Dia mamakivaky an'i Himalaya hitady holatra

Image by Sarah Watson, via Nepali Times. Used with permission.

Saripika an'i Sarah Watson, navoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana.

Ity lahatsoratra ity, nosoratan'i Sarah Watson, dia navoaka voalohany tao amin'ny Nepali Times. Ny dika nokiraina sy nafohezina avoaka etoana eto amin'ny Global Voices dia tafiditra anatin'ny fifanarahana mifampizara votoaty.

Nandritra ny roapolo taona i Ang Jangmu Sherpa no nanangona holatra tao anatin'ireo ala manakaiky ny toerana fialofany eny an-tendrombohitra, ao amin'ny vohitr'i  Tengboche, manana haavo 3 867 metatra ambonin'ny ranomasina ao Népal. Holatra tokana, fantatra ao an-toerana amin'ny hoe « petak », dia ampy hikarakarana sakafo iray.

Hiatrehana ny ririnina dia manangona sy manamaina holatra ho entin'ny toerana fampisakafoanany ao Tashingma i Bhesh Rag Dahal. Satria mora tahirizina ny holatra, dia mbola manana tahiry hatrany izy, ireo izay tsy lany rehefa nitontongana ny fizahantany nandritra ny fotoana nisian'ny valanaretina. Amidiny eny an-tseana, hatramin'ny 10 000 NPR (ropia nepaley) ny kilao (na 78 dolara amerikàna). Raha tsy izany dia omeny koa ho an'ny fianakaviany sy ireo lamas (Bodista mpampianatra) ao Tengboche ary ho an'ireo mônastera hafa ao amin'ny faritra.

Bhesh Rag Dahal’s soup with dried mushrooms he collected. Photo by Thomas Roehl via Nepali Times. Used with permission.

Lasopy shinoa noketrehan'i Bhesh Rag Dahal, nasiana ireo holatra nangoniny sy namaininy. Saripika an'i Thomas Roehl, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana.

Ao amin'ny distrikan'i Solukhumbu, eo am-pototry ny Everest, tsy afa-misaraka amin'ny sakafo any an-toerana ny holatra fihinana, ary mitàna anjara toerana lehibe tsy hita maso ao anatin'ny fifangaroan-javamananaina ao Himalaya.

Ankehitriny, misy andiany iray ahitàna Nepaley sy Amerikàna (mpahay manokana  mandalina momba ny holatra) no namantatra holatra maro nandritra ny zahavoary voalohany tao amin'ny toeram-pitobiana tao Everest.

Ny IMT (International Mountain Trekking ) no nikarakara ilay fitsangantsanganana nandritra ny telo herinandro izay nanomboka tamin'ny tapaky ny volana Jona, niarahan'ireo tarika avy ao Nepal, Etazonia ary Meksika.  Shiva Devkota, mpahay manokana momba ny zavamaniry sy ny holatra, ary Britt Bunyard sy Thomas Roehl, Amerikàna mpahay momba ny holatra, dia namantatra karazana holatra maherin'ny 150 nandritra ilay dia.

A group of Nepali and American mycologists as well as citizen scientists pose for a picture. Photo by Alok Tuladhar via Nepali Times. Used with permission.

Ilay andiany nisy Nepaley sy Amerikàna, notronin'ireo olompirenena tia siansa, mijoro maka sary. Saripika an'i Alok Tuladhar, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana.

Isantaona dia an'arivony ireo mpanao Trek sy mpihanika tendrombohitra no manao fitsangantsanganana ao amin'ireo toeram-pitobiana ao Everest, saingy vitsy amin-dry zareo ireny no liana amin'ireo karazana holatra an-jatony maro maniry manamorona ny làlany.

« Efa nahita holatra foana aho, saingy maika be foana », hoy ny nambaran'i Richard Silber, avy amin'ny IMT, izay manantena ireny zahavoary ireny hoe mba hahalalàna ny faritra Everest noho ny fifangaroan-javamananaina ananany sy ireo karazana holatra tsy hita pesimpesenina any andafin'ireo tendrombohitra ao aminy.

Silber dia niaraka niasa tamin'i Devkota sy Sonam Jangbu Sherpa izay samy avy amin'ny IMT ihany koa, ary niaraka nametraka ny zahavoary voalohany tamin'io karazana io. Ankoatra ireo mpahay manokana momba ny holatra, nanatevina laharana azy ireo koa ireo olompirenena tia siansa teo ambany fitarihan'i Phu Chiri Sherpa sy Tenzing Tashi Sherpa, mpitaridia any an-tendrombohitra.

Image by Sarah Watson via Nepali Times. Used with permission.

Saripika an'i Sarah Watson, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana.

Hoy i Silber, « Tsy mampino ny fifangaroan-javamananaina ao  Népal, ary indrindra fa noho ny fiavahan'ireo kisilasila manaraka haavo eny an-tendrombohitra, miainga amin'ny haavo 1 829 metatra ary tonga hatrany amin'ny tendro avo indrindra eto an-tany. »

Ny fiovaovàn'ny haavo ao Solukhumbu dia manome vàhana ny fiforonan'ireo toerana ekôlôjika hitoeran'ireo karazana hazo an-jatony tokana an-tany, mahatonga azy ho tontolo iray manankarena ivelaran'ireo holatra izay mainkina be amin'ny zavamaniry manodidina azy ny fivoarany. Mandrak'androany, tsy mbola nisy na iray aza firaketana an-tsoratra momba ireo holatra ao amin'ny faritra.

Hoy i Devkota, manana “doctorat” amin'ny fikarohana momba ny holatra, « Alohan'ny hieritreretana fepetra fiarovana sy fitantanana ny holatra, tokony hianarantsika aloha ireo karazany mampiavaka manokana ilay faritra. Tsapako fa nisy fahabangana tao, ary koa soa fanararaotra (opportunity) tsy avela handalo fotsiny.»

Ankehitriny, alohan'ny hanjavonany dia mavitrika fatratra handrakitra ireny holatra sarobidy ireny ireo mpahay siansa manerana izao tontolo izao. Hoy i Bunyard : « Rakotra zavamananaina ny ala eto, nefa izy dia mbola mijanona ho faritra iray tsy dia misy mandalina indrindra eto an-tany. Tsy misy na iray aza rakitra an-tsoratra momba io resaka io, mitovy amin'ny hoe karazana boaty mainty. »

Image by Sarah Watson via Nepali Times. Used with permission.

Saripika an'i Sarah Watson, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana.

Tsy mandeha mitokana ny holatra, fa zavatra tsy misaraka ary tsy maintsy ilain'ny rohivoary. Mampanan-karena ny hamaroam-piainana ao anatin'ny tontolo izy. Ampian'i Bunyard hoe: « Saika ny ankamaroan'ireo zavamaniry dia miaina finaritra miaraka amin-dry zareo. »

Mandrafitra tambajotra midadasika be ao ambanin'ny tany miaraka amin'ireo karazana zavamaniry isankarazany ny holatra, manodina ireo zava-mahavelona, miantoka ny fitohizan'ny fahaveloman'ireo zavamaniry, ary mampiakatra ny tahan'ny karbôna sy fôsfôro ao anatin'ny tany.

Hoy i Thomas Roehl : « Raha vonoinareo daholo ny holatra eto ambonin'ny tany, dia ho faty daholo ny hazo rehetra. Tena ilaina tsotra izao amin'ny aina tsirairay eto an-tany ny holatra. »

Azon'ny holatra atao ny mivelona ao anaty tontolo iray simban'ny asan'olombelona ; ary amin'ny tranga sasantsasany, mandray anjara amin'ny fiforonana endri-piainana hafa vaovao izy ireny. Mitana anjara toerana ho toy ny tondro momba ny fahasalaman'ny rohivoary izy ireny. Ohatra, azo ampiasaina izy ireny hamaritana ny haavon'ny fahalotoan'ny atmôsfera, satria izy ireny dia miady mba ho velona amin'ny faritra iray mandefa entona betsaka.

Ireo holatra ao amin'ny Tendrombohitra Everest

Alohan'ny hahatongavana ao amin'ny Valanjava-boarim-pirenena ao Sagarmatha aza, ao Himalayas amin'ny ilany atsinanana ao Népal, dia efa karazana holatra maherin'ny 60 no hita nandritra ilay dia, anisany ireo karazana tena tsy fahita firy.

Amanita tullosiana, a highly poisonous mushroom species identified by scientists during the trek. Photo by Thomas Roehl via Nepali Times. Used with permission.

Nandritra ilay dia, nahita ny Amanita tullosiana ireo mpahay siansa, karazany iray tena feno poizina. Saripika an'i Thomas Roehl, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Naverina navoaka miaraka amin'ny fahazoan-dàlana.

Ankoatra ireo hafa, dia karazana holatra roa no hitan'ny  mpikambana ireo tamin'ny 2019 : ny Tremella salmonea, sy ny Amanita tullossiana, karazany iray vaovao izay hita tao amin'ny faritra Himalaya indiàna.

Nihevitra ireo mpikaroka hoe nahita ny Amanita innatifibrilla, karazany iray tsy dia ananany angondrakitra firy ny momba azy, ary tsy dia fantatra ny toerana iparitahany, saingy tany aloha dia voarakitra ho tany atsimon'i Shina, sy koa holatra nambara ho voalohany voarakitra tany amin'ny haavo 5.193 metatra miala ny haavon'ny ranomasina.

Eny am-pandehanana ireo mpikaroka dia sady manao ny asany ihany, mamantatra ireo holatra vaovao ary manazava ny zavatra hitan-dry zareo amin'ireo olontsotra siantifika.

« Tsy toy ny hitanao any amin'ireo toeran'ny anjerimanontolo rehetra », hoy ny nohazavain'i Silber nandritra ny fandehandehanana, raha namaritra ny fomba fiasa eny an-kianja ataon'ireo mpahay manokana momba ny holatra izy. « Toy ny fisarihan'ny andriamby no isarihan'ireo holatra an-dry zareo. Ravo izy ireo amin'izany. Tena manainga fanahy, mba marina moa, tena  mahafinaritra. »

Ankoatry ny famenoana katalaogy misy ireo karazana holatra ao Népal, manantena i Silber hoe ity fandehandehanana voalohany ity, mba hijerena ireo holatra, dia handrisika ny firoboroboan'ny zahavoary, toy ny misy any amin'ireo faritra hafa ao amin'ny firenena izay ahafahan'ireo mpizahatany mahita ireo vorona, voay, tigra. Ny fahamaroan-javamananaina, ny firafitry ny tany sy ny zavamaniry ao amin'ny Tendrombohitra Everest dia mety hahazoana traikefa ara-pizahantany mitovitovy ihany rehefa mihanika azy ivelan'ny vanimpotoana ianao.

Image by Sarah Watson via Nepali Times. Used with permission.

Saripika an'i Sarah Watson, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana

Hoy i Bhumiraj Upadhyaya, talen'ny fitahirizana, miasa ao amin'ny valan-javaboarim-pirenena ao Sagarmatha nandritra ny 30 taona, saingy io fitsangantsanganana manokana io nafantoka hamantarana ireo holatra no voalohany mba nataony : « Saika ny mpizahatany rehetra no mankety mba hankafy ireo tendrombohitra». « Mbola feno zavatra marobe aty fa tsy tendrombohitra fotsiny. » Manazava izy hoe mbola betsaka ny asa tsy maintsy hatao amin'ny resaka fikarohana momba ireo loeparda miaina anaty ranomandry, ny diera ‘porte-musc’ ary momba ny loto eny akaikin'ireo farihy Gokyo.

Leccinum aurantiacum, a very popular and edible species of mushroom found in Nepal. Photo by Thomas Roehl via Nepali Times. Used with permission.

Leccinum aurantiacum : holatra fihinana tena malaza be no sady zanatany ao Népal. Saripika an'i Thomas Roehl, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana

Na izany aza, voafetra ny asa fikarohana, noho ireo sidina mitsitaitaika any amin'iny faritra iny, ny sandany lafo sy ny haratsian'ny làlana. Aleon'ireo mpikaroka kokoa mamonjy ireo faritra ao Annapurna na Chitwan izay mora idirana kokoa.

Mamboly ireo holatra ho azy manokana ny mponina ao an-toerana na, amin'ny ankamaroan'ny tranga hita, manangona azy ireny any amin'ireo ala manodidina. Avy eo azo hamainina ireo holatra, tahirizina, ary averina ampiasaina aty aoriana, fifalian'ireo trano fandraisana vahiny tototry ny mpizahatany rehefa tonga ny lohataona sy fararano.

Mety hahasoa ireo izay miankina amin'io kazaran-tsakafo iray io mba hivelomany ny fandalinana siantifika iray atosika lavidavitra kokoa momba ny holatra ao amin'ny faritra. Hoy i Jangbu Sherpa : « Angamba amin'ny hoavy, hofantatsika misimisy kokoa ny momba ireo holatra fihinana. Tsy misy anana rehefa ririnina, araka izany dia afaka angonintsika izy ireny ary hamainina ho an'ny ririnina. »

Fitsidihana iray hafa efa voaomana hataon'ireo liana amin'ny holatra no hatao amin'ny 2023, ary i Siber dia manantena fa ny fikarohana siantifika atao ao amin'ny faritra Solukhumbu dia ho lasa zavatra azon'ireo vondrom-piarahamonina ao an-toerana hidirana sy handraisana anjara : « Ekena, tena sarotra be ny manao siansa any anatina faritra mihataka lavitra. Mila fahavononana be raha maniry ny hianika aty ianao ka hanao io karazana asa io. Tena fandavantena iray goavana sy manandanja», hoy izy

Oyster mushrooms growing in a farmhouse. Photo by Thomas Roehl via Nepali Times. Used with permission.

Holatra “pleurotes” novolena tao amin'ny toeram-pambolena iray. Saripika an'i Thomas Roehl, nivoaka tao amin'ny Nepali Times. Famoahana nahazoana alàlana

Momba ireo tetikasa amin'ny hoavy sy ny fikarohana, antenain'ny  IMT ny hiasa miaraka amin'ireo mponina eny an-toerana, ary indrindra indrindra hanorina ivontoerana siantifika iray ao Phortse, ao amin'ilay trano iray natolotra ho azy. Ny tanjona fototra ho an'ilay fikarohana dia ny hanomezana tombony ireo vondrom-piarahamonina eny an-toerana amin'ireo zava-baovao hita sy ny fahalalàna azo.

Hoy i Silber : « Haintsika avy amin'ny tantara fa mankaty ireo siantifika tandrefana, manao ny asany dia lasa mandeha, tsy mampirotsaka an-tsehatra na manofana ireo mponina eo an-toerana ry zareo, tsy tafiditra ao anatin'ny fifanaraham-pikarohan-dry zareo izany; ary dia soa fanararaotra (opportunity) tsy manampaharoa very sy mandalo fotsiny eo ambany mason'ireo vondrom-piarahamonina ireny “

Atombohy ny resaka

Mpanoratra, azafady Hiditra »

Torolalana

  • Miandry fanekena ny hevitra rehetra. Aza alefa in-droa ny hevitra.
  • iangaviana ianao haneho fifanajàna amin'ny hevitra rehetra. Tsy ekena ny hevitra feno fankahalàna, vetaveta, mamely olona manokana.