Dr. Subhash Ram Prajapati, ethnômozikôlôgy ary mpiaro fatratra ny fampiroboroboana ny kolontsaina Newar. Sary natolotry ny Dr. Prajapati.
Ao amin'ny andiany fahatelo ankehitriny, mandray ireo mpikatroka fiteny vaovao izay hikarakara ny resadresaka amin'ny Twitter maharitra herinandro momba ny famelomana sy fampiroboroboana ireo fiteny vitsy an'isa ao Azia ny fampielezan-kevitra @AsiaLangsOnline [1]tohanan'ny Rising Voices [2], ny Digital Empowerment Foundation [3] sy ny O Foundation [4].
Ho fitokanana ny fisantarana andraikitra haino aman-jery sosialy taona 2021, niresaka tamin'i Dr. Subhash Ram Prajapati (@jwajalapa [5]) tamin'ny alàlan'ny mailaka momba ny zavatra niainany betsaka tamin'ny famolavolana ireo fitaovana nomerika ho an'ny fiteny Nepalbhasa (Newar) [6] ny Rising Voices. Mpanandra-teny malaza iray ho an'ity fiteny nosokajian'ny UNESCO ho “tandindomin-doza [7]” ity, nanoratra boky fito [8] momba ny fiteny sy kolontsaina Newar i Prajapati ary nanoratra ny asa-karoka hahazoany Ph.D amin'ny ethnômozikôlôgy avy amin'ny resaka momba ny mozika Newar.
Vakio bebe kokoa: Very sy hita: Ny tolona hitandroana ny lova ara-pitenenan'i Nepal [9]
Rehefa avy nanorina sy nandray anjara tamina hetsika marobe momba ny fitehirizana ny kolontsaina, anisan'izany ny vavahadin-tserasera [10]sy ny klioban'ny fianarana fiteny amin'ny Facebook [11], mitarika tetikasa famadihana ho nomerika ny Nepalbhasa [12] ankehitriny ny Dr. Prajapati. Vao tsy ela akory izay, namoaka ny rakibolana an-tserasera [13] ahitana iditra eo amin'ny 30.000 hatramin'izao ny vondrona, mahatonga azy ho lahatahiry lehibe indrindra amin'ny fitehirizana ity fiteny [14] ity, na nomerika izany na pirinty.
Amin'izao areti-mandringana COVID-19 manelingelina ny fandaharam-pianarana olona manokana, dia eo an-dàlana ny ezaka ataon'ny vondrom-piarahamonina mba hampianatra ny Nepalbhasa an-tserasera [15], saingy tsy ho ampy hamenoana ny banga amin'ny fitaovana io. Araka ny asehon'ny fikarohana nataon'i Dr. Prajapati, maro ny asa miandry ireo mpiaro ny fiteny sy ireo mpanabe:
I found this visual framing of the issues around Nepal Bhasa preservation/promotion in @jwajalapa [16]‘s presentation today very useful. #NepalBhasa [17] #WNOConference [18] pic.twitter.com/IZh8xAXo4N [19]
— Supriya Manandhar (@patansoup) December 30, 2020 [20]
Hitako fa tena ilaina ity famolavolana ara-maso momba fikajiana/fampiroboroboana ny Nepal Bhasa ity ao amin'ny famelabelaran'i @jwajalapa [16].
Tsy vaovao ity fihenjanana eo amin'ny fivasohan'ny fampiasana ny fiteny ity. Nihena ny isan'ny mpiteny Nepalbhasa farafahakeliny tanatin'ny taompolo maro, noho ireo karazana politika isan-karazany manamaivana ny fiteny [21]tany aloha, ka ny setriny nataon'ny fiarahamonina dia ny famolavolana fitaovana sy votoaty fampandrosoana ny fianarana, araka ny nasongadin'i Dr. Prajapati tao amin'ny fifanakalozana mailaka nataonay:
Nepalbhasa was once the national language of Nepal, however, the number of speakers and the use of the language has been declining significantly recently. According to the 2011 National Census of Nepal [22], there are 1.3 million Newars whose heritage language is Nepalbhasa. […] From 1952 to 2011, the percentage of the language speakers dropped from 75% to 22% in the Kathmandu Valley, which is considered as the origin place of the language.
The decline has been elevated in modern times but there have also been various efforts around the world to promote and revitalize the language. Many people are now working on creating different study materials and resources online to promote the language. Some municipalities in the Kathmandu valley have also started developing local courses in Nepalbhasa to teach in the schools.
Nepalbhasa no tenim-pirenen'i Nepal taloha, na dia nihena be aza vao haingana ny isan'ireo mpiteny azy sy ny fampiasana ny fiteny. Raha ny fanisam-bahoaka natao tamin'ny taona 2011 tao amin'ny Firenena Nepal, [22]dia miisa 1,3 tapitrisa ny Newar manana ny Nepalbhasa ho fitenin-drazany. […] Ny taona 1952 ka hatramin'ny 2011, nidina hatramin'ny 75% ny isanjaton'ny mpiteny ny fiteny raha 22% tao amin'ny Lohasahan'i Kathmandu, izay heverina ho toerana niandohan'ny fiteny.
Nihafaingana ny fijotsoana ao anatin'ny andro maoderina saingy misy ihany koa ny ezaka isan-karazany eran'izao tontolo izao mampiroborobo sy mamelona indray ny fiteny. Betsaka ankehitriny ny olona miasa amin'ny famoronana fitaovam-pianarana sy loharanom-pahalalana samihafa an-tserasera mba hampiroboroboana ny fiteny. Ny tanàna sasany ao amin'ny lohasahan'i Kathmandu ohatra nanomboka nanangana (lesona) fampianarana Nepalbhasa teny an-toerana ho ampianarina any an-tsekoly.
Rising Voices (RV): Inona araka ny eritreritrao no fanamby lehibe atrehin'ny vondrom-piarahamonin'ny fiteny misy anao raha miresaka momba ny serasera nomerika na mamorona votoaty nomerika amin'ny tenin-drazan-dry zareo?
Subhash Ram Prajapati (SRP): Many people these days do not have the opportunity to learn and use the Nepalbhasa language in their home, school, or at work. Even fluent speakers find it hard to read and write in Nepalbhasa. Because of this, communication and creating digital content in the language has become very limited. There is only a small circle of content creators, and the audience is small, too.
Besides, Nepalbhasa is written in Devanagari script [23] these days. There are not sufficient resources and technologies available to write in the traditional scripts such as Nepal Lipi, Ranjana Lipi. Available tools are also limited to certain devices and platforms. The unequal pace of digital development of various languages leads to digital language endangerment. If the tools and resources are not available online, even the fluent Nepalbhasa speakers will gradually stop using the language on the internet.
Subhash Ram Prajapati (SRP): Betsaka ny olona amin'izao fotoana izao no tsy manana fotoana hianarana sy hampiasana ny fiteny Nepalbhasa any an-tranony, any an-tsekoly na any am-piasana. Na ireo mailaka miteny aza mahita fahasarotana amin'ny famakiana sy fanoratana ny fiteny Nepalbhasa. Noho io antony io, dia lasa voafetra be ny fifandraisana sy ny famoronana votoaty nomerika amin'ny fiteny. Misy ny faribolana kely ahitana mpamorona votoaty, ary vitsy koa ny mpijery.
Ankoatra izay, voasoratra amin'ny endri-tsoratra Devanagari [23]amin'izao fotoana izao ny Nepalbhasa. Tsy ampy ny fitaovana sy ny teknolojia hanoratana amin'ny soratra nentim-paharazana toa ny Nepal Lipi, Ranjana Lipi. Voafetra ihany koa ny fitaovana misy amin'ny fitaovana sy sehatra sasany. Mitarika ho amin'ny fahaverezan'ny fiteny nomerika ny lalana tsy mitovy amin'ny fivoarana nomerika amin'ny fiteny isan-karazany. Raha tsy misy amin'ny aterineto ny fitaovana sy ny enti-miasa, na ireo mailaka miteny ny Nepalbhasa aza mety hijanona tsikelikely amin'ny fampiasana ny fiteny amin'ny aterineto.
RV: Araka ny hevitrao, inona ny sasany amin'ireo dingana azo raisina mba hampirisihana ny fitomboan'ny fampiasana ny Nepalbhasa amin'ny aterineto?
SRP: I think many things could be done by organizations and individuals at different levels. For instance, if we can advocate for the government to publish their news or other informational websites also in local languages, or if we can request to make documents such as forms available in local language over the internet, people will get the opportunity to use their mother language in daily life.
During the pandemic, while people were mostly staying home, some people started online Nepalbhasa language and script classes. Some also started story and poetry recitation and others started developing online games and language tools as well. People started all of these voluntarily. If we can manage some funds at least to cover the development of such materials and make them sustainable, I think people will be motivated and it would increase the use of the language on the internet.
SRP: Mieritreritra aho fa zavatra maro no azon'ny fikambanana sy ny olona isan-tsokajiny atao. Ohatra, raha afaka miaro ny governemanta hamoaka ny vaovaon'izy ireo na tranonkala fampahalalana hafa amin'ny fiteny eo an-toerana ihany koa izahay, na raha afaka mangataka ny hanao antontan-taratasy hisian'ny endrika amin'ny fiteny eo an-toerana amin'ny alàlan'ny aterineto izahay, dia hanana fotoana hampiasa ny tenin-dreniny amin'ny fiainana isan'andro ny olona.
Nandritra ny areti-mandringana, raha mbola nijanona tao an-trano ny ankamaroan'ny olona, dia nisy ny olona sasany nanomboka fampianarana soratra sy fiteny Nepalbhasa an-tserasera. Ny sasany koa nanomboka manao tsianjery ny tantara sy ny tononkalo ary ny hafa indray nanomboka namorona lalao an-tserasera sy fitaovam-piteny koa. Nanomboka ireo rehetra ireo an-tsitrapo ny olona. Raha afaka mitantana famatsiam-bola izahay farafaharatsiny mba handrakofana ny fampandrosoana ny fitaovana toy izany sy hahatonga azy ireo maharitra, dia heveriko fa ho voatarika ny olona ary hampitombo ny fampiasana ny fiteny amin'ny aterineto.
RV: Inona no antony manosika anao voalohany hiasa amin'ny fanaovana ny fiteninao sy ny kolontsainao ho hita amin'ny aterineto?
SRP: In the short period of my life, I’ve seen a sharp decline in Nepalbhasa use. I feel that if we don’t do anything to preserve and promote it, the language will be gone forever in a generation or two. The loss of language is also a considerable loss of cultural and human knowledge. For me, the urgency of keeping the Newar language and culture alive and thriving is the primary motivating factor for working on making language and culture available on the internet.
SRP: Tao anatin'ny fotoana fohy tamin'ny fiainako, dia nahita fihenana be tamin'ny fampiasana ny Nepalbhasa aho. Mahatsapa aho fa raha tsy manao zavatra hiarovana sy hampiroboroboana azy izahay, dia ho foana mandrakizay ny fiteny ao anatin'ny taranaka iray na roa. Ny fahaverezan'ny fiteny koa dia fahaverezan'ny fahalalana ara-kolontsaina sy maha-olombelona. Ho ahy, ny mahamaika amin'ny fiarovana ny fiteny sy ny kolontsaina Newar ho velona sy hiroborobo no antony voalohany manosika hiasa amin'ny fanaovana ny fiteny sy ny kolontsaina ho vonona amin'ny aterineto.
Azonao atao ny manaraka ny fanentanana AsiaLangsOnline [24] ao amin'ny Twitter manomboka amin'ny 7 aprily.