Fangatahan'ny Uyghur iray mpanao gazety : atsaharo ny fijaliana efa am-polo taona maro niainan'ny fianakaviako

Fandraisana fitenenan'i Shohret Hoshur nandritra ny hetsika iray tao amin'ny New York Festival tamin'ny 2013, ka tamin'izany no nahazoany loka tamin'ny lahatsorany iray nivoaka tamin'ny 2012 tao amin'ny Radio Free Asia, nitondra lohateny hoe « Henoy ny Ankizy Mitomany Fahafahana. » Sary natolotry ny mpanoratra, fampiasàna nahazoana alàlana.

Tamin'ny May 2022, andro iray talohan'ny fitsidihana nataon'ny iraky ny Firenena Mikambana notarihan'i Michelle Bachelet, Kaomisera Ambony misahana ny Zon'Olombelona ao amin'ny Firenena Mikambana, tao Xinjiang, faritra mizaka tena ao avaratra-andrefan'i Shina, nangataka taminay i Michelle Bachelet, Uyghur-Amerikàna iray mpanao gazety, mba hamoaka ity taratasy misokatra ity, nalefa ho an'ny lehiben'ny iraky ny Firenena Mikambana. Satria, tao anatin'ny fito ambinifolo taona, io no fitsidihana voalohany indrindra tao Shina nataona kaomisera ambony momba ny zon'olombelona : nitodika tany aminy daholo ny maso, raha nivezivezy kosa ireo fiampangana henjana momba ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona, ny fandripahana, ary ny heloka bevava atao amin'ny maha-olombelona mihatra amin'ireo Uyghur sy ireo vondrona hafa miozolmàna vitsy an'isa ao Xinjiang.

Araka ny hita ao anatin'ilay taratasn'Atoa. Hoshur, mpikambana 11 avy amin'ny fianakaviany akaiky no nosamborina, notànana ary tsy nahazoana vaovao ny momba izay toerana misy azy ireo – tantara iraisana sy mahazatra ho an'ireo fianakaviana Uyghur sy Miozolmàna maro ao Xinjiang. Anaovany antso avo amin-dRtoa Bachelet izany, mba hamerenana ny rariny, ny mangarahara, ny fiorenana hentitra, toy izay ataon'ireo fikambanana marobe mpiaro zon'olombelona izay miantso azy hanaraka ireo fotokevitra :

Rtoa Bachelet malala,

Nanomboka tamin'ny andro voalohany nisamborana azy tao Urumnch, renivohitry ny faritra mizaka tena uyghur ao “Xinjiang”, nofy niverimberina nataon'ny rahalahiko hatrany ny hoe : « Nanonofy foana aho mahita andiana vahiny niditra tao aminay ary nanontany hoe : Ianao ve ilay rahalahin'i Shohret Hoshur, ilay Uyghur-Amerikàna mpanao gazety? »

Notantarainy tamin'i Tuhan Musa, reniko, izany nofy izany, ny 31 Desambra 2015, fony izy navotsotra avy any am-pigadràna taorian'ny fidirana an-tsehatry ny governemanta amerikàna tamin'ny antontan-taratasiny. Any am-pigadràna indray izy izao nanomboka tamin'ny Septambra 2017, toy ireo iraika ambinifolo hafa avy amin'ny fianakaviako. Mino aho fa nofy mitovy daholo ny an'ireo fianakaviako nandritra izay taona dimy farany izay. Indrisy, isan'ny miaraka amin'izy ireny izao ny reniko, 82 taona. Tsy hoe tsy dia manao ahoana loatra ilay nofy, satria fantatr'izy ireo fa noho ny asako tao amin'ny Radio Free Asia (RFA) aty Etazonia no nampigadra azy ireo. Nanantena izy ireo fa hanampy azy ireo i Etazonia sy ny Firenena Mikambana, saingy hatreto, tsy mbola nisy izany.  Manantena aho fa ny fitsidihanao dia afaka hanatanteraka, farafaharatsiny, ilay nofinofim-pahafahan'ny reniko.

Ny renin'i Shohret Hoshur, Tuhan Musa.  Sary natolotry ny mpanoratra, fampiasàna nahazoana alàlana.

Taorian'ny firotsahana an-tsehatra iray nataon'ny governemanta amerikàna, tamin'ny Janoary 2016, navela nifandray an-telefaonina tamiko ny reniko, rehefa tsy miala amin'ny fiainam-pianakavianay ny resaka ifanaovana. Dia nanomboka nifandray “ara-dalàna” tamin'ny reniko aho ary nahazo vaovao hatrany mombamomba ireo havako akaiky hafa. Fantatro fa tamin'ny Septambra 2017, ny zokiko lahy, Shawket, sy ny zandriko manaraka ahy, Rahim, dia nosamborina sy naiditra am-ponja indray ary nentina tamin'ny lazaina fa “ivontoerana fampiofanana asa”. Nambaran'ny reniko fa hoe “voafantina hahazo fanabeazana” ry zareo noho ny antso iray an-telefaonina nalefako tany amin'ny comté-n'ny Ghulja (Yining). Rehefa nanontaniako azy ny fomba nahafantarany an'izany, dia hoy ny navaliny: « Nampitandremana aho : hisy olana hafa hitranga raha mbola manohy mamafy korontana ilay zanakao any Etazonia. »

Hoshur, rain'i Shohret Hoshur, sy ireo rahalahiiny, Tudaxun sy Rexim. Sary natolotry ny mpanoratra. Fampiasàna nahazoana alàlana.

Ny Aogositra 2017, niantso ireo tomponandraikitra any amin'ny comté-n'ny Ghulja aho, ary nabaribariko ireo fomba ataon’ ilay toerana fanabeazana fahefatra ao amin'ny comté. Io no tatitra voalohany nazava tsara sy tamin'ny antsipirihany momba ireny toby famonjàna faobe ireny, hita tamin'izay ny toerana misy azy, ny anarany, ny isan'ireo mpianatra ao sy ny lazaina fa  « heloka bevava » vitan'ireny mpianatra ireny. Nampahafantarin'ny reniko ahy taty aoriana kely fa teo anelanelan'ny Janoary sy Martsa 2018, nentina nankao amin'ilay toby ireo zanaka lahin'ny iray tampo amiko sy ireo zaodahiko roa. Ny Aprily 2018, fotoana farany niresahako tamin'ny reniko, fotoana nahatafakatra ho iraika ambinifolo ireo mpikambana nosamborina avy amin'ny fianakaviako, hoy izy tamiko : « Mihevitra aho fa izaho no manaraka eo ho entina mankany, satria niteny tamiko ry zareo : « Nihoatra ny fefy ianao rehefa niresaka tamin'i Shohret ». Miangavy anao aho, aza miantso ahy ato anatin'ireo volana ho avy. »

Herinandro talohan'io, niteny tamiko ny reniko hoe : « Nitomany mafy aho tamin'ilay farany iny (rehefa nogadraina ireo rahalahiko roa). Tamin'io taona io, na nalaina an-kery aza ny olona folo avy amin'ny fianakaviako, tsy nitomany be aho satria zava-mpanjo ny fianakaviana rehetra izany ato amin'ny tanànantsika. Tsapako ho toy ny fiononana ho ahy ny mizaka olana ifampizaran'ny rehetra. » Angamba ny filazany momba izay mitranga ao amin'ny vohitra misy azy no noraisin'ireo manampahefana ho toy ny “fihoarana ny fefy” ary famborahana tsiambaratelom-panjakana. Rehefa niantso ny reniko aho, volana roa taorian'izay, dia ny zafikeliny lahy no nandray ny telefona. Nambarany fa nampanantsoin'ny polisy ny reniko, tamin'ny herinandro lasa, ary tsy niverina intsony.

Tuhan Musa tao amin'ny comté-n'ny Korgas, ao « Xinjiang », faritra Uyghur mizaka tena. Sary natolotry ny mpanoratra. Fampiasàna nahazoana alàlana.

Araka izany, mpikambana iraika ambinifolo avy ao amin'ny fianakaviako no nanjavona, ary tsy misy fantatro izay manjo azy ireny. Hatramin'ny faran'ny 2017, nampangaiko tany amin'ny Departemantam-panjakana amerikàna io toejavatra io, ary nangataka an'i Shina aho hanome vaovao momba ireo fianakaviako akaiky, saingy tsy nahazo valiny na kely aza, avy amin'ireo izay nifampiresahako.

Nandritra ny lohataona 2021, henoko fa tamin'ny faran'ny 2018 dia nohelohina higadra valo taona ny reniko noho ny famoahana tsiambaratelom-panjakana sy fanohintohinana ny dingam-pitsaràna. Tsy nahazoako valiny hatrizao ny taratasiko nalefa ho an'ny masoivohon'i Shina ao Washington ho fanamafisana ny fiampangana natao tamin'ny reniko.

Herinandro lasa izay, niantso ireo mponina ao amin'ny tanàna nahaterahako aho, ao amin'ny comté-n'ny Korgas, mba hahalalana izay misy ny reniko. Nolazain'ny iray tamin'ireo mponina fa efa an-taona maro no tsy nisy nanala intsony ny ranomandry eo amin'ny trano nonenan'ny reniko, izay midika fa tsy misy ao ireo olondehibe amin'ny fianakaviako.

Resy lahatra aho fa ho valifaty noho ny asa maha-mpanao gazety ahy ao amin'ny RFA no nanagadrana ireo rehetra havako akaiky nanjavona. Roa amby valopolo taona ny reniko, roa amby enimpolo taona ny zokiko lahy, ary manana olana ara-pahasalamana ireo zandriko lahy, Tudahun sy Rehim (vavony ny iray ary havokavoka ny an'ilay farany). Vokany, tena miasa loha fatratra aho momba ny toe-pahasalaman-dry zareo. Miangavy ny mpiasan'ny fahasalamana ao amin'ny Firenena Mikambana aho mba hanampy ahy hahazo vaovao hamantarana raha mbola velona ireo havako iraika ambinifolo ireo, ary raha izay no izy, mba hahafantarako hoe aiza no misy azy ireo, ahoana no nanasaziana azy ireo, ary inona no antony. Mino aho fa ny fanaovana fanadihadiana momba izay manjo azy ireo dia mety hanampy ny ekipa avy amin'ny Firenena Mikambana hahafantatra misimisy kokoa ny toedraharaha momba ireo Uyghur. Tsy afaka handa i Shina hoe nobaboina ny havako : tsy maintsy ampahafantarina ny daholobe any anatin'ireo fampahalalambaovao iraisampirenena ny vaovao rehetra momba ny figadran'izy ireo. Fanampin'izay, mety hanana fahasahiana hamboraka ny marina ireo havako akaiky, satria ny valin'ny fanadihadiana iray avy any ivelany tamin'ny 2015 dia nanome rariny an-dry zareo.

Ny ray sy renin'i Shohret Hoshur ary ny zokilahiny, Shawket. Sary natolotry ny mpanoratra. Fampiasàna nahazoana alàlana.

Namaly bontana i Shina, tsy hoe fotsiny tamin'ny alàlan'ny famaizana ireo havana akaiky ny mpanao gazety amerikana iray, fa miezaka ihany koa ny hamafa izay rehetra marika fanantenana ho an'ireo olona an-tapitrisa ao amin'ilay faritra, amin'ny fampinoana azy ireo fa tsy miraharaha izay mahazo an-dry zareo izao tontolo izao no sady tsy te-tahampy an-dry zareo. Noho izay, manainga ny tarika mpanao fanadihadiana ao amin'ny Firenena Mikambana aho mba hampiditra ho anaty lisitr'ireo olona tokony havotsotra avy any amin'ireo toby fihazonana ao Shina ireo havako akaiky, na farafaharatsiny ny reniko (Tuhan Musa, 82 taona), ireo rahalahiko (Shawket, 62 taona, Tudaxun, 48 taona ary Rexim, 46 taona), ary ilay vadiko taloha (Peridem Abdurusul).

Tamin'ny 2002, ilay vadiko taloha, Peridem Abdurusul, sy ireo zanakay roa dia notànana tao amin'ny seranam-piaramanidina iraisampirenena tao Shanghai raha teo am-piondranana ho aty Etazonia niaraka tamin'ny antontan-taratasy fifindramonim-pianakaviana. Tsy afaka nahazo pasipaoro ry zareo noho ireo lahatsoratro nivoaka tamin'ireo famoahana amin'ny fiteny uyghur tany ivelany . Tamin'ny 2009, ny fantsom-pahitalavi-panjakana shinoa (CCTV) dia nanasokajy ahy ho mpandranitra an’ ilay tranga tao Urumchi tamin'ny 5 Jolay noho ireo fanadihadiana nataoko. Ary tamin'io taona io dia mpandainga no nilazàn’i Zhao Lijian, mpitondra tenin'i Shina ahy, tamin'ilay fijoroako ho vavolombelona nanoloana ny tribonaly uyghur.

Fantatro fa tsy hamela ahy i Shina no sady tsy hampitsahatra ny valifaty amin'ireo fianakaviako, saingy manantena aho fa ny traikefa ananareo sy ny ekipa iraisampirenena avo lenta izay tarihanao, ary ny fanadihadiana matotra natolotrareo, dia mety hampitsahatra ireo taona marobe namaizana tsy an-drariny ny fianakaviako.

Misaotra,

Shohret Hoshur

Atombohy ny resaka

Mpanoratra, azafady Hiditra »

Torolalana

  • Miandry fanekena ny hevitra rehetra. Aza alefa in-droa ny hevitra.
  • iangaviana ianao haneho fifanajàna amin'ny hevitra rehetra. Tsy ekena ny hevitra feno fankahalàna, vetaveta, mamely olona manokana.