Kabarim-panokanana an'i Nayib Bukele ho filoham-pirenena. Sary tao amin'ny Flickr.com [1](CC BY-NC-ND 2.0 [2])
Ny 15 Septambra, Andron'ny Fahaleovantena Salvadôriàna, nambaran'ny filoha Nayib Bukele ho ren'ny besinimaro fa mbola hirotsaka hofidiana izy amin'ny fifidianana ho filohampirenena hatao amin'ny 2024. Tsy nahagaga ny rehetra io fanambaràna io, saingy niteraka fanakianana avy amin'ny ankolafy marobe.
Avy hatrany ireo fikambanana ao an-toerana sy avy any ivelany, ireo media mpilaza vaovao, ireo pôlitisiàna, ny mpanao gazety sy ny fikambanana sivily dia nanameloka nilaza fa tsy araka ny lalàm-panorenana ilay fikasan'i Bukele momba ny fifidianana. “Manitsakitsaka ny lalàm-panorenana salvadôriàna ny fanambaràn'i Bukele mbola hirotsaka indray hofidiana. Voaràran'ny lalàm-panorenana izany, ary vokatra mety azo avy amin'ny famoretany haingana ny tany tan-dalàna. Ankehitriny, tandindonin-doza mihoatra lavitra noho izay efa nisy ny hoavin'ny demaokrasia ao El Salvador”, hoy i Tamara Taraciuk, tale lefitra mitantana ny Human Rights Watch America, raha nanoratra [3] tao amin'ny Twitter.
Hatramin'ny 2019 nandraisany ny toerany, Nayib Bukele, ilay filoha malaza indrindra [4] ao anatin'ny tanibe amerikàna, dia nohelohina hatrany noho ny fironany amin'ny fampiharana ny didiko-fe-lehibe [5]. Marobe ireo fikambanana, toy ny Human Rights Watch [6], Amnesty International [7], Cristosal [8], sy ny Hetsiky ny Olompirenena [9], no miampanga ny fitantanan'i Bukele ho manitsakitsaka ny zon'olombelona.
Ny ohatra akaiky indrindra amin'ny loza manambana ny zon'olombelona dia ny fito volana nanindritra nisian'ny “Toedraharaha Manokana [10],” fitondrana fanjakana anaty hamehana nangatahan'i Bukele ho fampitsaharana ny firongatry ny vono olona tany am-piandohan'ity taona ity.
Ny fitondrana anaty hamehana nankatoavina tamin'ny volana Martsa lasa iny, dia fampiatoana vonjimaika [11] ireo zo sasantsasany nomen'ny lalàm-panorenana. Ohatra, tsy nampiharina intsony ny zo hahafantatra ny antony ampidirana am-ponja. Ary koa, nitarina ho hatramin'ny 15 andro ilay roa andro, fetra omena ny mpampanoa lalàna hahafahany mametraka fiampangàna, ary azon'ny pôlisy atao ny mihaino ny resaka an-telefaona sy mijery ireo hafatra an-tsoratra ifandefasana, tsy mila didy avy amin'ny fitsaràna.
Araka ny lalàm-panorenana salvadôriàna, ny fanjakana anaty hamehana dia ekena ho mandritra ny 30 andro; hatreto anefa, efa in'enina nitarina izany [12]. Io dia niafara tamin'ny fisamborana olona mihoatra ny 53.000 [13] tao anatin'ny enina volana latsaka, ka maro tamin'ireo no milaza ny tsy fisian'ny dingana araka ny lalàna sy ny fitazonana olona tsy manan-tsiny ary tsy misy ifandraisany akory amin'ireo andian-jiolahy.
Ny fihatsaran'ny fandriampahalemana ao amin'ny firenena no mety ho antony lehibe indrindra mahatonga ny ankamaroan'ireo Salvadôriàna maniry ny mbola haha-voafidy indray an'i Bukele na eo aza ny fitomboan'ny didiko-fe-lehibe ataony.
Nandritra ny 25 taona farany, iray tamin'ireo firenena mahery setra indrindra [14] eto an-tany i El Salvador. Io herisetra io, amin'ny maro indrindra taminy, dia notanterahan'ireo andian-jiolahy mpanao heloka bevava nivondronan'ireo olona manana fifandraisana tamin'ireo andian-jiolahy ka voaroaka [15] avy any Etazonia tany amin'ny fisasahan'ny andian-taona 1990 tany.
Mba hampitahorana vondrompiarahamonina sy hifehezana faritra dia nampiasa herisetra ireny andian-jiolahy ireny, ary dia niaina tsy tapaka tao anaty tahotra fahafatesana ireo Salvadôriàna, na lasibatry ny fitakiana vola. Ny tahotra ny herisetra ataona andian-jiolahy [16] no nanery tanora an'aliny marobe handao ny fireneny.
Araka izany, laharam-pahalemana ho an'ny Salvadôriàna hatrany ny fahalemana. Tsy vitan'ireo governemanta teo aloha ny nanao izay hahatsapan'ireo Salvadôriàna ho voaaro kokoa — ary raha ireo fanarahamaso sy antontanisa no ifotorana, dia toy ny nahomby ny fitantanan'i Bukele.
Tsy azo lavina fa hatramin'ny nanombohan'ny fitondran'i Bukele dia nihatsara ny filaminana. Araka ny voalazan'ny angondrakitra isanandro [17] avoakan'ny pôlisim-pirenena Salvadôriàna, nidina ny tahan'ny vono olona tao amin'ny firenena [18].
Ankoatra izay, nambaran'ny governemanta fa nisy andro maromaro tsy nahitàna vono olona [19] nandritra ny fitantanan'i Bukele, ary ny fitondrana anaty hamehana no nanamaivana ny fisian'ireo andian-jiolahy [20] teny an'arabe. Araka ny hita anatin'ireo vokatra samihafan'ny fanadihadiana natao tamin'ity taona ity, betsaka ny Salvadôriàna no mankato ilay fitondrana anaty hamehana mahabe resaka.*
Fony nandray ny toerany i Bukele, taona telo lasa izay, 6,6 ny tahan'ny vono olona isanandro [21]; tamin'ny 2021, nidina ho 3,1 izany, ary hatramin'ny 30 Septambra dia 2.0. Tratran'i El Salvador tamin'ity taona ity ny taha ambany indrindra amin'ny tarehimarika momba ny vono olona.
Miaraka amin'ny torohay azo avy amin’ Pôlisim-Pirenena Salvadôriàna [22] sy ny Interinstitutional Technical Table for the Reconciliation of Figures of Victims of Homicides [23] (Tabilao ara-teknika iraisan'ireo andrim-panjakana ho fampifandraisana ireo tarehimarika momba ireo niharan'ny vono olona), natsangako ity tabilao manaraka ity, ahitàna ny tahan'ny vono olona ao El Salvador. Hita ao daholo ireo vono olona rehetra — fa tsy hoe izay nataon'ireo mpikambana anaty andian-jiolahy ihany akory.
Ny fomba tsara indrindra hanarahana ireo tarehimarika dia ny fanafangaroana ireo angondrakitra isanandro avy amin'ny pôlisy [24] amin'ireo navoakan'ny [23] biraon'ny Fampanoavana sy ny mpitsabo eken'ny fanjakàna. Resaka tena anjakan'ny pôlitika ao El Salvador io — tsy ampy hanisàna ireo rehetra niharam-pahafatesana an-kerisetra raha ny tarehimarika avy amin'ny pôlisy isanandro fotsiny.
Tablilao avy amin'ny ElSalvadorINFO.net [21]
Marobe ny olona mametraka fanontaniana [19] momba ny tahan'ny vono olona sy ireo andro tsy nahitàna vono olona nanaovan'ny fitondran'i Bukele tatitra, tamin'ny filazana fa tsy tafiditra amin'io [19] ireo nalevina anaty lavaka be iraisana misy ireny niharan'ny fanjavonana an-terisetra ireny sy ny fahafatesan'ireo lazaina fa jiolahy maty nandritra ny fifandonana tamin'ny mpitandro filaminana. Kanefa, na ampidirina ao aza ireny, mbola ambany noho ireo taona teo alohany ihany ny tahan'ny vono olona.
Roberto Valencia [25], mpanao gazety fantatry ny maro ao El Salvador, dia manamafy fa hatramin'ny 30 Septambra, nihena am-pahatelony ny tahan'ny vono olona raha oharina amin'ny vanimpotoana mitovy aminy ho an'ny taona 2021. “Amin'izao taha ankehitriny izao, hanakatona ny taona 2022 amin'ny taha 11,5 amin'ny mponina miisa 100.000 i El Salvador,” hoy i Valencia manoratra. [26] Ho zavabita manan-tantara izany ho an'ny El Salvador.
Promedio diario de homicidios en El Salvador 🇸🇻:
✔️ Septiembre (hasta el día 30): 0.8🔴
✔️ Agosto: 1.1
✔️ Julio: 0.7
✔️ Junio: 1.4
✔️ Mayo: 1.2
✔️ Abril: 1.3
✔️ Marzo: 5.5*
Promedio anual:
✔️ 2022: 2.0🔴
✔️ 2021: 3.1*
✔️ 2020: 3.7*
✔️ 2019: 6.6*
Fuente PNC y Mesa Técnica(*)— Roberto Valencia (@cguanacas) October 1, 2022 [27]
Salan'isan'ny vono olona isnandro ao El Salvador :
✔️ Septambra (hatramin'ny 30): 0.8🔴
✔️ Aogositra: 1.1
✔️ Jolay: 0.7
✔️ Jonay: 1.4
✔️ May: 1.2
✔️ April: 1.3
✔️ Martsa: 5.5*.
Salan'is isantaona:
✔️ 2022: 2.0🔴
✔️ 2021: 3.1*
✔️ 2020: 3.7*
✔️ 2019: 6.6*
Loharano NCP sy ny Birao Teknika (*)
Kanefa, mipongatra ny fisian'ireo lazaina fa fifanaraham-pilaminana miafina ifanaovan'ny governemantan'i Bukele sy ireo andian-jiolahy, niteraka fanontaniana momba ny fomba nahatratraran'i Bukele izao fahatsapana filaminana izao. Tamin'ny 2021, Etazonia dia nanasazy [28] mpikambana roa avy ao amin'ny governemanta Salvadôriàna, ary niampanga azy ireo ho mifampiraharaha amina mpikambana anaty andian-jiolahy mba ho fifanekena miafina hisian'ny filaminana sy ho fanamafisana ny fanohanana ara-pôlitika. Ankoatra izay, ny El Faro, media mpanadihady tsy miankina miasa ety anaty tambajotra dia namoaka [29]sary sy feo momba io voalaza fa fifanarahana miafina nifanaovan'ny fitantanan'i Bukele tamina andian-jiolahy io. Na izany aza, tsy maro ny olona mino [30] ireny tatitra ireny na nisy aza ireo porofo natolotry ny El Faro.
Maro no mino fa nanefy ny fomba fijerin'ny olona ny fampielezankevitra [31] nataon'i Bukele sy ireo ezaka nataony hanesoesoana sy hampanginana ny gazety [32], ary mety ho marina ny azy ireny. Izao anefa, toa azo eritreretina hoe ny antony fototra mahatonga ny ankamaroan'ireo Salvadôriàna maniry azy ho lany indray ho filoha dia ny fahatsapana fandriampahalemana, na eo aza ireo filazàna fa misy tsy fanajàna zon'olombelona, ny fitomboan'ny didiko-fe-lehibe sy ireo fifanarahana miafina nifanaovana tamina andian-jiolahy.
Araka izany, ireo Salvadôriana salantsalany dia tsy liana hahalala hoe mifanaraka sa tsia amin'ny lalàm-panorenana ny fandaniana indray an'i Bukele. Maniry ny hiaina fitoniana izy ireo rehefa handeha hamonjy asa, sekoly na hiantsena, ary ho azy ireo, zavatra natolotry ny fitantanan'i Bukele ho azy ireo izany. Hatramin'ny anio, marobe ireo vonona ny hanohana an'i Nayib Bukele, na inon-kidona, na inon-kihatra.