- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Didian'ny Fitsarana Iraisampirenena hanao izay tsy hisian'ny fankahalàna ara-poko i Armenia sy Azerbaijàna

Sokajy: Azia Afovoany sy Kaokazy, Armenia, Azerbaijan, Ady & Fifandirana, Fifandraisana iraisam-pirenena, Fitantanam-pitondrana, Foko sy Fiaviana, Lalàna, Mediam-bahoaka, Mpitsoa-ponenana, Politika, Tantara, Zon'olombelona

“Fitsarana Iraisampirenena ao La Haye” sary an'ny United Nations Photo [1] nampiasàna lisansa CC BY-NC-ND 2.0 [2]

Lahatsoratra navoaka voalohany [3] tao amin'ny OC Media. Dika nokiraina no avoaka etoana, ao anatin'ny fifanarahana hifampizara votoaty.

Nodidian'ny Fitsaràna Iraisampirenena (CIJ),  fitsarana avo ao amin'ny Firenena Mikambana, i Armenia sy Azerbaijàna, mba hiasa “ho fisorohana ny fihantsiana sy fampiroboroboana ny fankahalàna foko” taorian'ilay ady naharitra 44 andro tamin'ny taona lasa. Ny 7 Desambra 2021 teo ilay didy no nivoaka [4], ary mahasaringotra ireo “mpiasam-panjakana sy andrim-panjakana” ao  Azerbaijàna sy ireo “olontsotra sy fikambanana” ao Armenia araka ny nolazain'ny tatitry ny [5] Radio Free Europe/Radio Liberty (RFERL) .

Namoaka [6] fanambaràna fifampitoriana [7] tany amin'ilay fitsarana ireto firenena roa ao Kaokazy Atsimo ireto tamin'ny Septambra 2021. Nifampiampanga ny andaniny sy ny ankilany ho nanao fanavakavahana ara-poko, nanitsakitsaka ny Fifanarahana Iraisampirenena momba ny Fanafoanana izay Rehetra Endrika Fanavakavahana ara-Poko (ICERD [8]).

“Ny CERD dia iray amin'ireo fifanarahana vitsy nidiran'i Armenia sy  Azerbaijànaa ho mpikambana [9], mahatonga azy io ho vovonana iraisampirenena tsy fahita firy ahafahan-dry zareo mahita tohana araka ny lalàna ho an'ireo fifandirana isankarazany taorian'ny ady nifanaovan-dry zareo,” hoy ny notaterin'i [10] Joshua Kuchera tamin'ny Eurasianet momba ilay fanapahankevitra vao haingana navoakan'ny fitsaràna.

Nodidian'ny fitsaràna ihany koa i Azerbaijàna hiaro any amin'ny faritaniny ireo toerana ara-kolontsain'ny Armeniàna mba tsy hiharan'ny  “famotehana zavatr'olona sy fanimbazimbàna” ary “hanafay” ireo izay manao izany.

Nantsoin'ny fitsaràna ihany koa ireo firenena roa ireo mba “hisoroka izay rehetra mety ho fihetsika hanaratsy na hampitombo ny fifandirana eny anatrehan'ny fitsaràna, na vao mainka hampananosarotra bebe kokoa ny famahàna azy.”

Tsy namoahan'ny fitsarana iraisampirenena didy ny mifandraika amin'ireo fangatahana manokana nataon'i Armenia sy Azerbaijàna. Fa namoahany didy kosa i Azerbaijàna “mba hiarovana amin'ny herisetra sy ny fandratràna ara-batana “an'ireo rehetra Armeniàna gadra an'ady”, ary “hiantohana ny fitonian-dry zareo sy ny fitoviana eo anatrehan'ny lalàna,” tsy nandidy ny amin'ny famotsorana azy ireny ny fitsaràna.

Mandritra izany fotoana izany, tsy namoahan'ny fitsaràna didy ny amin'ny hampitsaharan'i Armenia ny fampiasana vanja milevina ety an-tanety, na ny hanolorany amin'i Azerbaijàna ny sarintany misy ireo vanja voalevina. Nambaran'ireo tarika mpahay lalàna avy any  Azerbaijàna fa “resaka fanentanana naharitra ela ho famongorana foko” no nampiasàn'i Armenia ny vanja milevina an-tanety”

“Ho amin'ny tanjona fanafoanana na fanelingelenana ny fankatoavana, ny fisitrahana na ny fizakàna, tsy misy fitanilàna” ny zo ara-poko na maha-olompirenena ny Azerbaidjaney dia nilaza ny fitsaràna fa tsy nitondra porofo i Azerbaidjàna momba ny fampiasàn'i Armenia vanja milevina an-tanety .

“Tsy mazava tsara ny ho fiantraikan'ny fampiharana ireo fepetra vonjimaika, satria na ny andaniny na ny ankilany samy tsy misy miaky ho mandrisika ny fifankahalàna ara-poko,” hoy ny nosoratan'i [10] Joshua Kuchera tao anatin'ny fandalinany taorian'ilay fanapahankevitry ny fitsarana, nampiany hoe, “mety mbola hila taona marobe ny fitsaràna mba handanjalanjana izay ho fanapahankevitra tena farany momba ireo fitakiana,” ary hoe, “raha ny marina tsy misy na iray aza rafitra fanatanterahana mba hiantohana hoe manatanteraka ireo fepetra nasaina narahany ny andaniny sy ny ankilany,” hoy ny fitsaràna.

Nanambara ireo mpiasam-panjakana avy amin'ny governemanta roa tonta hoe mahalaza ny toerana noraisin-dry zareo ireo didy navoaka.

Taorian'ny namoahana ireo fanapahankevitry ny fitsaràna, ny Minisitry ny Raharaha Ivelany ao Azerbaijàna dia namoaka fanambaràna iray [11] nilazàny fa vonona i Azerbaijàna “hanatanteraka ny andraikiny mifanaraka amin'ireo fifanarahana iraisampirenena” ary “hanohy hitaky ny hitazonana an'i Armenia ho tomponandraikitra tamin'ireo fanitsakitsahana ny lalàna iraisampirenena.”

Ny Ministera Armeniàna misahana ny Raharaha Ivelany, nandritra izany, nilaza [12] hoe “ho arahan'i Armenia maso akaiky ny fampiharan'i Azerbaidjàna ireo didy navoakan'ny fitsaràna ary ho ampahafantariny ny fitsarana izay fanitsakitsahana rehetra mitranga.”

Araka ny fanadihadiana [5] iray nataon'ny RFERL, “Andro vitsy taorian'ny 4 Desambra nanambaran'i Azerbaidjàna fa namotsotra [13] miaramila Armeniàna 10 azony babo nandritra ireo fifandonana nahery vaika tao amin'ny sisintany tamin'ny tapaky ny volana Novambra no nivoaka ireo didin'ny CIJ. Ho setriny, nomen'i Armenia ireo sarintany manome ny antsipirihany amin'ny toerana misy ireo vanja milevina an-tanety.”

Ny 26 Novambra, tao amin'ny fihaonana iray natao tany Sochi, ny mpitondra avy amin'ny firenena roa tonta, Ilham Aliyev, filohan'i Azerbaijàna sy ny Praiminisitr'i Armenia, Nikol Pashinyan, dia samy nanome toky [14] hanamaivana ny fifanenjanana.

Ny 15 Desambra, nihaona indray [15] tao Bruxelles ireo filoha roa tonta, nandritra ny fihaonana nampiantranoin'ny Filohan'ny Filankevitra Eorôpeàna, Charles Michel, ka tamin'izany no niarahabàn'ny filohan'ny Fiombonambe Eorôpeàna ” ny famotsorana vao haingana ireo Armeniàna folo nofonjain'i Azerbaijàna sy ny nanomezan'i Armenia ireo sarintany rehetra misy ireo vanja milevina sisa tavela,” araka ny fanambaràna iray navoaka [16] taorian'ny fihaonan'ny telo tonta.