIOC i Charagua dimy taona lasa izay, saingy mbola antsoina hoe kaominina izy amin'izao fotoana izao. Tiako ny hanasongadinan’ny fampahalalam-baovao izany bebe kokoa, […] hiresahany momba ny antony maha-zava-dehibe ny Governemanta Indizeny Mizakatena sy ny fomba anampian'izany rehetra izany anay. Eo amin'ny lafiny kolontsaina, tiako ny fampitam-baovao haneho fa manankarena amin'ny kolontsaina Guaraní i Charagua: ny dihy, ny asa tanana, ny fambolena, ny fiompiana ary ny karazana harena hafa […].
RV: Nandritra ny atrikasa, namorona ny zavon-teniny manokana ny vondrona amin'ireo teny noheveriny fa manasongadina. Hazavao hoe inona no teny nasongadinao tao amin'ny zavon-teninao ary nahoana?
BA: La palabra que destaqué fue «cruceño» […] porque me sorprendió que esté ese término en la nube de palabras sobre Charagua. Porque si bien sabemos que Charagua es un pueblo indígena, sí, tal vez hay lugares urbanos, pero en su mayoría es indígena, por eso me sorprendió mucho. Yo sé que estamos dentro de Santa Cruz, pero, creo que se debería dar a conocer más como indígena que como cruceño.
[…] La otra palabra que vi fue «municipio». Charagua ya no es un municipio, es una GAIOC, ya se debería de reconocer a nivel nacional como una GAIOC y ya no como un municipio.
BA: Ny teny nasongadiko dia ny “cruceño” […] [“avy any Santa Cruz”] satria gaga aho fa ao anatin'ny zavon-teny momba an'i Charagua io teny io. Fantatsika fa tanànan'ny Indizeny ny ankamaroan'ny faritra ao Charagua, na dia misy aza ireo tanàndehibe, ka izay no tena nahagaga ahy. Fantatro fa anisan'ny Departemantan'i Santa Cruz izahay, saingy heveriko fa tokony ho fantatra kokoa amin'ny hoe faritanin’ny Indizeny izahay fa tsy hoe faritany ao amin'ny Departemantan'i Santa Cruz.
[…]Ny hoe “monisipaly” ny teny iray hafa hitako. Tsy kaominina intsony i Charagua fa GAIOC, tokony ekena eo amin’ny sehatra nasionaly ho GAIOC izy fa tsy kaominina intsony.
RV: Inona no tsy noresahina amin'ny fampitam-baovao any amin'ny faritra misy anao?
BA: Sobre mi zona nos falta que lleguen los medios para mostrar todo lo que sucede ahí. En general todo lo que pasa en mi zona, todo lo que es la organización, la cultura, falta muchísimo.
BA:Tiako ny fampitam-baovao mba ho avy eto amin'ny faritra misy ahy haneho ny zava-mitranga rehetra eto. Tsy misy resaka momba ny fandaminana sy ny kolontsaina eto amin’ity faritra ity.
RV: Inona no ohatra amin'ny fampahalalana manimba na diso hitanao tamin'ny fampitam-baovao na tambajotra sosialy momba ny faritra misy anao?
BA: Hay un medio que allá siempre publica, lo que no me gusta es que suben algunas noticias sin investigar más a fondo. Son algunas noticias que dicen: Tal persona hizo esto, pero sin embargo es otra persona la que está haciendo eso, no lo investigan a fondo.
BA: Ny famoahan'ny fampitam-baovao vaovao tsy misy fanadihadiana fanampiny no tsy tiako. Ohatra, mamoaka vaovao momba ny zavatra ataon'ny olona iray izy ireo, na dia olon-kafa aza no nanao izany. Tsy manao fanadihadiana lalina momba izany ny fampitam-baovao.
RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponina ao Gran Chaco momba ny fiovan'ny toetr'andro ao amin'ny faritra?
BA: Me gustaría que […] los medios lleguen a comunidades indígenas donde sí afecta demasiado y donde hay mucha escasez de agua y de alimentación. El agua se está secando y no han podido sembrar porque no hay lluvia […]. Los medios deberían resaltar [eso] para que pueda llegar alguna ayuda.
BA: Tiako […] ny fampahalalam-baovao raha miresaka momba ny vondrom-piarahamonina indizeny izay tena voakasik'izany, izay misy ny tsy fahampian-drano sy ny sakafo. Efa ritra ny rano ary tsy afaka namboly ny olona noho ny tsy fisian’ny orana […]. Tokony hanasongadina [izany] ny fampitam-baovao mba ahafahan'ny olona mahazo fanampiana.
RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponin'i Bolivia sy izao tontolo izao momba ny fiovan'ny toetr'andro any amin'ny faritra misy anao?
BA: De mi zona me gustaría que sepan que nosotros nos sustentamos con la agricultura y la ganadería. No pudimos sembrar [en este tiempo] porque no había lluvia y lo único que nosotros hacemos es sembrar. En cuanto a la ganadería [también] afecta demasiado, porque gracias a eso — a lo que nosotros sembramos — igual se alimentan los animales. Que sepan que necesitamos ayuda, que hay muchas necesidades y [que] lleguen algunas instituciones para que puedan poner su granito de arena a cada comunidad indígena.
BA: Tiako ho fantatry ny olona fa mivelona amin'ny fambolena sy fiompiana izahay. Tsy afaka namboly izahay [nandritra io fotoana io] satria tsy nisy orana anefa ny mamboly no hany zavatra ataonay. Voakasika mafy [ihany koa] ny biby fiompy satria izay afafinay no hamahananay ny biby fiompy. Tokony ho fantatry ny olona fa mila fanampiana izahay, fa maro ny zavatra ilaina [ary] tokony handray anjara amin'ny fanampiana ny vondrom-piarahamonina indizeny tsirairay ny andrim-panjakana sasany.