[1]Amboadia mifangaro alika zatra an-trano mivezivezy amin'ny tendrombohitra makedoniana. Saripikan'ny Macedonian Ecological Society, nahazoana alalana.
Tati-baovaon'ny [2] Meta.mk no niavian'ity tantara ity. Navoaka eto indray ny dika nasiam-panitsiana noho ny fifanarahana fifampizaràna votoaty eo amin'ny Global Voices sy ny Metamorphosis Foundation.
Feno alika nilaozana ny tendrombohitra any Makedonia Avaratra izay mampidi-doza tsy ny olona ihany fa ireo biby mpirenireny ihany koa. Iray amin'ireo sakadia ahiana mafy ho lany tamingana [3] eto an-tany, izay miantso an'io lafintany io ho fonenany, ny lynx balkan, ka miatrika fandrahonana vaovao ateraky ny fitomboan'ny alika mirenireny. Hohanin'ny andian’ alika noana ny rembin'ny lynx sy ny rembin'ireo biby mpirenireny hafa mpihina-nofo, ary noho ny fitovitoviana zenetika dia miara-mihinana amin'ny amboadia sy mitsonika ao amin'ny fototarazon'amboadia koa izy ireny.
Na dia heverina ho mpiremby aza izy ireo, dia lasibatra ihany koa ny alika amin'ireto tranga ireto — nilaozan'ny tompony izy ireo, ka tsy namela azy ireo safidy ankoatra ny mihaza mba hiavotan-tena ka lasa mahery setra. Tompon’antoka amin’ity raharaha ity ihany koa ny fanjakana satria nanampy trotraka ny toe-draharaha amin'ny lesoka tsy mety vahan'ny andrim-panjakana sy ny tsy fisian'ny politikan’ny biby mpirenireny ao amin’ny kaominina.
[4]Ila amboadia, ila amboa ao amin'ny saha iray ihany mirenireny ao amin'ny valan-javaboarim-pirenena Mavrovo National Park ao Makedonia Avaratra. Saripikan'ny Macedonian Ecological Society, nahazoana alalana.
Ny fanadihadiana eny an-kianja tamin'ny fampiasana saripika-fandrika nataon'ny Macedonian Ecological Society [5] (MES) no nahitana ireo alika mitsofoka lalina ao anatiala. Nahitana alika ihany koa teny amin'ny lalana an-tendrombohitra toa an'i Gjavato, Bukovo, ary tao amin'ny valan-javaboarim-pirenena Mavrovo sy ny Tendrombohitra Shar [6]. Naseho tao amin'ny Tsenan-kevitra “Alika nilaozana – fandrahonana ho an'ny bibidia”, natao tamin'ny 29 aogositra tao Skopje, ny voka-pikarohana momba ny vokatr'io trangan-javatra io amin'ny bibidia.
[7]Mpandaha-teny tao amin'ny “Alika nilaozana – fandrahonana ho an'ny biby mpirenireny” Tsenan-kevitra nokarakarain'ny Macedonian Ecological Society tao Skopje, 29 Aogositra 2022. Saripikan'ny Meta.mk, nahazoana alalana.
Araka an'i Dime Melovski, Mpandrindra ara-pandaharanasa ao amin'ny MES, dia sady mihaza ny alika no mitsindroka. Ao anaty rarintsaina tsy tapaka koa izy ireo ka mampidi-doza ny biby hafa. Nanazava izy hoe:
The problem with the abandoned dogs in the wild has escalated in the last few years. They pose a threat to the survival of the lynx [8], since they eat its food. Only half of the young lynxes reach sexual maturity and this situation is worse if the female lynxes with cubs, that aren’t able to hunt, are left without food. For a population of 40–50 lynx adult individuals that live on the territories of North Macedonia, Albania and Kosovo, it poses a great risk.
Nitombo ny olana amin’ireo alika nilaozana eny rehetra eny tato anatin’ny taona vitsivitsy. Mampidi-doza ny fahaveloman’ny lynx [8] izy ireo, satria mihinana ny sakafony. Ny antsasany amin'ny lynx tanora ihany no tonga amin'ny fahamatorana ara-nofo ary ratsy kokoa izany toe-javatra izany raha avela tsy omena hanina ny lynx vavy mitarika anaka, izay tsy afaka mihaza. Raha 40–50 ny lynx matoy monina any amin'ny lafintanin'i Makedonia Avaratra, Albania ary Kosovo, dia tena (ahiana ny fahalaniana tamingana).
Nandritra ny fifanakalozan-kevitra manaraka dia naneho ny ahiahiny ihany koa ny mpandray anjara sasany tao amin'ny hetsika fa mety hampidi-doza ho an'ny mpandeha an-tongotra eny an-tendrombohitra ireo alika nilaozana ireo.
Tao amin'ny fanambaràna teo aloha navoaka [9]n'ny Prizma vavahadin-tseraseram-panadihadiana, nanondro ny mpikaroka MES fa tsy afaka mihinana remby lehibe indray mandeha toy ny diera ny lynx, izay milanja 20 ka hatramin'ny 30 kilao amin'ny ankapobeny, ary matetika mamela ny hena eo ka hohaniny indray aoriana. Araka ny nomarihin’i Melovski, latsaka ny 50 ny lynx sisa tavela any Makedonia Avaratra.
Loza vaovao miandry ity karazan-tsaka ity ireo andian'alika mpihinana ambin-kanina ireo, satria matetika izy ireo no misakafo ny ambin-diera novonoina fa tsy lanin'ny lynx. Ny lynx vavy mitaiza no tena marefo satria kely kokoa ny habeny ary tsy afaka miady amin'ny alika.
Avelan'ny manam-pahefana any an-toerana hirenireny ny alika
Iaraha-mahalala fa tao anatin’ny taona maromaro izay dia nisy ireo alika nirenireny avy any amin’ny kaominina ambanivohitra no entin’ny sampan-draharaham-panjakana an-toerana ka avotsony any anaty ala. Nandray io “vahaolana” io ny kaominina sasany tsy manam-bola, mpiasa, na faniriana hamaha araka ny tokony ho izy ny momba ireo biby ompy an-trano maro nilaozana ao amin'ny faritaniny.
[10]Alika tsy manan-trano mivezivezy ao amin'ny Reserve Jasen [11] ao Makedonia Avaratra. Saripikan'ny Macedonian Ecological Society, nahazoana alalana.
Araka ny filazan'ireo mpikatroka miaro ny biby, iray amin'ireo antony lehibe indrindra amin'ny fitomboan'isan'ny tompon'(alika) tsy tompon'andraikitra ny hakelin'ny lamandy 15 euro (15 dolara amerikana, araka ny tahan'ny fifanakalozana ankehitriny). Tsy mifanandrify amin'ny voka-dratsin'ny fandaozana biby io sara kely io, ary ankoatra izany, tsy ampiharina araka ny tokony ho izy izany.
“Maherin'ny antsasaky ny kaominina eto amin'ity firenena ity no tsy manana fifanarahana amina toeram-pialofana biby, toerana iray hialofana sy hikarakarana ireo biby nafoy, na dia lazain'ny lalàna ho anisan'ny singa fototra amin'ny famahana ity olana ity aza izy ireo,” hoy i Dimitar Terzievski avy ao amin'ny Sampan-draharaham-Pirenena Misahana ny Sakafo sy ny Fitsaboana Biby.
Nilaza i Terzievski fa hiharihary ao anatin'ny fotoana fohy ny fampamombàna mahomby amin'ny 75 isanjaton'ny biby.
[12]Sady manila alika tsotra no manila amboadia. Sary avy amin'ny Macedonian Ecological Society, nahazoana alalana.
Alika mpihaza no betsaka indrindra amin’ireo alika nilaozana miaina any anaty ala, araka ny angom-baovao avy amin’ny minisiteran’ny Fambolena. Manana toetra voajanahary hihaza izy ireo ka mahazaka fiovana haingana.
Etsy ankilany, na tokan-karazana (chien de race) ny antsasaky ny alika mitody ao amin'ny Fialofam-Biby Laika [13] na ny iray amin'ny rainy na reniny no tokan-karazana. Mazava ny vahaolana ho an'i Voislav Dimitrovski, Talen'ity Fialofam-biby ity:
The solution to the problem with abandoned dogs cannot be looked at in individual plans and programs. It has to be systematic and to be covered by a national program, which will oblige all the concerned sides.
Tsy tokony ho avela amin'ny kinasa na programan'ny tsirairay ny vahaolana amin'ny alika nilaozana. Tsy maintsy mirindra sady voasahan'ny fandaharan’asam-pirenena, izay hanery ny ankolafy rehetra voakasik'izany.