Antsafa niarahana tamin'i Jermani Ojeda Ludeña, mpikatroka nomerika ho an'ny fiteny Quechua

Sary nozarain'i Jermani Ojeda Ludeña

Ny taona 2020, hotohizantsika ny fanentanana ety anaty media sôsialy hanasàntsika olona maro hitantana ny kaonty Twitter, @ActLenguas (Fikatrohana ho an'ny fiteny) ka hizaran'izy ireny ny niainan-dry zareo tamin'ny tamin'ny famelomana indray sy fisoloana vava ireo fiteny zanatany. Resahan'ity lahatsoratra fampahafantarana ity ny momba an'i Jermani Ojeda Ludeña (@jermaniojeda) sy izay kasainy horesahana mandritra ny herinandro maha-mpampiantrano azy.

Rising Voices (RV): Mba lazalazao aminay ny momba anao, azafady.

Mi nombre es Jermani Ojeda Ludeña, soy de la comunidad campesina Quechua de Puca Puca, distrito de Curahuasi, región Apurímac, Perú.

Soy estudiante de doctorado en Literaturas y Culturas Latinoamericanas e Ibéricas en la Universidad de Texas en Austin, Estados Unidos. Anteriormente fui académico visitante en la Universidad de Delaware en el que enseñé mi lengua materna que es el Quechua. Desde el espacio académico usando herramientas digitales enseño y busco visibilizar mi lengua materna y la presencia de indígenas Quechuas en diversos espacios académicos. He sido entrevistado en diversos medios de comunicación dando a conocer la importancia de no perder nuestra lengua materna e identidad en los ambientes académicos, esto debido a que el país de donde provengo existe un racismo lingüístico y cultural contra las poblaciones indígenas.

Jermani Ojeda Ludeña no anarako, ary avy amin'ny vondrompiarahamonin'ireo tantsaha Quechua ao Puca Puca, distrikan'i  Curahuasi, faritr'i Apurímac, ao Però.

Manomana ny diplaoma PhD momba ny Kolontsaina sy ny Literatiora Amerikàna Latina sy Iberiàna ao amin'ny Anjerimanontolon'i Texas ao Austin, Etazonia. Teo aloha aho dia profesora mpitsidika mitondra fampianarana ho an'ny Anjerimanontolon'i Delaware, toerana nampianarako ny tenindreniko, ny Quechua. Amin'ny fampiasàna fitaovana nomerika, mampianatra aho ary mikatsaka izay hahatonga ny tenindreniko sy ireo vahoaka Quechua mba ho hita kokoa eny anatin'ireo habaka akademika isankarazany. Any anatin'ireo antsafa nataoko ho an'ireo media samihafa, nasiako tsindrimpeo ny momba ny lanjan'ny fitahirizana ny tenindreninay sy ny maripamantarana anay any anatin'ireo tarehinjavatra akademika rehetra, satria ao Però firenena niaviako, misy fanavakavahana ara-piteny sy ara-kolontsaina atao amin'ireo vahoaka teratany.

RV:Manao ahoana ny sata misy ny fiteninareo amin'izao fotoana izao, eny anaty sy ivelan'ny aterineto?

El idioma Quechua históricamente ha tenido diversas momentos de expansión y prohibición. En la colonia se usó inicialmente para evangelizar a las poblaciones indígenas pero tras la rebelión de Tupaq Amaru II se prohibió su uso.

Con el surgimiento de los nuevos estado-nación se profundizó la oficialización del uso del idioma Español en desmedro del Quechua y toda lengua indígena en el Perú. Esta nueva república se basó en la lógica de eliminación de todo rasgo indígena para mostrar una supuesta modernización del país, las víctimas de la modernización y el desarrollo fueron los pueblos indígenas y sobre todo sus lenguas. Sin embargo, un espacio alternativo para el uso de la lengua han sido los medios de comunicación tradicionales y últimamente las redes sociales. En el caso de medios tradicionales la radio jugó un rol muy importante desde la segunda mitad del siglo pasado donde los quechuahablantes encontraron un espacio para difundir la lengua y la cultura.

Con el surgimiento de las redes sociales como el Facebook, Instagram y Twitter, muchos Quechuas utilizaron estos espacios para enseñar la lengua y visibilizar la cultura Quechua. Mientras la lengua oficial en la educación, el comercio y el gobierno era el Español, en los medios de comunicación se ha tenido mayor libertad para su difusión. Los últimos 3 años se ha visto un inusitado movimiento de activistas del Quechua en las redes sociales como el Facebook, lo que permite avizorar con mucho optimismo el futuro de la lengua.

Ara-tantara ny fiteny Quechua dia nitety toedraharaha isankarazany tamin'ny resaka fivoarana sy fanakantsakànana. Nandritra ny fanjanahantany, dia nampiasaina nentina nanely ny evanjely tany amin'ireo vahoaka teratany izy, saingy taty aorian'ny fihokoan'i Tupaq Amaru II dia noraràna ny fampiasàna azy.

Niaraka tamin'ny fipongaran'ireo fanjakàna-firenena vaovao, natosika be ny fampiasàna ofisialy ny fiteny espaniôla nanoloana ny fiteny Quechua sy ireo rehetra fiteny teratany tao Però. Io repoblika vaovao io dia nifototra tamin'ny lojikan'ny fanafoanana ireo rehetra endrika maha-teratany azy mba ho entina mampiseho ilay lazaina fa fizoran'ny firenena mankany amin'ny vaninandro maoderina. Saingy ireo vahoaka teratany, indrindra fa ireo fitenin-dry zareo, no tena voa mafy tamin'io fampivoarana sy famadihana ho maoderina io. Na izany aza, nisy ihany habaka iray hafa ho an'ny fampiasàna ilay fiteny , dia ny fampahalalambaovao nentindrazana sy, taty aoriana kely, ireo tambajotra sôsialy. Raha ny momba ireo media sôsialy, hatramin'ny tapaky ny taonjato farany teo, nitàna toerana lehibe tokoa ny fampielezampeo ho toy ny habaka iray ho an'ireo mpiteny ny Quechua hahafahany mampahafantatra sy mampiroborobo ny fiteny sy ny kolontsain-dry zareo.

Niaraka tamin'ny fahatongavan'ireo tambajotra sôsialy toy ny  Facebook, Instagram ary Twitter, marobe ireo Quechua mampiasa ireny habaka ireny  hampianarana ny fiteniny sy hahatonga ny kolontsaina Quechua ho tazana bebe kokoa. Raha ny fiteny espaniôla no fampiasa ofisialy entina mampianatra, mandraharaha ara-barotra sy any anaty governemanta, nanolotra fahalalahana misimisy kokoa  ho an'ny fanapariahana ny fiteny Quechua kosa ireo media. Nahitàna hetsika tsy mbola nisy toa azy nataon'ireo mpikatroka ho an'ny fiteny Quechua ireo taona telo farany lasa teo tety anaty tambajotra sôsialy, toy ny  Facebook, mahatonga anay ho be fanantenana ho an'ny hoavin'ilay fiteny.

RV: Lohahevitra momba ny inona no kasainao hifantohana mandritra ny herinandro hitantananao ny kaonty Twitter @ActLenguas?

Me enfocaré en visibilizar el uso de la lengua en los medios de comunicación tradicionales y en las redes sociales. Con especial énfasis en la labor de los quechuahablantes que desafiamos al estado-nación en el uso de su lengua que no es considerado al mismo nivel del Español por el gobierno. Hemos tenido hitos históricos en el posicionamiento del Quechua en los medios y quiero visibilizar ese hecho. Además, quiero mencionar el trabajo que junto a muchos activistas Quechuas estamos realizando como nueva generación de quechuahablantes que mostramos que nuestra lengua está presente y queremos preservarlo. Estaré compartiendo algunas producciónes audiovisuales de esta generación de Quechuas en las redes sociales por ejemplo.

Hifantohako ny hanaovana izay hahitàna misimisy kokoa ny fampiasàna fiteny Quechua eny anatin'ireo fampahalalambaovao tranainy sy ny media sôsialy. Hohamafisiko ny asa izay mihevitra fa tokony hilahatra amin'ny fahafahana mampiasa ny fiteny Espaniôla ny fampiasana ny fiteny Quechua, ataon'ireo mpiteny ny Quechua izay manao fanamby ny governemanta eto amin'ity fanjakana-firenena ity. Nahavita zavatra goavana teo amin'ny tantara izahay tamin'ny resaka fametrahana ny fiteny Quechua eny anatin'ny fampahalalambaovao, araka izany dia tiako ny hampahafantatra izay zavamisy izay. Ary koa, tiako ny hanamarika ny asa izay ataonay, iarahana amin'ireo mpikatroka ho an'ny fiteny Quechua. Andian-taranaka vaovao amin'ny mpampiasa ny fiteny Quechua ry zareo ireo, izay manaporofo fa mbola mampiasa ny fiteninay hatrany izahay ary tianay ny hitahiry azy. Hizara famokarana fandaharana ho an'ny haino-vaky-jery izahay, atao ho an'ireo mpiteny ny Quechua ao amin'ny media sôsialy, ohatra.

RV: Inona avy ireo antony fototra nanosika anao amin'ny fikatrohana ara-niomerika ho an'ny teninao? Inona avy ireo fanantenana sy nofinofinao ho an'ny teninao?

Mi activismo es por reclamar el derecho que tenemos a utilizar nuestras lenguas maternas en nuestros países. Si bien el Quechua ha sido oficializado en 1975, este hecho fue simbólico y no se tangibilizó en la realidad. Como dijo en algún momento el académico boliviano Xavier Albó, el Quechua es una lengua oprimida. Sueño que mi lengua en algún momento sea utilizada al mismo nivel que el Español, en la educación en todos los niveles, con respeto y sin discriminación a sus hablantes. Que en las escuelas, colegios y universidades se enseñe en Quechua. Este reconocimiento de la lengua permitirá ejercer el derecho que tenemos a nuestra lengua y mostrará el legado de nuestra cultura Quechua en los Andes de Sudamérica.

Ny tanjoko dia ny hitaky ny zonay hahazo mampiasa ny tenindreninay ao anatin'ny firenenay. Na dia nambara ho ofisialy aza ny fiteny Quechua tamin'ny 1975, endrika ivelany fotsiny ihany ny zavanisy ary tsy nivadika ho tena izy akory. Indray andro dia hoy i Xavier Albó, Bôliviàna akademisiàna iray: ” tsy teny voaporitra ny fiteny Quechua”. Nofiko ny hoe indray andro any ho ampiasaina toy ny ampiasàna ny fiteny espaniôla ny fiteniko, any amin'ireo sehatra rehetra amin'ny  fampianarana, miaraka amin'ny fanajàna azy sy tsy fisian'ny fanavakavahana atao amin'ireo mpiteny azy. Antenaiko fa ireo sekoly, kôlejy ary anjerimanontolo dia samy hampianatra amin'ny fiteny Quechua avokoa. Io fanekena ny fiteny io dia hamela anay hampiasa ny zonay amin'ny fiteninay ary hampiseho ny lova entin'ny kolontsaina Quechua any Andes ao amin'ny faritra Amerika Atsimo.

Atombohy ny resaka

Mpanoratra, azafady Hiditra »

Torolalana

  • Miandry fanekena ny hevitra rehetra. Aza alefa in-droa ny hevitra.
  • iangaviana ianao haneho fifanajàna amin'ny hevitra rehetra. Tsy ekena ny hevitra feno fankahalàna, vetaveta, mamely olona manokana.