Sarin'i Diego Encinas nalain'i Jessica Peñaloza Cladera ho an'ny Rising Voices.
Tanora miisa 11 avy amin'ny vondrom-piarahamonina indizeny sy Afro-Boliviana samihafa ao amin'ny faritr'i Gran Chaco ao Bolivia no nandray anjara tamin'ny atrikasa antsoina hoe Roipea Taperai, izay nadika tamin'ny teny Guarani hoe “Lalam-pisokafana.” Natao hisaintsainana ireo teny ao anatin'ny tontolon'ny media Boliviana rehefa mitatitra momba ny fiovaovan'ny toetr'andro na ny vahoaka indizeny ao amin'ny faritra ny fivoriana. Azonao vakiana ato bebe kokoa ny momba ny atrikasa [1]. Ny antsafa nifanaovana tamin’ny iray tamin’ireo mpandray anjara tamin’ity atrikasa ity ny manaraka.
Avy ao Charagua Pueblo, faritra any amin'ny faritanin’i Cordillera, departemanta atsimon'i Santa Cruz, Bolivia i Diego Encinas. Mianatra ny sokajy faharoa ao amin'ny Sekoly Fianarana Asa Fanaovan-gazety ho an’ny Indizeny izy any amin'ny faritra misy azy. Mirehareha izy fa anisan'ny vahoaka Guarani.
Ho azy, zava-dehibe raha liana amin’ny zava-mitranga aorian’ny firaketana ny zavamisy ny fampitam-baovao, indrindra raha resaka voina. Taorian'ireo fahamaizana tamin'ny taona 2019 — tsaroany —nitodika tany Gran Chaco ny fampahalalam-baovao, saingy rehefa nihena ny afo, dia hadinon'izy ireo ny nitantara ny vokatr’ireo fandorana ireo, izay nahitana fiantraikany betsaka tamin'ny zavamaniry, biby ary ny vondrom-piarahamonina indizeny. Nandritra ny fandraisany anjara tamin'ny atrikasa, nizara ny eritreriny momba ny andraikitry ny fampitam-baovao amin'ny tatitra momba ny fiovan'ny toetr'andro ao Gran Chaco i Roipea Taperai.
Zavon-teny «Chaco» sy «vondrom-piarahamonina» novokarin'ny Media Cloud.
Rising Voices (RV): Nandritra ny atrikasa, nisafidy zavon-teny iray ireo mpandray anjara ary namaritra teny. Nisafidy zavon-teny vokatry ny fikarohana ny hoe “chaco” sy ny “vondrom-piarahamonina” ianao. Tao anatin'io zavon-teny io, nofantarinao ho teny tianao hosaintsainina ny voambolana hoe “fahamaizana”. Amin'izany heviny izany, ahoana no fahitanao ny fomba nanehoan’ny fampitam-baovao an’io teny io?
Diego Encinas (DE): La palabra que me llamó la atención en la nube de palabras que me tocó analizar fue «quemas»… Los medios de comunicación han representado el término principalmente por las palabras que se mencionan como pueblos indígenas, avasallamiento, quema y chaqueos […]
Diego Encinas (DE) : Ny teny nisarika ny saiko tao anatin’ny zavon-teny nodinihiko dia ny hoe “quemas”… Nasehon’ny fampitam-baovao indrindra io teny io tamin’ny alalan’ny teny hoe vahoaka indizeny, fanandevozana, fandoroana ary chaqueos […]
RV: Inona no teny tokony ananan'ny zavon-teny ho an’ireo teny nosafidinao?
DE: Considero que debería incluirse los temas: salud, protección, refugio a las comunidades afectadas por el incendio y ayuda humanitaria, entre otras.
Destaco la frase «ayuda humanitaria» porque es lo que más necesitan los pueblos indígenas. En las noticias se informó sobre los incendios, sí se habló del impacto ambiental, pero luego de la quema no se habló nada sobre las consecuencias o la ayuda [que podrían necesitar] los pueblos indígenas.
DE : Heveriko fa tokony ho tafiditra ao anatin’izany ny lohahevitra hoe: fahasalamana, fiarovana, fialofana ho an’ireo vondrom-piarahamonina tratry ny afo sy ny fanampiana ny maha-olona, sy ny maro hafa.
Navoitrako ilay fehezanteny “fanampiana ny maha-olona“ satria io no tena ilain'ny vahoaka indizeny. Notaterina tamin'ny vaovao ny afo, niresaka momba ny fiantraikany amin’ny tontolo iainana izy ireo, saingy taorian'ny afo dia tsy nisy resaka momba ny vokany na fanampiana [izay] mety ilain'ny vahoaka indizeny.
RV: Inona no tsy nolazaina na tsy noresahina tamin'ny fampitam-baovao tany amin'ny faritra misy anao?
DE: Lo que no se cuenta sobre el tema del cambio climático, por ejemplo, es que estamos sufriendo por el agua, que hay una sequía muy fuerte.
DE : Ohatra, ny fijaliana noho ny tsy fisian’ny rano, satria misy ny hain-tany mahery vaika no tsy noresahana momba ny olan’ny fiovaovan’ny toetr’andro.
RV: Inona amin'ny vaovao manimba na diso no ohatra hitanao tamin'ny fampitam-baovao na tamin'ny tambajotra sosialy momba ny faritra misy anao?
DE: Se habla mucho de la explotación del gas y de los hidrocarburos y se dice que generan grandes cantidades de dinero para Bolivia y que hay un gran progreso en la zona, lo cual es erróneo. Para la zona no trae desarrollo trae desastre, porque se ha visto en muchas comunidades que la sísmica […] trae muchas consecuencias para los animales y para nosotros. El pueblo guaraní se caracteriza por vivir en comunión con la naturaleza, pero tras todas estas explosiones eso se rompe […]
DE : Mandeha be ny resaka momba ny fitrandrahana etona sy hidirôkarbônina ary voalaza fa ahazoana vola be ho an’i Bolivia izy io ary misy fandrosoana lehibe eo amin’ny faritra, anefa tsy marina izany. Ho an’ny faritra, tsy mitondra fampandrosoana izany, fa mitondra loza, satria efa hita any amin’ny vondrom-piarahamonina maro fa mitondra voka-dratsy maro ho an’ny biby sy ho anay ny horohoron-tany […]. Miavaka amin'ny fiombonana amin'ny zavaboary ny mponina Guarani, saingy taorian'ireo fipoahana rehetra ireo dia rava […]
RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponina ao Gran Chaco momba ny fiovan'ny toetr'andro any amin'ny faritra misy anao?
DE: Que estamos en una época de gran sequía, no llueve desde diciembre hasta ahora (julio) nosotros en los pueblos indígenas estamos sufriendo mucho porque vivimos de la siembra y de la pesca.
DE : Ao anatin’ny fotoanan’ny hain-tany tokoa izahay, tsy nisy orana nanomboka tamin’ny volana desambra ka hatramin’izao (jolay) izao, mijaly mafy izahay vahoaka indizeny satria mivelona amin’ny fambolena sy ny jono izahay.
RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponin'i Bolivia sy izao tontolo izao momba ny fiovan'ny toetr'andro any amin'ny faritra misy anao?
DE: Que en la parte del Chaco se está viendo una gran sequía y esto es recurrente porque el año 2019 con el gran incendio. Luego vienen estaciones muy secas o muy heladas o la gran sequía que se está viendo hoy día y eso afecta al Chaco Boliviano y a parte empeora con los incendios forestales.
DE : Hita any amin’iny faritra Chaco iny ny hain-tany goavana ary miverimberina izany satria niaraka tamin’ny afo lehibe izany tamin’ny taona 2019. Avy eo tonga ny vanim-potoana maina na mangatsiaka be na ny hain-tany lehibe izay hita ankehitriny ary misy fiantraikany amin'ny Chaco Boliviana izany ary miharatsy io miaraka amin'ny doro ala.