Sarin'i Mijail Miranda, nahazoana alalana.
Ny gazetiboky nomerika Boliviana Muy Waso [1] no namoaka voalohany ity lahatsoratra ity ary navoakan'ny Global Voices indray ho ampahany amin'ny fiaraha-miombon'antoka media.
Mampiasa ny teknolojia ny andiana tetikasa nomerika vaovao hanampiana ny mponina ao an-toerana hatanjaka kokoa manoloana ny fiantraikan'ny krizin'ny toetrandro any amin'ny iray amin'ireo ala ahitana zavamananaina betsaka indrindra any Amerika Latina. Ny faritra Gran Chaco no ala faharoa lehibe indrindra sady manan-danja indrindra any Amerika Atsimo. Mihitatra hatrany amin’ny firenena miisa efatra ny velarantaniny ary mandrakotra 100 tapitrisa hektara mahery. Olona valo tapitrisa mahery no mipetraka ao amin’io faritany io.
Iray amin'ireo faritra marefo indrindra amin'ny vokatry ny krizin'ny toetrandro any Amerika Latina ny Gran Chaco noho ny toe-piainana voajanahary sy ny fisalovanan’ny olombelona. Anisan'ny olana efa miantraika amin'ity faritany ity ny tany kaohin’ny riaka, ny fanjariana ny tany ho efitra, ary ny fahasimban'ny fisian’ny rano.
Hisy fiantraikany lehibe kokoa hitranga ao anatin'ny 30 taona hoavy, indrindra ny hain-tany sy ny tondra-drano, ary koa ny firongatry ny trangana toetrandro mahery vaika.
Araka ny Fundación Vida Silvestre Argentina [2], ho loza ny vokany raha mitohy toy ny efa nisy hatramin'izao ny fandripahana ala sy ny fiovan'ny fampiasana ny tany ao amin'ny Gran Chaco. Amin'ny taona 2028, mety hamoy mitovy amin'ny in-200 amin'ny velaran-tanin'ny tanàndehibe toa an'i Buenos Aires ity faritra ity.
Araka ny nohazavain’i Verónica Quiroga izay manana Ph.D. tamin'ny siansa biolojika tamin'i Mongabay [3], hoe “Voajanahary ao Chaco ny tsingerina tondra-drano mahery vaika sy ny haintany,” saingy mitranga matetika kokoa ankehitriny ny haintany sy ny tondra-drano. “Norefesina isaky ny am-polo taonany ireo tsingerina ireo, ary isan-taona no hanaovana izany amin’izao fotoana izao,” hoy ihany i Quiroga.
Ny fiainana ao Gran Chaco
Araka ny tatitra farany indrindra, [4] olona maherin'ny valo tapitrisa no monina ao Gran Chaco. Efa ho 300.000 amin'izy ireo no any Bolivia. Amin'ireo mponina ireo, farafahakeliny miisa dimy ny vondrom-piarahamonina misy mponina indizeny.
“Mamboly [5], miompy omby, miompy tantely, ary manao asa tanana ny ankamaroan'ny lehilahy sy vehivavy Chaco.” Na izany aza, manohintohina ny maro amin'ireo asa atao ireo ny fampivoarana ny taozavabaventy momba ny fambolena sy ny famokarana amin’ny sehatra goavana.
Mety hamoizan’ny mponina ao Gran Chaco ny fivelomany ireo olana eo an-toerana ireo, izay miharatsy noho ny fiovan'ny toetr'andro any an-toerana.
“Efa misy fiantraikany eo amin'ny mponina sy ny rafitra famokarany ity fiovaovan'ny toetr'andro vaovao ity, amin'ny fahaverezan'ny vokatra fambolena, ny fihenan'ny kalitao sy ny rano, ny fihoaran’ny renirano sy ny afo,” hoy ny fampitandremana avy amin’i Mauricio Moresco [6], mpandrindra ny Gran Chaco Proadapt [7].
Ho an'i Moresco, maika ny “fanafainganana ny famoronana fahaiza-manao, fitaovana, fahalalana, famokarana ary maodely ara-barotra vaovao izay ahafahan'ny vondrom-piarahamonina ao Gran Chaco sy ny tontolo iainany mampihena ny faharefoany.”
Fifandraisana sy teknolojia mandritra ny krizy
Manavatsava firenena telo ny reniranon'i Pilcomayo [8] ao Gran Chaco. Mandeha mihoatra ny arivo kilometatra avy any Bolivia mankany Arzantina izy io. Iray amin'ireo renirano mitatitra atsanga be indrindra eran-tany sy mandritra ny tondra-drano i Pilcomayo, hatramin'ny ampahatelon'ny hadiriny manontolo [9] no antsanga.
Amin'ny vanim-potoanan'ny orana, mahatonga ny trano sy ny voly amin'ny tanàna manodidina maro ho rendrika anaty fotaka io endri-javatra io sy ny làlany tsy ampoizina.
Ny tendrony ambony amin'ny renirano Pilcomayo, 40 kilometatra miala an'i Villa Montes hita amin'ny zanabolana. Loharano: Oton Barros/Wikimedia
Ho fiatrehana ireo loza ireo, nanomboka nampihatra ny dingana fandraisana anjara isam-paritra tany Arzantina, Bolivia, ary Paragoay ny mponina indizeny tamin'ny fiandohan'ny taona 2000. Nanomboka teo dia nohamafisina amin'ny fampiasana ny media nomerika sy notohanan'ny fikambanana isankarazany ity dingana ity mba ho lasa rafitra fampitandremana mialoha. WhatsApp no be mpampiasa indrindra, satria io no fampiasa fifandraisana azo idirana indrindra ao amin'ny faritra, fa ampiasaina amin'ny tetikasa ihany koa ny Telegram sy ny Twitter ary ny Facebook.
Sehatra maro, toy ny teknisianina sy ny mponina, no mandray anjara amin'ny rafitra fampitandremana mialoha, antsoina koa hoe SAT, saingy ny mponina ao an-toerana no mitantana azy. Araka ny Vaomiera Maneran-tany misahana ny Fampifanarahana [10], mety hampihena ny fahasimbana hatramin’ny 30 isanjato ny fanairana ao anatin’ny 24 ora monja raha misy rivo-doza manodidina eo akaiky eo.
Milaza i Marko Carrasco avy amin'ny Fundación Avina [11], fikambanana iray manohana ity hetsika ity fa “dingana fiaraha-miasa midadasika izay miteraka fampifanarahana, famahana ny fifandirana, hetsika fitantanana krizy ary angondrakitra momba ny toetr'andro tsy tapaka” izy io.
Vehivavy NANUM
Tetikasam-pirenena telo tonta ahitana fikambanam-panjakana sy tsy miankina avy any Arzantina, Bolivia ary Paragoay ny Nanum: Mujeres Conectadas [12] (Vehivavy Mifandray ao amin'ny Gran American Chaco) izay napetraka nanomboka tamin'ny faran'ny taona 2019 tamin'ny alalan'ny hetsika sy fiaraha-miasa mba hampifandraisana amin’ny fomba nomerika ireo vehivavy miisa dimy arivo manerana ny Gran Chaco.
Amin'ny alalan'ity hetsika ity, afaka manangana tambajotra fanairana amin'ny trangan-javatra maika, torohay ara-toetrandro ary fandaharan'asam-pifandraisana momba ny tontolo iainana [13], ary mivarotra ny vokatra azony mihitsy aza ireo vehivavy.
“Eo amin'ny tontolo ankehitriny (…) zava-dehibe ny torohay rehefa mandray fanapahan-kevitra tsara manoloana ireo fiantraikany ireo. Mahafantatra ny maha-maika ny fandraisana andraikitra amin'ny fanalefahana ny fiovaovan'ny toetr'andro, mampifanaraka ny fiantraikany ary manara-maso ny fiantraikany ny vondrom-piarahamonina”, hoy i Marcela Zamora, tompon'andraikitra ao amin'ny NANUM Mujeres Conectadas any Bolivia sady lehiben'ny fikolokoloana ao amin'ny Fundación Nativa [14].