Sarin'i Génesis Juliane Quispe nopihan'i Jessica Peñaloza Cladera ho an'ny Rising Voices.
11 no fitambaran'isan'ireo tanora avy amina vondrompiarahamonina vazimba teratany sy afrô-bôliviàna avy amin'ny faritra Gran Chaco ao Bôlivia tonga nandray anjara tamin'ilay atrikasa nomena anarana hoe Roipea Taperai, izay nadika avy amin'ny teny guaraní «Abriendo Sendas» (Manokatra làlana). Ilay fihaonana dia natao hisaintsainana ireo fomba fiteny amin'ny tontolon'ny haino-vaky-jery bôliviàna rehefa manao tatitra momba ny fiovàn'ny toetrandro na momba ireo vahoaka vazimba teratany ao amin'ny faritra. Azonao atao ny mahafantatra misimisy kokoa momba ilay tetikasa eto [1]. Ny manaraka eto ambany dia antsafa iray nifanaovana tamin'ny iray amin'ireo mpandray anjara tamin'io atrikasa io.
Génesis Juliane Quispe, 16 taona, dia avy amin'ny tanànan'i Charagua, ao amin'ny faritanin'i Cordillera, departemantan'i Santa Cruz. Amin'izao fotoana izao izy mianatra ao amin'ny Escuela de Periodismo Indígena (sekoly indizeny fianarana ny asa fanaovana gazety) ary manentana fandaharana anatin'ny onjampeo «Ñande Ñee [2]».
Tsy misalasala ity tanora mpanentana ity ny manasongadina ireo fahalalàna nentindrazana, indrindra fa ireo izay mifandraika amin'ny fitsaboana nentindrazana, izay ampiharin'ireo olona avy ao anatin'ny vondrompiarahamonina niaviany na ampiasainy isanandro. Aleo tsiahivina fa nandritra ny valanaretina, marobe ny olona no niditra tamin'ny fampiasàna fitsaboana nentindrazana mba hiatrehana ny COVID-19 [3], indrindra fa nisy ny tsy fahampian'ny fikarakarana teny amin'ireo sampandraharaha misahana ny fahasalamana. Noho io antony io, heveriny fa tokony hampiroboroboin'ireo media ny adihevitra manodidina ireo tetikasam-pahasalamana natao ho an'ny faritra misy azy, mba ho tonga any amin'ireo vondrompiarahamonin-dry zareo izy ireny ka hahazoany fitsaboana maimaimpoana. Ho azy, mety ho manandanja ihany koa ny hanaovan'ireo media izay fomba hahitàna misimisy kokoa ny fitsaboana nentindrazana ampiasaina any amin'ny faritra misy azy satria tena zavadehibe ho an'ireo mponina ao Gran Chaco izy io.
Ao anatin'ity antsafa ity, zarainy amintsika ny fomba fijeriny an'ireo vaovao alefan'ireo mediam-bahoaka sy ireo olana tokony horaisina an-tànana bebe kokoa.
Rahona teny misy ny hoe «Chaco» sy «loza » navoakan'ny Media Cloud.
Rising Voices (RV): Nandritra ny atrikasa, nisafidy rahona teny ireo mpandray anjara, no sady namantatra ireo fomba fiteny. Raha ny momba anao, nosafidianao ny rahona teny nivoaka avy amin'ny fikarohana ny «Chaco» sy «loza». Ao anatin'io rahona teny io, notsongainao ho toy ny teny tianao hosaintsainina ny fomba fiteny hoe «fahasalamana sy «fiahiana ara-pahasalamana». Amin'izay lalankevitra izay, ahoana no fahitanao ireo fomba fiteny ireo any anatin'ireo media ?
Génesis Juliane Quispe (GJQ): Nijery vaovao aho, dia betsaka ny zavatra atolotra miaraka amin'ireo tetikasa. Tetikasa mitondra tombontsoa ho an'ireo faritra anatanterahana azy, izay tsy mahasolo tena akory ny toerana ipetrahako satria vitsy dia vitsy ireo tetikasa momba ny fahasalamana. Ohatra, nandritra ny vanimpotoanan'ny valanaretina, zara raha nisy ny fandriana nandraisana ireo marary tonga, ary tsy ampy betsaka ihany koa ny efitrano famonoana otrikaretina. Araka izany dia voatery ireo andrimpanjakana tany amin'ny faritra nitady loharano ho entina manatontosa io karazana fiahiana io.
Raha vao fahasalamana no resahana, dia manao ry zareo. Lazain-dry zareo fa efa misy tetikasa an-dalam-panatanterahana. Tsy ela akory izay raha ny hevitro, nandefa fitaovana nankany Chuquisaca ry zareo, raha tsy diso aho dia natao hitsaboana homamiadana. Saingy, tsy tonga ireo tetikasa natao ho tonga eto amin'ny faritra Charaga. Eny, nisy ny tetikasa, saingy natokana ho an'ny fanabeazana. Izaho mihevitra fa ny fahasalamana no laharam-pahamehana satria marobe ny olona maty tamin'ny fotoanan'ny COVID.
RV: Teny toy ny ahoana no tokony ho hita ao anatiny rahona teny momba ny fahasalamana?
GJQ: Miaraka amin'ny teny hoe fahasalamana, tokony hisy ny teny toy ny hoe fanafody, fitaovana sahaza, fahasalamana maimaimpoana, vehivavy mitondra vohoka, fahasalaman'ny zaza, vondrompiarahamonina ary fitsaboana nentindrazana na fahasalamana nentindrazana.
RV: Nandritra ilay atrikasa, nisy rahona teny iray noforonina sy [1]napetraki'ilay vondrona, niaraka tamin'ireo teny heverin-dry zareo fa mahasolo tena azy. Inona avy ireo teny navoitranao tao anatin'ny rahona teny natolotrao, ary inona no antony?
Iray tamin'ireny ny fahasalamana nentindrazana. Nahoana aho no mihevitra hoe tokony horesahan'ireo media io olana io, satria araka ny efa fantatsika, na farafaharatsiny eto amin'ny faritra Charagua Pueblo, tena ampiasaina be ny fitsaboana natoraly, satria tena zavadehibe ho an'ny olon-drehetra ilay izy. Marobe ny olona no voaaro tsy tratry ny aretina noho ny nampiasàny ny fitsaboana natoraly, niaraka tamin'ny fitsaboana nentindrazana, marobe ihany koa ny olona avotra.
RV: Inona no tsy lazaina na tenenina any anatin'ireo media ao amin'ny faritra misy anao?
GJQ: Ireo vokadratsin'ny tetikasa iray. Ohatra iray mazava amin'izany ny lalambe migodana, izay tetikasa iray tanterahana eto efa hatry ny ela ary ny tombontsoa azo aminy ihany no aseho[-n'ireo media]. Ohatra, lazain-dry zareo fa hitondra fivoarana goavana amin'ny toekarenay izany, ho fantatr'izao tontolo izao kokoa izahay, fa tsy asehon-dry zareo izay lafiny ratsy, ohatra, niteraka fanapahana hazo marobe ny fanaovana ilay lalambe migodana, ary voadona eo ireo vondrompiarahamonina, hatramin'ny biby sy zavamaniry. Lohahevitra iray hafa izay heveriko fa tokony horesahana sy aseho eto Charaga Pueblo dia ny fitsaboana natoraly, izay tena zavadehibe […] ho an'ny kolontsaina guaraní, satria lova io, io no navelan'ireo razambenay ho anay
RV: Inona io karazam-baovao manimba na diso ka hitanao eny anatin'ireo media, ary hatrany anaty tambajotra sôsialy, momba ny faritra misy anao?
GJQ: Ohatra iray mazava, angamba, araka ny efa nomarihako, dia ny làlana izay tena ataon-dry zareo ho idealy. Lazain-dry zareo fa hitondra fandrosoana betsaka ho anay izany, saingy tsy asehon-dry zareo ilay lafy tsy mamely aminy, ilay lafy izay misy fidonany any amin'ny olona […] izay mety ho ireo vondrompiarahamonina hatramin'ny biby sy zavamaniry. Eny e, ankoatra izay, angamba hitombo kely ny fanaovana heloka bevava satria efa nisy sahady tranga fakàna ankeriny ankizy.
RV: Inona no tianao ho fantatr'ireo mponina ao Gran Chaco momba ny fiovàn'ny toetrandro any amin'ny faritra misy anao?
GJQ: Olana roa miavaka momba ny fahalotoana sy ny haintany. Haintsika fa i Charagua dia tanàna iray izay ny fambolena no tena antom-piveloman'ireo fianakaviana marobe ao, ary ny haintany dia nisy fiantraikany be tao amin'io faritra io satria simba ny vokatra, ary noho izany dia nisy ireo fianakaviana tsy nahita izay ho arapaka akory. Raha momba ny fahalotoana indray, ny fitobahan'ny fako plastika. Raha afaka mijery ny arabe ao Charagua ianareo, ho hitanareo fa feno plastika ny làlana, ny riandrano, ireo toerana falehan'ny mpizahatany, ary heveriko fa io dia zavatra iray tsy maintsy kitihana sy avoitra, mihoatra noho ny zavatra hafa.
RV: Inona no tianao ampahafantarina ny vahoaka bôliviàna sy izao tontolo izao momba ny fiovàn'ny toetrandro ao amin'ny faritra misy anao?
GJQ: Ny fahasimbàna. Satria tena mamely mafy anay ny fahalotoana sy ny haintany. Misy ireo olona tsy tonga saina momba io olana io, mora ery ny manipy potika plastika sy miteny hoe tsy mampaninona antsika iny, na zavatra tahaka izany, saingy rehefa mandeha ny fotoana, miteraka fiantraikany henjana ho antsika izany. Mihevitra aho fa tokony ho fantany izany mba hahatonga saina an-dry zareo sy hanampy azy ireo hiahy ny tontolo iainana, izay no zavadehibe.