Koa satria miditra amin'ny vanim-potoana fahefatra ny @AsiaLangsOnline dia raisina indray ilay mpampiantrano — Bali Nangavulan (@balisubalian) — mandritra ny herinandro iray hafa amin'ity fanentanana Twitter ifandimbiasana ity.
Noho izy nihalehibe an-tanandehibe, tsy dia nifandray akaiky tamin'ny fototra izay niaviany i Bali mandra-pahatongan'ny famakafakana an-tsaha iray mamerina azy ho any amin'ny vondrom-piarahamonina misy azy, ny Bunun avy ao Taiwan. Nanao ezaka ao anaty tsikalakalam-pieritreretana i Bali hatrizay mba hifankazarany indray amin'ny kolontsaina, manomboka amin'ny fiteny izany. Tamin'ny alàlan'ny media sosialy i Bali nanao izay tratrany hanangona olona mitovy fisainana aminy teny antsefatsefam-piainana teny ary nanangana sehatra an-jotra ho an'ny fiteniny.
Nantsafain'i Rising Voices tamin'ny alalan'ny imailaka i Bali iresahana momba ny diam-piainany. Niarahan'i Bali sy ny mpanoratra nahitsy ny antsafa isian'ny fahazavana bebe kokoa.
Rising Voices (RV): Miangavy anao hiresaka aminay ny momba anao sy ny asanao mifandraika amin'ny fiteny
When you visit local indigenous communities, it’s very common to see elders speaking to one other in their native languages. However, I never worked much around Taiwanese indigenous languages and/or my mother tongue until I returned to my community — or say, tribe — to conduct field study for my master’s thesis. After spending a lot of time with community elders, I decided to bring my mother tongue onto Facebook and Instagram to encourage conversations on current affairs and issues pertinent to Taiwanese indigenous communities, using my language.
Rehefa mitsidika vondrom-piarahamonina indizeny eo an-toerana ianao, dia mahazatra ny mahita zokiolona mifampiresaka amin'ny fitenin-drazany. Na izany aza, tsy nampiasa firy ny teny indizeny Taiwaney sy/na ny fitenin-drazako aho mandra-piverinay tany amin'ny vondrom-piarahamonina misy ahy — na andao lazaina hoe foko — mba handalina eny an-tsaha hanaofako asa-karoka hahazoako master. Rehefa nandany fotoana maro aho niaraka tamin'ireo zokiolona ao amin'ny vondrom-piarahamonina, dia nanapa-kevitra aho ny hitondra ny fitenin-drazako tao amin'ny Facebook sy Instagram handrisihana hisian'ny resaka momba ny raharaha ankehitriny sy ireo lohahevitra mifandraika amin'ny vondrom-piarahamonina indizeny Taiwaney, amin'ny fampiasana ny fiteniko.
RV: Manao ahoana ny toetoetry ny fiteninao na anjotra na ivelanjotra?
Since our government has gradually rolled out the Development of National Languages Act, all natural languages (as well as sign languages) used by ethnic groups in Taiwan are now considered “national languages.” But, in reality, Standard Mandarin remains the mainstream language. While indigenous languages have received more recognition than before, they remain minority languages as is — online or offline.
Koa satria mandrafitra tsikelikely ny Lalànan'ny Fampandrosoana ny Tenim-pirenena ny governemantanay, ny fiteny voajanahary rehetra (sy ny marika ataon-tanana) ampiasain'ny foko ao Taiwan dia raisina ho “fiteny nasionaly”. Saingy, raha ny zava-misy dia mijanona ho fiteny ifampiresahana ankalamanjana ny Mandarin Fenitra. Na dia nahazo fankatoavana bebe kokoa noho ny teo aloha aza ny teny indizeny, dia mijanona ho fiteny vitsy an'isa ihany izy ireo — an-jotra sy ivelan-jotra.
RV: Inona avy ireo hery manetsika anao hahita ny fiteninareo ho hota amin'ny tontolo ankihy (nomerika)?
I grew up as an urban Indigenous person, because my parents made a decision to leave their community for the city in seeking better opportunities. Living in the city, I seldom had the chance to use my mother tongue, until I returned to my community for field study. That was when I started to pick up my language, little by little.
Considering the minority status of indigenous languages in real life and our massive use of the internet on a daily basis, I thought it was a good idea to bring my language to the digital world. This not only allows me to reach a wide array of people who are interested in learning/using Bunun, but also helps to create a virtual community that is welcoming to the language — more so than how it is in reality — which leads to more opportunities to use my language. In the long run, I hope to improve my proficiency in Bunun to the extent that I’ll be able to chat freely with elderly members when I visit the tribe.
Nihalehibe tamin'ny maha-vazimba teratany an-tanàndehibe ahy aho, noho ny fanapaha-kevitry ny ny ray aman-dreniko ny handao ny vondrom-piarahamoniny ho any an-tanàna mba hitady soa fanararaotra tsara kokoa. Mahalana aho no afa-nampiasa ny fitenin-drazako noho ny fipetrahana an-tanàndehibe, mandra-piverinay ho any amin’ny fiaraha-monina nisy ahy hanao fandalinana an-tsaha. Tamin’izay aho vao nanomboka naka ny fiteniko, tsikelikely.
Raha jerena ny satan'ny vitsy an'isa amin'ny fiteny indizeny eo amin'ny fiainana andavanandro sy ny fampiasantsika fatratra ny aterineto isan'andro, dia nihevitra aho fa hevitra tsara ny mitondra ny fiteniko ho amin'ny tontolo ankihy (nomerika). Tsy vitan'ny hoe mamela ahy hanatratra karazan'olona marobe izay liana amin'ny fianarana/mampiasa Bunun ihany izany, fa manampy amin'ny fananganana vondrom-piarahamonina virtoaly mampandroso ny fiteny ihany koa — mihoatra noho izay eny amin'ny fiaraha-monina — izay mitondra hirika bebe kokoa hampiasana ny fiteniko. Any aoriana any, manantena ny hanatsara ny fahaizako miteny Bunun aho mba hahafahako miresaka malalaka amin'ireo zokiolona rehefa mitsidika ny foko.
RV: Fariparito ireo fanamby sasany izay mahatonga ny fiteninao tsy hiasa feno anjotra.
Unlike many other languages written in their own unique forms, typing in my language is relatively easy as Bunun has adopted a romanized spelling system. Oftentimes, I don’t even have to finish typing a word of frequent use in its entirety — thanks to the auto-complete feature on cell phones — and this makes chatting online a breeze.
However, when I first started the pages, I sometimes felt that I was talking to myself because there are really not that many people proficient in the language. But I continued anyway — if nothing else, at least I’d get to practice using my language. Gradually, a community emerged and meaningful conversations took place.
I honestly feel that my language deserves more visibility than it currently has. And, despite all the limitations, the digital space seems a great place to start building it as the internet has become part of our daily lives; it leaves a mark each and every time you use the language. I hope, someday, using my language online will become as natural as breathing.
Tsy sahala amin'ny fiteny maro hafa nosoratana tamin'ny endriny tsy manam-paharoa, ny fanoratana amin'ny fiteniko dia somary mora satria ny Bunun dia nandray rafitra fanoratana romanina. Matetika, tsy mila mamarana ny fitendrena ny teny ampiasaina matetika aho — noho ny fanitsian-teny mandeha ho azy amin'ny telefônina finday — ka mahatonga ny fifampiresahana anjotra ho toy ny tsio-drivotra.
Na izany aza, tamin'ny voalohany nanombohako ireo pejy, dia nahatsapa aho indraindray fa niresaka tamin'ny tenako satria tsy dia betsaka loatra ny olona mahay ny fiteny. Saingy nanohy ihany aho – raha tsy misy zavatra hafa, farafaharatsiny aho afaka mizatra amin'ny fiteniko. Nisandratra tsikelikely ny fiaraha-monina ary nisy ny fifampiresahana manan-danja.
Tsapako ankitsimpo fa mendrika ho hita be kokoa noho ny amin'izao fotoana izao ny fiteniko. Ary, na dia eo aza izay rehetra mety ho famerana, dia hita ho toerana tsara hanombohana azy ny habaka ankihy satria efa lasa ao anatin'ny fiainantsika andavanandro ny aterineto; mamela marika ianao isaky ny mampiasa ilay fiteny. Manantena aho fa indray andro any, ho lasa voajanahary toy ny miaina (fofonaina) ny fampiasana ny fiteniko an-jotra.
RV: Inona ny dingana mivaingana eriteretinao horaisina handrisihana ny tanora hanomboka hianatra ny fiteniny na mihazona hatrany amin'ny fampiasana ny fiteniny?
It would be stressful to learn your mother tongue, just for the sake of it, especially when you can’t find a purpose in doing so. But if you have a goal for yourself — say, to freely communicate with community elders or to better connect with your roots, as an indigenous member, or to learn more about the said culture or simply feel cool speaking the language, as a non-member — it’ll make things a lot easier. It’s also helpful to have friends that share your interest. But I would say: Just start speaking the language offline or writing in the language online, then you’ll have made your first move.
Mety hanahiran-tsaina ny mianatra ny tenin-dreninao, raha hoa ho amin'izay fotsiny, indrindra rehefa tsy mahita tanjona amin’ny fanaovana izany ianao. Saingy raha manana tanjona ho an'ny tenanao ianao — na lazaina hoe hifandray malalaka amin'ireo zokiolona ao amin'ny vondrom-piarahamonina na hifandray tsara kokoa amin'ny fiavianao, amin'ny maha-mpikambana vazimba teratany anao, na hianatra bebe kokoa momba ilay kolontsaina voalaza na hahatsiaro ho mangatsiatsiaka amin'ny fitenenana ny fiteny, amin'ny maha-tsy- mpikambana — dia ho moramora ny fampiasana azy. Mahasoa koa ny manana namana mitovy fahalianana aminao. Fa hoy aho hoe: Manomboha fotsiny miteny ivelan-jotra na manorata anjotra amin'ilay fiteny, fa efa ho nahavita ny dingana voalohany ianao.