Foto..

Tanora miisa 11 avy amin'ny vondrom-piarahamonina indizeny sy Afro-Boliviana ao amin'ny faritr'i Gran Chaco ao Bolivia no nandray anjara tamin'ny atrikasa antsoina hoe Roipea Taperai, izay nadika tamin'ny teny Guarani hoe “Fanokafana lalana.” Natao hisaintsainana ireo teny izay ao anatin'ny tontolon'ny fampitam-baovao Boliviana ny fihaonana rehefa mitatitra momba ny fiovaovan'ny toetr'andro na momba ny vahoaka indizeny ao amin'ny faritra. Afaka vakinao bebe kokoa ato ny momba ny atrikasa. Resadresaka nifanaovana tamin’ny iray tamin’ireo mpandray anjara tamin’ity atrikasa ity no manaraka.

Mpampianatra amin'ny sekoly fanabeazana fototra ao amin'ny vondrom-piarahamonina Espaniola-Guaraní ao Charagua, ao amin'ny departemantan'i Santa Cruz, Bolivia, i Benjamín Cuéllar Fernández. Mandray anjara sy manohana ny Sekolin'ny Asa Fanaovan-gazetin’ny Indizeny izy amin'izao fotoana izao miresaka momba ny fampitan-kevitry ny mpitarika amin'ireny fivorian'ny vondrom-piarahamonina ireny.

Anatin’ny atrikasa no namakafakan’i Cuéllar Fernández ny zavon-teny izay vokatry ny fikarohana nandritra ny herintaona momba ny votoaty nanondro ny teny hoe “indizeny” tao amin'ny media Boliviana sasany. Nokianiny ny votoaty navoaka tao amin'ny haino vaky jery Boliviana ary nasainy isika handinika indray ny fanehoana (ijerena) ireo indizeny; Isoloany vava ny hametrahana torohay maneho ny soritra mari-panondroana ny vahoakany ho hita sy ny hamerenana indray ny hasarobidin’ny teny Guarani. Mampahafantatra ny fomba fijeriny izy ato amin'ity antsafa ity.

Rising Voices (RV): Nandritra ny atrikasa, nisafidy zavon-teny iray ireo mpandray anjara ary namaritra teny. Nisafidy zavon-teny vokatry ny fikarohana ny hoe “Charagua” sy ny “voina” ianao. Tao anatin'io zavon-teny io, nofantarinao ho teny tianao hosaintsainina ny voambolana hoe “indizeny”. Amin'izany heviny izany, ahoana no fahitanao ny fomba nanehoan’ny fampitam-baovao an’io teny io?

Benjamín Cuéllar (BC): Podríamos decir que en estos tiempos han habido cambios en cuanto a la perspectiva que se tiene al referirse a los indígenas. Antes lo indígena parecía ser un sinónimo de gente de escasos recursos, gente que carecía de los servicios básicos, pero ahora podemos visibilizar que los pueblos indígenas están organizados, tienen un territorio, tienen una política, tienen una ideología que a nivel nacional se está visibilizando con más fuerza. También tenemos hermanos indígenas que están ocupando cargos importantes en lo político o en lo administrativo de su zona.

Benjamín Cuéllar (BC): Afaka milaza isika fa misy ny niova eo amin'ny fomba fijery ananan'ny olona iray rehefa miresaka momba ny vahoaka indizeny amin'izao fotoana izao. Teo aloha toa mitovy hevitra amin'ny hoe vahoaka tsy ampy ftaovana, olona tsy nahazo servisy fototra ny indizeny, fa ankehitriny, afaka mampiseho isika fa voarindra, manana lafintany, manana politika, manana firehan-kevitra izay mibaribary eo amin'ny sehatra nasionaly manana hery bebe kokoa ny vahoaka indizeny. Manana rahalahy indizeny mitana toerana lehibe ara-politika na ara-pitantanana ao amin’ny faritra misy azy ireo ihany koa izahay.

Nube de palabras para los términos “Charagua” y “desastres” generada por Media Cloud.

RV: Inona no teny tokony hananan'ny zavon-teny ho an'ny teny hoe indizeny?

BC: Tal vez [usar palabras] más específicas. En vez de decir pueblos indígenas podríamos decir pueblos guarayos o guaraníes, pueblos quechua o mencionarlos por su nombre. 

BC: Angamba [mampiasa teny] manokana kokoa. Afaka miteny isika hoe Guarayo na vahoaka Guarani, vahoaka Quechua na manonona azy ireo amin'ny anarany fa tsy miteny hoe vahoaka indizeny. 

RV: Inona koa araka ny eritreritrao no mety ho teny hafa afaka mandrafitra ny zavon-teny ho an'ny teny hoe indizeny?

BC: También [la palabra] organización, pues también es parte de su territorio, y bien sabemos que los pueblos indígenas son conservacionistas de su fauna, de su flora y del medio ambiente. Me hubiera gustado también que aparezcan [los términos] cultura,  folklore, idioma y  algunas palabras en lenguas originarias. 

BC: Ary koa [ny teny] hoe fikambanana, satria anisan'ny lafintaniny ihany koa izy io, ary fantatsika tsara fa mpiaro ny tontolo iainan’ny biby sy zavamaniry ary ny tontolo iainana ny indizeny. Naniry koa aho ny hahita [ireo teny] hoe kolontsaina, vakomanitra, fiteny ary ireo teny sasany amin'ny fitenin-drazana.

RV: Nandritra ny atrikasa, namorona zavon-teny noforonin'ny saina ny vondrona. Hazavao hoe inona no teny nasongadinao tao amin'ny zavon-teninao ary nahoana?

BC: Por ejemplo, el idioma de los pueblos indígenas. Vemos que cada vez más los idiomas originarios están en gran riesgo. Cada vez los niños hablan pocos idiomas o las personas mayores están dejando de enseñarles a sus hijos y me parece muy importante trabajar en un plan de revitalización de las lenguas originarias en cada pueblo. 

BC: Ohatra ny fitenin’ny vahoaka indizeny. Hitantsika fa mihamaro ny fitenin-drazana tandindonin-doza. Mihamaro ny ankizy miteny fiteny vitsy an’isa na ny olon-dehibe mijanona tsy mampianatra intsony ny zanany ary heveriko fa zava-dehibe ny miasa amin'ny drafitra hamelomana aina indray ny fiteny tany am-boalohany isaky ny tanàna.

RV: Inona no tsy nolazaina na tsy noresahina amin'ny fampitam-baovao any amin'ny faritra misy anao?

BC: Mayormente, podríamos decir que está claro que se habla sobre los derechos de la mujer, pero por lo visto no se están cumpliendo las normas. Por ejemplo, en las comunidades yo veo –y también me inquieta– que aún hablamos de pobreza, pero en las comunidades vemos que todavía hay elementos que hacen que eso siga siendo así como, por ejemplo, el embarazo de niñas a tempranas edades, que está penado por Ley, pero las autoridades comunales no hacen cumplir las leyes. Hay niñas que se embarazan de 13 o 14 años y quedan así [en la pobreza].

BC : Amin’ny ankapobeny, azo lazaina mazava fa nisy ny resaka momba ny zon’ny vehivavy, saingy hita fa tsy arahina ny fitsipika. Ohatra, mbola miresaka momba ny fahantrana izahay any amin'ireo vondrom-piarahamonina hitako – ary mampanahy ahy ihany koa -, saingy hitantsika eo amin'ny vondrom-piarahamonina fa mbola misy singa mahatonga izany hitohy, ohatra, amin'ny fitondrana vohoka ho an’ny ankizivavy mbola kely, izay voasazin’ny lalàna, nefa tsy mampihatra ny lalàna ny manam-pahefana kaominaly. Misy ankizivavy bevohoka raha mbola vao 13 na 14 taona ary mijanona ho toy izany hatrany [ao anatin'ny fahantrana].

RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponina ao Gran Chaco momba ny fiovan'ny toetr'andro any amin'ny faritra misy anao?

BC: Me encantaría que [se muestre] que el Chaco es un lugar rico en fauna y flora. En cuanto a la sequía, creo que está faltando una iniciativa de reforestación o incentivar a la reforestación como también el cuidado de los ríos, de las riberas, la tala de árboles y todo eso. 

BC: Tiako ny [hisehoany] fa ny Chaco dia toerana manankarena amin’ny karazam-biby sy zavamaniry. Mikasika ny hain-tany, heveriko fa tsy ampy ny fandraisana andraikitra amin’ny fambolen-kazo na koa ny fanentanana hamboly hazo sy ny fikarakarana ny renirano, ny moron-drano, ny fanapahana hazo sy ny sisa ihany koa.

RV: Inona no tianao ho fantatry ny mponin'i Bolivia sy izao tontolo izao momba ny fiovan'ny toetr'andro any amin'ny faritra misy anao? 

BC: Que aún en mi zona se cuenta con una gran superficie de área de bosque que están en perfecta condición de conservación y que la ideología de los guaraníes es vivir de la agricultura, pero una agricultura que abastece sólo para consumo familiar y no tanto para comercialización. Creo que esa moderación de consumo y aprovechamiento de los recursos naturales nos ayuda a controlar y equilibrar el ecosistema de nuestra zona.

BC: Na dia ao amin'ny faritra misy ahy ahitana ala midadasika ao anatin'ny toe-piainana lavorary aza, dia ny fivelomana amin’ny fambolena no firehan-kevitry ny Guarani, saingy fambolena izay mamatsy ho an'ny fianakaviana fotsiny ihany fa tsy natao amidy. Mino aho fa manampy anay hifehy sy hampifandanja ny tontolo iainana eo amin'io faritra misy anay io ny famerana fanjifana sy fampiasana ny harena voajanahary.