11 no fitambaran'isan'ireo tanora avy amina vondrompiarahamonina vazimba teratany sy afrô-bôliviàna avy amin'ny faritra Gran Chaco ao Bôlivia tonga nandray anjara tamin'ilay atrikasa nomena anarana hoe Roipea Taperai, izay nadika avy amin'ny teny guaraní «Abriendo Sendas» (Manokatra làlana). Ilay fihaonana dia natao hisaintsainana ireo fomba fiteny amin'ny tontolon'ny haino-vaky-jery bôliviàna rehefa manao tatitra momba ny fiovàn'ny toetrandro na momba ireo vahoaka vazimba teratany ao amin'ny faritra. Azonao atao ny mahafantatra misimisy kokoa momba ilay tetikasa eto. Ny manaraka eto ambany dia antsafa iray nifanaovana tamin'ny iray amin'ireo mpandray anjara tamin'io atrikasa io.
Rober Degni Abapori Pablo dia avy amin'ny vondrom-piarahamonina Eiti ao amin'ny faritra Gran Kaipependi Karaguaicho- Kereimba Iyambae, any atsimon'i Bôlivia. Isan'ireo tanora vitsy mpiteny ny fiteny guaraní izy ary amin'izao fotoana izao dia mianatra momba ny fambolena ao amin'ny «Tarema Ikua», Ivontoerana Ambony momba ny Teknôlôjia.
Ho azy, manandanja ny fanaovana izay hahitan'ny olona ny hoe “vahoaka teratany hatrany am-piandohana” ary amin'ny antony marim-pototra. Ny vondrom-piarahamonin-dry zareo Kereimba Iyaambae, fantatra ihany koa amin'ny anarana hoe Charagua, ao amin'ny faritr'i Chaco, miaraka amin'ireo faritra ao Uru Chipaya sy Salinas de Garci Mendoza, dia iray amin'ireo governemanta indizeny telo tantanin'ireo tantsaha mizaka tena ao Bôlivia. Avy amin'izay mihitsy ny fahalinany satria tena mahafantatra tsara ny zavatra mitranga ao amin'ny faritra misy azy. Io no iray amin'ireo antony nanosika azy handray anjara navitrika tamin'ny atrikasa Roipea Taperai, nokarakaraina tao an-tanànan'i Charagua. Ao anatin'ity antsafa ity, resahan'i Rober amintsika ny endrika sasantsasany hitany amin'ireo media bôliviàna.
Rising Voices (RV): Nandritra ny atrikasa dia nisafidy rahonteny ireo mpandray anjara no sady namaritra lohahevitra. Ho anao, nosafidianao ny rahonteny nitadiavana ny hoe «Chaco» sy «vondrom-piarahamonina». Ao anatin'io rahonteny io, nofaritanao ny hoe “vahoaka teratany hatrany am-piandohana” mba ho toy ny teny iray hosaintsainina. Amin'izay indrindra, ahoana no fahitànao ny fanehoan'ny media ireny lohahevitra ireny?
Rober Degni Abapori Pablo (RDAP): Ny zavatra voalohany nisarika ny saiko dia [ireo teny] momba ny “vahoakanay teratany hatrany am-piandohany”, satria amin'izao fotoana izao ao amin'ny faritra misy ahy, efa mizaka tena izahay. Im-betsaka mihitsy ny olona no efa mba niandry izay fanehoankevitra teny anaty tambajotra sôsialy momba ny fizakantenan'i Kereimba Iyambae amin'ny maha-governemanta vaovao mizaka tena sy indizeny azy. Tamina tranga sasantsasany teny anaty tambajôtra sôsialy na [teny anaty fantsom-pahitalavitra ao Bôlivia toy] ny Unitel na ATB – nisy fakàna hevitra nialoha momba ilay Sata – ary nanaovana tatitra izany.
RV: Teny toy ny ahoana no tokony hananan'ilay rahonteny ho an'ny hoe «kolontsaina», izay nosafidianao?
RDAP: Tokony hisy teny maneho ny fombandrazana sy ny tenindreny. Amin'izao fotoana izao, raha tanora na zaza, tsy mampiasa ny fiteninay intsony izahay. Tsy toy ny taloha intsony, tahaka ireo raibe sy renibenay. Mampiasa be tokoa ny fiteniny ry zaeo, toy ny guaraní. Hatreto, mbola manohy miteny azy ny ray aman-dreninay, saingy tsy mampiasa ny tenindreniny intsony ny tanora, tsy hain-dry zareo intsony izay kolontsainy, tsy hainy intsony ny fomba fiteny sy fanonona ny “arahaba” na “tsarà ny tolakandronao” amin'ny fiteny guaraní, [tsy hainy] ny fomba fiarahaba ireo zokiolona,, tsy ananan-dry zareo intsony ny fanajàna. Ankoatra izay, tsy mandray anjara anaty fikambanana intsony ireo tanora. Nandritra ny taona marobe tany aloha tany, nomena haja noho ny fahefàna nananany ireo razambenay. Rehefa mandao na miditra departemanta iray izy ireny, na fikambanana hafa, rehefa tonga ny filohan-dry zareo, tonga mandray azy [ireo tanora]. Fa ankehitriny, amin'izao androntsika izao, tsy toy izany intsony satria tsy ananan'ireo tanora intsony izany soatoavina izany, na angamba efa very ny fomba amam-panaon'ny guaraní.
RV: Nandritra ny atrikasa, ny vondrona dia namorona rahonteny iray avy any an-tsaina niaraka tamin'ireo lohahevitra heveriny fa maneho azy ireny. Hazavao hoe inona no teny navoitranao tao anatin'ny rahonteny natolotrao, ary inona no antony?
RDAP: Ny tena navoitrako ho eny alohan'ny sehatra indrindra indrindra dia [ireo teny] mifandray amin'ny hoe fikambanana[…]. Manana traikefa betsaka niarahana tamina fikambanana izahay. Ho ahy, ny fandehanana mandray anjara anatina fikambanana dia [miteraka] fahafantarana sy fahazoana namana tsara ary ny fandraisana anjara amina fihaonana iray dia efa traikefa hafa. Hadihadianao izay zavatra rehetra mitranga any anatin'ireo vondrom-piarahamonina, inona no olana misy, ary ahoana no fiantraikan'izany amintsika. Amin'izao fotoana izao, miantraika aminay ny ataon'ny orinasa iray mpitrandraka solitany izay miditra amin'ny fanaovana andrana ambanin'ny tany ao anatin'ny vondrom-piarahamonina misy anay ary [tsy maintsy manontany tena izahay] ahoana no ho fiantraikan'izany amin'ny vondrom-piarahamoninay, saingy amin'ny maha-tanora, tsy mahaliana anay izany, tsy mandray anjara amina fikambanana izahay ary izay no nahasarika ny saiko […]
RV: Inona no tsy voalaza na tsy resahana any anatin'ireo media ao amin'ny faritra misy anao?
RDAP: Tsy miresaka momba ny faritra misy ahy ry zareo, na ny kolontsaiko, na ny fitenindreninay. Matetika, tsy hitanareo resahana any anaty tambajotra sôsialy ny momba ny fiteny guaraní, ny kolontsainy, sy ny sisa […].
RV: Afaka manome ohatra ve momba ny vaovao diso na manimba hita any anaty media, isan'izany ny tambajotra sôsialy?
RDAP: Diso ny hoe [ireo media milaza fa] toy izatsy ry zareo guaraníes (fitsaratsaram-poana), na ireny no fombandrazan-dry zareo, fa eto izahay amin'ny maha-guaraníes anay [eo amin'ny faritra misy anay], tsy hihetsika eto, tsy manana izay fanentanana izay izahay, tsy manana media hifandraisana ao amin'ny faritra misy anay mba hampiakaran-danja ny fiteninay, mba hisehoana amin'ny vahoaka, amin'ny firenenay sy amin'izao tontolo izao.
RV: Inona no tianao ho fantatr'ireo mponina ao Gran Chaco momba ny fiovàn'ny toetrandro ao amin'ny faritra misy anao?
RDAP: Amin'izao fotoana izao, tena atahoranay mafy tokoa ny haintany. Niantraika tamin'ny vondrom-piarahamonina rehetra izy io, tamin'ny fianakaviana rehetra, satria nisy ny fahaverezana tamin'ny vokatra toy ny katsaka sy ny anana isan-karazany. Indraindray zara raha mamafy, saingy tsy ampy izany. Misy ihany koa ny tsy fahampian'ny rano, sy ny fahavoazan'ny biby. Ankehitriny, mangataka ny fanampiana avy amin'ireo governemanta izahay, [satria] mikaroka izay fomba hialàna amin'ny haintany ireo Guarani, satria na [eo aza ny hoe tsy mamely mafy loatra azy ireo ny haintany, ahoana no hampandrosoana ny fianakavian-dry zareo, izay mikaroka ny fomba hisakafoanan-dry zareo amin'ny ala sy ny biby, izany rehetra izany ao daholo…
RV: Inona no tianao ho fantatry ny vahoaka bôliviàna sy izao tontolo izao momba ny fiovàn'ny toetrandro ao amin'ny faritra misy anao?
RDAP: Ny fanehoana amin-dry zareo ny zavatra niainana sy ny fomba nihoaranay ny haintany, ahoana no iainan'ireo Guarani sy ny ivoahan'ny fianakavian-dry zareo amin'izany. Ampahafantarina manerana izao tontolo izao ny amin-dry zareo. Aseho ny endriky ny Guarani iray rehefa drodroka izy, rehefa tafahitsoka an-davaka ary ny fomba firosony, ho ahy, efa ohatra iray izay.