La Ghriba, lanonana iray mampizotra ho amin'ny toerana iray ireo fombam-pivavahana isan-karazany ao amin'ny nosy tony ao Djerba. Sary avy amin'Imen Boudali, nahazoana alalana.
Ity lahatsoratr [1]‘i Imen Boudali ity dia navoakan'ny Raseef22 voalohany, ary naverina navoaka ho ampahan'ny fiaraha-miombon'antoka mifampizara votoaty amin'ny Global Voices.
Isaky ny volana mey isan-taona, mampiantrano lanonana iray tsy manampaharoa sady miavaka i Tonizia. Mankalaza sy miaina indray ny faka jiosy ao aminy amin'ny alalan'ny fivahiniana masina ao La Ghriba ity firenena Afrikana Tavaratra iray ity. Firenena ahitana ny synagoga tranainy indrindra eto Afrika, hetsika iray mampivondrona ireo fivavahana samihafa ao amin'ny nosy Djerba milamina izany.
Raha vao manatona ny morontsiraka ny sambo, dia mandray anao amim-pahatoniana i Djerba. Antsoina matetika hoe “nosin'ny nofinofy” ity fonenan'ny Toniziana manan-tantara ahitana ireo finoana monotheista telo lehibe sady fanaovana fivahiniana masina jiosy isan-taona ity. Manome fahatsapana tsy manavahiny ny mpitsidika sady mamihina azy ireo tsy tahaka ny toeran-kafa. Hazo voanio daholo izay hitanao hatrany amin'ny faran'ny taza-maso, sy tsindraindray ahitanao izay zara fa antsoina hoe lalana, tsikaritrao avy hatrany ireo trano na houche manavaka an'i Djerba, ireo fivarotana kely marevaka, lehilahy mitafy jebbas [2] volondavenona, vehivavy manao beskris, malhfas (akanjo nentim-paharazana [3] izay ny vehivavy ao amin'io nosy io ihany no mitafy izany) ary dhallalas (satroka mololo nentim-paharazana).
Manampy izany ny fofon’ny ranomasina manga tsara tarehy, ny mpanjono sy ny sambony miparitaka etsy sy eroa, ireo mpivarotra fehezam-boninkazo jasmine, ireo olon-dehibe milalao jeu de dame ary ireo vehivavy mitondra moto. Amin'ny ankapobeny, rehefa eto ianao dia maka loko, soritra sy endrika, indraindray tsotra dia tsotra sy minimalista, fa tsy mahafanina na mankandoa na oviana na oviana.
Fa tsy ny morontsiraka manahaka ny lanitra na ny filentehan'ny masoandro tsy manam-paharoa ihany no mahatonga ity toerana ity ho tsimanampaharoa sy meva; fa ny vahoakany, ka izany no mahatonga , tsy ny Toniziana ihany fa ireo mpitsidika tsy tambo isaina avy amin'ny lafivalon'izao tontolo izao koa hankamamy an'i Djerba,.
Nahomby ny mponin'i Djerba nampilamina ny fiaraha-monina teo amin'ny Miozolomana, Kristianina ary jiosy nandritra ny tantaran'ny nosy. Tranga tsy fahita izany, tsy ao amin'ny faritra Arabo ihany, fa manerana izao tontolo izao ihany koa.
Jiosin'i Djerba
Talohan'ny nitsanganan’ Isiraely tamin'ny taona 1948, fonenan'ny Jiosy maherin'ny 100.000 i Tonizia, saingy, rehefa nandeha ny taona, sy ny ady Arabo-Isiraeliana tamin'ny taona 1967, dia maro no nandao. Na izany aza, firenena ahitana vondrom-piarahamonina jiosy lehibe indrindra ao amin'ny faritra MENA (AAAA) izay misy Jiosy 2.000, anisan'izany ireo 1.200 monina ao Djerba i Tonizia.
Hatramin'izao, ary na dia tsy betsaka aza ry zareo, dia mbola mitana toerana manan-danja eo amin'ny fiarahamonina ao Djerba ihany ny Toniziana jiosy, tahaka ireo mpifanolo-bodirindrina aminy tsy jiosy, mavitrika amin'ny indostrian'ny fizahantany ao amin'ny nosy.
Ahitana sekoly jiosy iray (yeshiva) ao Djerba, manolotra fampianarana ara-pivavahana sy laika ho an'ny ankizy dimy sy enin-taona sy zatovo 14 taona. Rehefa mitety lakilasy ianao dia mandre mpianatra miresaka andinin-tsoratra ao amin'ny Torah, mifamadibadika eo ny fiteny Arabo Toniziana sy ny teny hebreo ara-Baiboly. Ao amin'ny sekoly hafa ao amin'ny nosy toy ny Sekoly Fanabeazana Fototra Souani, miara-mianatra ao amin'ny efitrano iray ihany ny mpianatra silamo sy jiosy, samy manarana fandaharam-pianarana laika ary mametraka ny hoavin'ny fiarahamoniny amin'ny foto-kevitra firindran'ny fivavahana.
Isan-taona dia miharihary mandritra ny fivahiniana masina amin'ny Ghriba ny lova jiosy ao Djerba, sy ny lova navelan'ny fahamaroam-pivavahana ao Tonizia. Tamin'ny 14 ka hatramin’ny 22 mey no nanatanterahana ny fihaonam-be isan-taona tamin'ity tamin’ity taona ity izay nahitana hetsika isan-karazany, anisan’izany ny fitsidihana ny synagoga, manao fanampiana sy manome fiantrana, ny fivavahana ary ireo fomba amam-panao hafa ao an-toerana.
Matetika ireo Toniziana tsy jiosy mandray anjara amin'ny fomba amam-panao sasany ao amin'ny synagoga. Ohatra: vehivavy maro avy ao an-toerana sy mpitsidika maro no mitondra atody voamarika anaran-tovovavy ao amin’ny fianakaviany, ary mametraka izany amin'ny toerana iray mora hita maso ao amin’ny synagoga. Rehefa tapitra ny fivahiniana masina, dia averina any amin'ireo tovovavy ireo ny atody ka hohanin-dry zareo amin'ny fanantenana hahomby amin'ny fitadiavam-bady.
Fivahiniana masina marevaka
Rehefa mandeha mankany amin'ny synagoga ianao, dia azo antoka fa misongadina ny fisian'ny fiarovana. Polisy sy hery manokana ary fiara mifono vy an-jatony no mijoro manamorona ny arabe sy ny manodidina ny toeram-pivavahana mba hilamina tsara ny fety. Alohan'ny hidirana ao amin'ilay toerana, dia mandalo scanner ny mpitsidika, ary savaina tsara ny entany.
Rehefa mandalo ny fitaovam-piarovana ianao, dia misy saina Toniziana an-jatony sy ny manga sy fotsy mampiavaka ny trano mampandroso anao.
Re ambadika any ny mozika. Tsapan'ny rehetra ny rivotry ny fety. Na tanora na antitra, hitanao fa samy manao ny akanjony tsara indrindra. Ambany masoandro tolakandron'ny Aprily, mirohotra manao akanjo fety ireo andiam-pitsidika, manafaingana ny diany hitady seza ao amin'ny Oukala (karazana trano fandraisam-bahiny malaza nentin-drazana toniziana sady mora) izay anomanana ny lanonan-kira.
“Nividy akanjo vaovao ny reniko mba hanaovako androany. Miandry ny namako aho hiarahanay milalao. Tena mientanentana aho!” hoy i Ishmail, 8 taona, nitsiky tamin'ny fony manontolo niaraka tamin'ny ray aman-dreniny sy ny fianakaviany hafa.
Misafidy ny handeha mivantana any amin'ny synagoga ny mpanatrika hafa, izay mifantoka kokoa amin'ny lafiny ara-pivavahana amin'ny hetsika. Na dia kely aza ny habeny, dia tena kanto ny ao anatiny. Mahavariana ireo taila tanimanga manga, mandrakotra ny rindrina efatra hatreo amin’ny valindrihana. Feno olona ny efitrano.
Eo ambanin'ny arcades sy ny jiro mandrakizay, mipetraka hamaky ny Torah ny mpanatrika sasany, ny hafa kosa mandrehitra labozia sy mibitsibitsika, amim-pahamalinana amin'ny maso mikimpy, ny faniriany hatry ny ela.
“Tonga hametraka ity atody ity amin'ny anaran'ny zanak'anabaviko tokana aho,” hoy i Eliana, Frantsay-Tonizianina efa fitopolo taona mahery. “Fantatro fa tsy dia mino an'ireo tantara ireo izy, fa hatramin'ny mbola kely dia tonga tao amin'ity synagoga ity aho ary nahita ny reniko sy ny nenitoako nanao izany. Tafiditra ao anatin'ny tantaranay sy ny mari-panondroanay izany, ary mitazona ny lova ho velona aho.”
Zava-dehibe ny fizahantany, ny fiarovana
Tsy ho an'ny vondrom-piarahamonina ao an-toerana ihany ity fivahiniana masina fanao isan-taona ity no manandanja, fa ho an'ny firenena iray manontolo, amin'ny fomba fijery ara-toekarena, amin'ny alalan'ny famelomana indray ny sehatry ny fizahantany ao amin'ny nosy, ary eo amin'ny lafiny politika, satria manampy amin'ny famolavolana milamina sy marokolontsaina an'i Tonizia. Voaomana volana maromaro mialoha ny hetsika, amin'ny fandraisan'ireo mpiantsehatra maro anjara, anisan'izany ny minisiteran'ny Atitany – mba hisorohana ny tsy ampoizina ratsy.
Raha ny tsiahy vao haingana, niaina fanafihana mahatsiravina roa i Tonizia tao amin'ny vondrom-piarahamonina jiosy ao Djerba. Tamin’ny taona 1985 [4] ny voalohany, rehefa nitifitra tao anatin’ny Synagoga Ghriba ny miaramila iray niandraikitra ny fitandroana ny filaminana, ka nahafaty olona dimy. Avy eo, tamin'ny taona 2002 [5], Frantsay-Tonizianina 25 taona nifandray tendro tamin'ny Al-Qaeda namono olona 21.
Noho ny fahafantarana ireo tranga ireo, nezahan'ny manampahefana Toniziana ny hahatonga ity hetsika fanao isan-taona ity ho azo antoka kokoa. Nanatrika [6] ny fanombohana ny fivahiniana masina amin’ity taona ity ny lehiben'ny governemanta Najla Bouden, ny minisitry ny fizahantany Mohamed Moez Belhassine, ny governoran'i Médenine Said Ben Zayed, ny lehiben'ny Raby ao Tonizia, Haïm Bittan, ary koa ny masoivoho sy diplaomaty [7] maro avy amin'ny firenena toa an'i Frantsa, Belzika, Alemana, Italia ary Etazonia.
“Mitoetra ho tsimialonjafin'ny sivilizasiona i Djerba sy tanin'ny fandriampahalemana sy ny fandeferana ho an'ny rehetra, ka avy amin'izany no ipoiran'ny hafatry ny fitiavana sy ny fiadanana,” hoy i Bouden.
Nilaza kosa ny minisitry ny Fizahantany Belhassine fa lanonana manandanja ny fivahiniana masina ao La Ghriba satria manokatra ny fahatongavan'ny mpizahatany sy ny fotoana andro mafana ary mandefa hafatra maro ho an'izao tontolo izao momba ny fiaraha-miaina am-pilaminana sy ny fandeferana hahazoana fiaraha-monina tsara kokoa sy misokatra kokoa.
Nampiany fa nahavory mpitsidika manodidina ny 3.000, mpanao gazety 50 ary olo-manan-kaja avy amin'ny firenena 14 ity hetsika manan-danja ity, izay, araka ny filazany, dia fotoana iray tsy vitan'ny hijerena ny kolontsaina marolafy ao amin'ny nosy ihany, fa mitsoraka mankany amin'ny leha manankarena ahazoana tombony tsy misy fiafarany.
Raha ho an'ny mpikarakara ny fivahiniana masina, tarihin'i Perez Trabelsi (filohan'ny Komitin'ny Ghriba jiosy sady mpitarika ny vondrom-piarahamonina jiosy ao Djerba) kosa, dia nihevitra izy ireo fa miavaka sy hafa amin'ny ambaratonga maro ny fitsidihana tamin'ity taona ity. Ho azy ireo, roa taona taorian'ny valan'aretina, dia zava-dehibe amin'izao fotoan-tsarotra izao ny fandefasana hafatra fandriampahalemana sy fiaraha-miaina avy ao Tonizia ho an'izao tontolo izao.