- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Tokony hitady vahaolana sy fanohanana amin'ny COP26 ireo mpiraharahan'i Karaiba

Sokajy: Karaiba, Dominika, Nosy Virijiny Amerikana, Pôrtô Rikô (Etazonia), Trinite sy Tobago, Mediam-bahoaka, Politika, Siansa, Tanora, Tontolo_iainana

Fanaovan-tsonia amin'ny fihaonambe COP26 atao any Glasgow, Ekaosy, ny 31 Oktobra-12 Novambra 2021. Sary avy amin'i Valery Fils-Aime, nahazoana alalana.

Namonjy ny fihaonamben'ny Firenena Mikambana momba ny Fiovan'ny Toetr'andro (COP26) taona 2021 ireo Fanjakana Nosy kely Andalam-pandrosoana (SIDS) any Karaiba manana tanjona iombonana — hifamory amin'ny fanohanana mba hahazoana antoka fa voafetra ho 1,5º Celsius noho ny tamin'ny vanim-potoana talohan'ny nanjakan'ny rafitra indostrialy ny fiakaran'ny maripana eran-tany, araka ny soso-kevitra tamin'ny Fifanarahan'i Paris.

“Mampidi-doza ny taranantsika sy ny ho avy ny manao kely kokoa,” hoy i [1] Keith Rowley, praiminisitra ao amin'ny firenena iray tahaka izany, Trinidad sy Tobago tamin'ny volana marsa tamin'ity taona ity. Manasongadina ny hamafin'ny krizin'ny toetr'andro ho an'ny SIDS Karaiba ny fanamarihany. Efa mampisy vanim-potoanan'ny rivo-doza matetika sy mandrava kokoa [2] ao amin'ny faritra ny maripanan'ny ranomasina mafana kokoa sy ny haavon'ny ranomasina avo kokoa. Nampifandraisan'ny [3] fikarohana mivantana tamin'ny fiovan'ny toetr'andro ny Rivo-doza Maria — rivo-doza goavam-be sokajy faha-5 nahafatesana olona izay nandrava an'i Dominika [4], Saint Croix sy Puerto Rico [5] tamin'ny taona 2018.

Any Trinidad sy Tobago, manaiky ny Intended Nationally Determined Contributions [6] (INDCs) hiadiana amin'ny fiovaovan'ny toetr'andro araka ny Lasitry ny Fifanarahan'ny Firenena Mikambana momba ny fiovan'ny toetr'andro (UNFCCC) fa ny maripànan'ny rivotra antonony isan-taona ao amin'ny firenena dia fa efa nihamafana kokoa mihoatra 1º C amin'ny ankapobeny ny antsasaky ny taonjato lasa teo, ary ny fitohizan'izany zotra izany dia hahatonga azy ho marefo kokoa amin'ny fitomboan'ny tondra-drano. Tamin'ity taona ity, nahita fitomboan'ny tondra-drano tsy nisy toy izany i Trinidad sy Tobago izay nitarika fahapotehan'ny lalana sy ny fananan'ny vondrom-piarahamonina manomboka ao St. Anns [7] any avaratra ka hatrany Penal [8], mankany atsimo.

Manampy ny hamehana amin'ny krizy, manondro ny mety hisian'ny fatiantoka sy fahasimbana bebe kokoa ato ho ato ny tatitry ny tombana farany [9] avy amin'ny Intergovernmental Panel on Climate Change [10] (IPCC). Nasehon’ny tatitra mazava tsara fa tsy ho vita ny hametra ny fiakaran’ny maripana maneran-tany ho 1,5 C raha tsy misy “fampihenana avy hatrany, haingana sy lehibe eo amin’ny famoahana etona mampitombo hafanana”. Saingy nilaza i Colin Young, Tale Mpanatanteraka ao amin'ny Ivon-toerana momba Fiovan'ny toetr'andro ao amin'ny Vondrom-piarahamonina Karaiba (CCCCC), izay niresaka tamin'ny Global Voices tamin'ny alalan'ny Zoom fa “tombony lehibe indrindra” ananan'ny faritra tamin'ny COP26 ny tatitra: “Nanao ny anjaranay amin'ny resaka fanalefahana izahay saingy mila ireo mpamoaka izany lehibe indrindra eto an-tany izahay mba hampihena bebe kokoa. “

Raha ny zava-misy, tompon'andraikitra amin'ny latsaky ny iray isanjaton'ny [10]famoahana etona mpiteraka hafanana manerantany i Karaiba, raha tompon'andraikitra eo amin'ny 80 isanjaton'izany [11] kosa ny firenena G20. Nantsoin'i Young ho laharam-pahamehana lehibe voalohany ho an'ny faritra izany: “Tsy maintsy miteraka finiavana manerantany hihazona ny tanjona maripàna 1,5 ny COP. Izany no vokatra voalohany amin'izao fotoana izao. ”

Nivondrona manodidina ity hafatra ity ireo mpikatroka ao amin'ny faritra tamin'ny alalan'ny tranokalan'ny fanentanana antsoina hoe “1.5 to stay alive [12]” —  (1,5 raha te-ho velona) — miarahaba anao amin'ny sarin'ireo tovovavin'i Karaiba isan-karazany mijoro difotry ny fiakaran'ny ranomasina ny pejy fandraisan'izy ireo: zara raha voatana eny ambonin'ny rano amin'ny ankapobeny ny tanan'izy ireo, maneho ny isa iray sy dimy. Manondro ny fiovaovan'ny toetr'andro ho toy ny “fandrahonana misy”ny mpamorona, Panos Caribbean [13],  ary satria mandeha ny COP26, dia nampiasaina ny fanentanana mba hanazavana am-pahazotoana ny antony mahatonga izao zava-mitranga izao. Ny zava-misy anefa dia mila manomana fiovana maro tsy azo ihodivirana ihany koa i Karaiba, ka izany no nahatonga an'i Young nanao lisitra ny laharam-pahamehana lehibe faharoa an'ny faritra amin'ny COP26 ho fiarovana ny famatsiam-bola ny toetrandro ho an'ny fampifanarahana.

Araka ny filazan'ny UNFCCC, ny fizakana ara-toetrandro dia manondro fanitsiana ny rafitra ara-tontolo iainana, ara-tsosialy, na ara-toekarena ho setrin'ny vokatry ny fiovaovan'ny toetr'andro. Mety manana endrika isan-karazany izany any Karaiba ary mety ho maningana araka ny filàna manokan'ny nosy tsirairay. Ohatra, ireo nosy toa an'i Dominika, mipetraka ao anatin'ny fizoran'ny rivo-doza, dia mila manamafy ny fotodrafitrasany, raha tsy maintsy mandinika ny fomba hiarovana ny tany manoloana ny tondra-drano sy ny faharavan'ny morontsiraka [14]kosa i Trinidad sy Tobago .

Tamin'ny Copenhagen COP taona 2009 [15], nampanantena ireo firenena manankarena fa hanome 100 miliara dolara amerikana isan-taona amin'ny famatsiam-bola momba ny toetrandro. Araka ny voalazan'ny Fikambanana ho an'ny Fampandrosoana sy Fiarahamiasa Ara-toekarena (OCDE), anefa dia tsy tanteraka izany fampanantenana izany. Nampiseho ny tombantomban'izy ireo volana septambra fa nifintina [16] 20 miliara dolara Amerikana amin'izany tanjona izany ny famatsiam-bola ny toetrandro taona 2019 .

Nilaza i Young fa tsy misy ny fialan-tsiny satria “na dia talohan'ny COVID aza, ambany noho ny antonony ny famatsiam-bola nomena.” Nambarany fa tonga ny fotoana tokony hanatanterahan’ireo firenena mandroso ny andraikiny ary ny COP26 no tokony hanatontosan'izy ireo izany. Ny sehatra fahatelo nasongadin'i Young ho an'ny faritra dia ny famitana ny bokin'ny fitsipika Paris, izay ilaina amin'ny fanatanterahana feno ny Fifanarahan'i Paris [17]. Ny toko miavaka ao amin'ny bokin'ny fitsipik'i Paris dia miresaka momba ny fangaraharana — ahoana no fomba hitateran'ireo firenena ny fivoarany?

Tamin'ny resadresaka an-telefaonina niaraka tamin'ny Global Voices, Ryan Assiu, mpanolo-tsaina momba ny tontolo iainana any Trinidad sy Tobago nanazava hoe: “Na dia mianiana aza ireo antoko fa ho lasa tsy miandany ara-karbônina na milaza fa hampihatra fepetra sasany izy ireo, raha tsy manana fepetra sahaza na rafitra mba hampangarahara ny kaonty momba azy ireo, tsy azonao atao ny milaza raha tonga amin'ny tsy fiandaniana karbônina ianao amin'ny taona 2050. ”

Nanomboka ny 31 Oktobra tany Glasgow, Ekaosy, ny fifampiraharahana COP26 [18], ary tokony haharitra hatramin’ny 12 Novambra.