Fijery ny maty masoandro ao an-tany efitr'i Gobi, Mongolia. Sary an'i Khaliun Ganbaatar, nahazoana alalàna tamin'ny The Nature Conservacy. Fampiasàna nahazoana alalàna.
Amina velaran-tany mirefy 1,5 tapitrisa kilometatra tora-droa, mitàna ny laharana faha-18 [1] i Mongolia eo amin'ny lisitr'ireo firenena goavana indrindra eran-tany. Feno ala virijiny mikitroka ny velarantaniny midadasika, rafi-piainana be tendrombohitra ary karazana ahitra maro, fantatra ihany koa amin'ny anarana hoe ‘steppes’ (lemaka). Amina velaran-tany misy mponina 3,3 tapitrisa [2], i Mongolia ihany koa dia iray amin'ireo firenena anisany vitsy mponina indrindra eran-tany ; ka mahatonga ny safidy tsara indrindra mba ho fiarovana ny fifangaroan-javaiaina.
Na izany aza, nandritra ny telopolo taona farany, niatrika raho-mitatao maro ny tontolo iainan'i Mongolia, izay tsy inona fa ny fitrandrahana harena ankibon'ny tany [3] sy ny firoboroboan'ireo foto-drafitrasa, ny fakàna vilona tafahoatra [4], ny fitrandrahana ireo angovo fôsily [5] (azo avy amin-javatra lo), ny fandringanana ny ala [6] sy ny fiovan'ny toetrandro [7], izay miseho amin'ny alalan'ny fitombon'ny maripànan'ny rivotra sy amin'ny fiovaovan'ny rotrak'orana tsy ara-dalàna asehon'ny sary fanehoana.
Ny fiovaovan'ny toetrandro dia mitarika fiantraikany eo amin'ireo tahirin-tsakafon'ny biby [8], ny taharon'ny zavamaniry sy ny fahamaroan'ny toerana firaofana [9]. Toy izany koa, miteraka loza voajanahary tsy mitsaha-mitombo, toy ny haintany sy ny dzuds [10], ireny ririnina miavaka noho ny toetry ny toetrandro tena sarotra ireny, izay mitarika fahafatesan'ny biby fiompy marobe indray miaraka, ireto farany hita ho tsy mahavita miaina manoloana ny hanoanana na ny hatsiaka tafahoatra loatra.
Manampy izany toe-javatra izany koa ny loharanom-pandotoana vaovao : ireo asa andavanandron'ny mponina sy ny fomba fampiasàny ny tontolo iainana.
Làlan-renirano fo tavoahangy fitaratra sy plastika. Sary an'i Amedeo Bastiano. Fampiasàna nahazoana alalàna.
Ohatra, tsy mahazatra ny mahita, mandritra ny fahavaratra, an'ireo tavoahangina vodka foana ao anaty lalan-drenirano maina. Eny amin'ireo havoana, ahitàna alitara vita amin'ireo fonon-javatra plastika sy ireo kapoaka manakaiky an'ireo alitara tena izy natokana hivavahana ho an'ny Andriamanitry ny Tenger [11], olo-malazan'ny finoana ‘chamaniques’ Mongoliana. Any ivelan'ny tanàna, eo afovoan'ny ‘steppe’, mety hahita fako miharihary be. Kilometatra vitsivitsy monja miala ny tranon'izy ireo, atobin'ireo mponina ny fakony mandritra ny ririnina ary dorany. Eny amin'ny manodidina, mety ahitàna fatina plastika miforiporitra nandritra ny volana maro.
Araka ny voalazan'ny manampahaizana iray eo an-toerana, ny tsy fisian'ny fanentanana amin'ny fandotoan'ny Mongola ny tontolo iainana no antony voalohany mahatonga io fahalotoana io. Batsuren S., injeniera iray amin'ny tontolo iainana , 37 taona izay nahazo ny diplômany tao amin'ny iray amin'ireo anjerimanontolo tsara indrindra ao Mongolia. Nanohy ny fianarany manokana izy tao amin'ny toeram-pianarana malaza iray ao Azia Atsimo, izay iasàny ankehitriny ho toy ny mpikaroka. Nangataka izy mba ho tsiambaratelo ny tena anarany sy ny anarany fony izy tsy mbola nanambady. Manazava izy hoe :
Ao Mongolia, tsy tonga saina mihitsy ireo mponina hoe misy fiantraikany ny zavatra ataony. Raha avelany eny anaty ahi-maitso ny tavoahangy irey, mety hiafara hatrany anaty renirano iny na mety hohanin'ny ‘yak’, ka hahafaty azy. Saingy tsy nobeazina mba hisaina araka izany fomba izany ireo mponina. Miteny fotsiny ry zareo hoe “te-hisotro labiera aho”, na vodka, na rano, avy eo misotro izy dia avelany any anaty bozaka ilay tavoahangy.
Vahoaka tanora [12] ny vahoaka Mongoliàna, midika izay fa tsy saininy ny vokany eo amin'ny lafiny sosialy ary tena tsy azony mihitsy ny maha-marefo ny natiora, hoy i Batsuren S. nanamafy tamin'ny fampifandraisany ny olana amin'ny fiovàna fomba fiainana vao haingana :
Vao ampolo taonany vitsivitsy izay, saika mpifindramonina daholo ny olona teto. Vao haingana izy ireo no nanomboka itangorona tany an-tanàndehibe ary na dia ankehitriny aza, saika manodidina ny antsasaky ny mponina no mbola manohy hatrany ny fomba fiaina amin'ny fifindrà-monina mahazatra. Taloha, tsy dia nisy voka-dratsiny loatra ny fako navelan'ireo mpifindra-monina eny rehetra eny. Tao anatin'izany ny taolam-biby, ny volony matevina, ny hazo, ary ny lamba natoraly ampiasaina amin'ny fitafiana. Herinandro vitsivitsy taty aoriana, ireo mpiaro ny tontolo iainana no niandraikitra ny famotehana azy ireny ka dia niverina tamin'ny endriny voalohany, tsy nisy fiantraikany tamin'ny tany izany.
Amin'izao androntsika izao, niova endrika ny fako ary nivadika ho fitaratra, plastika, metaly, lasantsy ary vokatra simika. Na izany aza, ho an'ireo izay tsy mahalala ny loza aterany, tsy mora ny mahatakatra ny vokatry ny famelàna azy ireny eny anivon'ny natiora.
Araka ny voalazan'i Gala Davaa, avy amin'ny ONG The Nature Conservancy [13], ny ankamaroan'ireo olona, amin'ny lafiny sasany, dia tonga saina amin'ny fiovaovan'ny toetrandro. Izany indrindra no mitranga amin'ireo andian-taranaka tanora. Sahala amin'izay hazavainy hoe :
Maneho ny ahiahiny manokana mikasika io olana io ny ampahany amin'ny kilasin'ny vaovao mpifehy ao Mongolia. Ireo vondrom-piarahamonina mpanabe dia mahatsapa koa fa misy fiovàna misoko. Mijery ny natiora izy ireo isanandro ary mahamarika fa tsy toy ny taloha intsony ny fitondranenan'izy io. Mandeha any amin'ny aterineto ireo vaovao marobe. Kanefa, tsy mba milaza vaovao ara-dalàna amin'ny mponina ireo mpitondra fanjakana ary na dia fantatry ny mponina aza ny maha-zava-dehibe ny fiarovana ny natiora, dia mbola voafetra ihany ny fahalalàna ny fomba azony hanaovana izany.
Manampy izy fa tamin'ny taona 1998, nankatoavin'ny governemanta Mongoliàna ny Drafi-pampianarana mikasika ny Tontolo iainana [14], izay tokony ho nampiharina teo anelanelan'ny taona 1998 sy 2005. Kanefa, tsy nisy na iray aza nanomana drafitra mba hamadika izany ho asa mivaingana izay mety hahazoana vokatra maharitra. Vokatr'izay, ireo vokatra tsara, saingy tsy mitovy, azo tany am-boalohany, dia niha-lefy tsikelikely ankehitriny.
Araka ny lazain'i Gala Davaa :
Teo anelanelan'ny taona 2019 sy 2020, faritra arovana vaovao miisa 32 mitontaly 4,9 tapitrisa hektara no notendren'ny governemanta. Nirotsahany an-tsehatra [15] koa ny hametraka ny 30% -n'ny faritanin'ny firenena ho eo ambany fiarovam-pirenena. Efa vitany ny fiarovana [16] ny 21% tamin'izany, izay mitovitovy amin'ny velaran-tany 33 tapitrisa hektara. Manampy an'io, ankehitriny dia velaran-tany 31 tapitrisa hektara fanampiny no notondroina [17] ho faritra arovana eo an-toerana. Nitaky ezaka goavana ny fandraisana miaraka an'ireo fepetra ireo. Na izany aza, noho ny tsy fisiana fandaharan'asa amin'ny andrim-panjakana hanaparitahana ny torohay, tsy mahalala ny ankamaroan'ireo olona, na dia eny anivon'ny vondrom-piarahamonina siantifika aza. Tsy ampy ao amin'ny firenena ny fomba fiasa mifototra amin'ny siansa ho fiarovana ny natiora ary mirona mankamin'ny fanatsotsorana loatra ny olana mifandraika amin'ny tontolo iainana ny mponina.
Ho an'i Batsuren S. toa an'i Gala Davaa ihany koa, tokana ny fomba hanatsaràna ny toe-draharaha : fanovàna ny toetsain'ny mponina. Mba hanatanterahana izany, tsy maintsy idiran'ny governemanta ny fanarhana politika mikendry ny hanomezana fanabeazana tsara indrindra mikasika ny tontolo iainana.
Ho famaranana, nilaza i Batsuren S. fa “tsy maintsy manohy mandefa ireo fanentana fampahafantarana mivelatra be izy ireo [governemanta], mba hanentanana amin'ny fomba mitovy sy amin'ny fomba manara-drafitra ny mponina ary hanosehana ity farany mba hitandrina bebe kokoa ny tontolo iainana”.