Fitrandrahana volamena Porgera. Saripikan'i Richard Farbelini avy amin'ny lisansa Wikipedia azon'ny rehetra ampiasaina.

Tao anatin'ny fihetsika tsy nampoizina mihitsy, nambaran'ny praiminisitr'i Papua New Guinea (PNG) James Marape tamin'ny 24 avrily 2020 fa tsy nohavaozina ny fifanarahana fitrandrahana volamena goavana indrindra ao amin'ny fireneny. Niteraka adihevitra momba ny indostrian'ny fitrandrahana ao amin'ny firenena, izay andry iankinan'ny toekaren'i PNG, izany fanapahan-kevitra izany.

Fanambaràna tsy nampoizina

Namelona adihevitra mafana ny fanapahan-kevitr'i Marape tao PNG: Fampiasambola goavana indrindra sady iraisampirenena ao amin'io firenena io ny toeram-pitrandrahana harena an-kibon'ny tany ao Porgera izay notapahana tsy notohizana ny lisansany. Ilay toeana dia tantanin'ny Barrick Niugini Limited (BNL), fiarahan'orinasa Barrick Gold miorina any Canada, ny orinasa shinoa Zijin Mining, ny governemanta provinsialy Enga, ary ireo tompon'ny tany ao Porgera.

Nanomboka nisokatra ity toerana ao Porgera ity tamin'ny taona 1990. toeram-pitrandrahana ankalamanjana sy ambanin'ny tany izay mamokatra volamena 28,35 taonina isa-taona, ary mampiasa olona mihoatra ny 5000. Nampitombo haingana ny fidirambolan'ny olona tao an-toerana ny asa fitrandrahana saingy nahazoana fitarainana amin'ny fiantraika ratsiny amin'ny tontolo iainana ihany koa. Nahazoana tatitra avy amin'ny vondrom-piarahamonina manodidina ny toeram-pitrandrahana ihany koa ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona. Notononin'i Marape ho antony ilazany hanakatonana ny toeram-pitrandrahana ny olana ara-pamponenana olona indray amin'ny toeran-kafa sy ny resaka tontolo iainana.

Tapitra tamin'ny 18 aogositra 2019 ny fifanarahana hitrandrahan'ny BNL ny toerana. Nisy ny fifampiraharahana amin'ny hanitarana 20 taona fanampiny ny fifanarahana saingy nanapa-kevitra ny hitsipaka ny fangatahana i Marape tamin'ny farany, ary nampitolagaga ireo mpiantsehatra lehibe ao amin'ny indostrian'ny fitrandrahana izany. Ary efa nanambara ihany koa i Marape, izay namelona ny fanentanam-pifidianana ‘Handraisana ho eo ampelatanana indray an'i PNG’ tamin'ny taona 2019, fa raha voafidy, dia hotadiaviny ny hahazoana ampahambola ifampizaràna betsaka kokoa avy amin'ny asan'ny orinasa iraisampirenena eo amin'ny sehatry ny fitrandrahana harena ankibon'ny tany.

Nanoratra tao amin'ny Facebook i Marape tamin'ny 27 Avrily nanome antoka ireo mpifidy azy fa “tsy izay akory ny fiafaran'izao tontolo izao raha mikatona i Porgera.” Efa niangavy ny Barrick Niugini Limited ihany koa izy hiaraka hiasa amin'ny governemanta amin'ny fametrahana ireo dingana tetezamita sy drafi-pivoahana:

Now that your lease has expired, the legal process is there for Barrick to comply so you can maintain your operation until an agreed exit time we both secure at negotiations when mutual obligations are retired.

My letter will ask Barrick to continue operating the mine when we go through this phase, but if you sabotage or close the mine, you leave me no choice but to invoke orders to take over the mine for the sake of land owners and provincial government who should be getting bigger equities, plus the employees and contractors who are presently working with the mine.

Koa satria efa tapitra ny fotoam-pifanarahana, efa vonona ny fizotra ara-pitsarana (ara-dalàna) arahan'ny Barrick an-tsakany sy an-davany hihazonana ny asa ataonareo mandrapahatapitry ny fotoana fifanarahana izay nifanarahantsika tamin'ny fifampiraharahana raha noesorina ny adidy ifanaovan'ny andaniny sy ny ankilany.

Ny taratasiko dia hangataka ny Barrick hanohy ny asam-pitrandrahana raha mbola mandeha amin'izao dingana izao isika, fa raha misompatra na manakatona ny toeram-pitrandrahana kosa ianareo, dia tsy mamela ahy hisafidy afa-tsy ny hanonona ny baiko handraisana ny toeram-pitrandrahana hiarovana ny tompon'ny tany aho sy ny governemanta provinsialy izay tokony hahazo ny hitsiny bebe kokoa tokony ho azy, sy ireo mpiasa sy ireo nanao fifanarahana arak'asa izay hita niasa teny amin'ny toeram-pitrandrahana.

Tao amin'ny lahatsoratra Facebook fanampiny nivoaka tamin'ny 29 Avrily, nampahatsiahy ireo mpandray anjara tao an-toerana izy fa efa manana drafitra ho azy ireo ny governemanta:

To all staff at Porgera that is laid off at this time, we are working to restore you all back to work at the earliest. Hang in there!

Your loss of income will be compensated and none of you will lose your job and you will be back working when the mine is opened.

To all contractors of Porgera, you will still be required.

To all land owners of Porgera, this is your moment! You will sit on the table as greater free equity owners.

Ho an'ny ekipa rehetra ao Porgera izay tsy misy asa amin'izao fotoana, miezaka izahay amin'izao fotoana mba ahafahana mamerina anareo rehetra hiasa indray haingana araka izay tratra. Aza miala ao.

Honerana ny vola tokony hiditra very ary tsy hisy aminareo no ho very asa ary hiverina hiasa ianareo rehefa misokatra ny toeram-pitrandrahana.

Ho an'ireo nifanaraka arak'asa rehetra ao Porgera, mbola hilaina ianareo.

Ho an'ny tompon'ny tany rehetra ao Porgera, izao no fotoanareo! hipetraka an-databatra tahaka ny tompon'ny ampahambola lehibe kokoa ianareo.

Fariparitan'ny BNL ho “mitovy amin'ny fandraisan'ny fanjakana an-tanana ny fitantanana tsy manaraka ny fizotram-pamindrana” ny fanapahan-kevitr'i Marape. Nilaza ny orinasa fa tsy naka ny hevitry ny tompon'ny tany tao an-toerana ny governemantan'i Marape:

The Government has also ignored the wishes of the Porgera landowners, who overwhelmingly support the extension of BNL’s lease, and the Prime Minister has refused to consult them or even hear their views.

Tsy niraharaha ny fanirian'ny tompon'ny tany ao Porgera mihitsy ny governemanta, izay saika nanohana avokoa ny hanitarana ny fifanarahana amin'ny BNL, ary tsy nanaiky ny haka ny hevitra na ny fijerin'izy ireo ny Praiminisitra.

Nisy vondrona tompontany nitsikera ny tsy nanavaozana ny fifanarahana ary nampitandrina ny fiantraikany ratsy dia ratsy amin'ny toekarena ao an-toerana:

The ill-conceived decision not to extend the Porgera Mining Lease, and the resulting economic chaos that has brought to our people is causing us much pain, but the Government has never come to us to ask our views or to explain why they are making these decisions that affect us so much.

We already suffer from an uncertain future as our peoples’ livelihoods are impacted by the Covid-19 pandemic and the suspension of mining operations at Porgera after an ill-conceived decision by the government over the refusal of SML [Special Mining Lease] extension without consulting the landowners.

Miteraka hifirify mafy aminay ny fanapahankevitra tsy voahevitra tsy hanavaozana ny fifanarahana amin'ny toeram-pitrandrahana Porgera, sy ny fikorontanana ara-toekarena vokatr'izany tonga any amin'ny vahoaka, saingy tsy tonga tany aminay mihitsy ny governemanta hanontany ny hevitray na hanazava ny antony nanaovany izay fanapahankevitra miantraika lalina aminay izao.

Efa mangirifiry amin'ny fanajavozavoan'ny hoavy izahay noho ny fiantraikan'ny areti-mandringana Covid-19 amin'ny vahoaka sy ny fampiatoana ny asam-pitrandrahana ao Porgera taorian'ny fanapahankevitra tsy voahevitra nataon'ny governemanta amin'ny fandavana ny fanavaozana ny SML (Fanomezana alalana manokana hitrandraka) tsy nanontany hevitra ny tompon'ny tany.

Landowners are challenging this decision too. They have already negotiated with Barrick and want them to stay They’re claiming #PNG gov not even listening to them? https://t.co/t2bHqm9dum pic.twitter.com/qN0xU1DEX3

— Susan Abel (@SusanAbel) April 26, 2020

Tsy manaiky izao fanapahan-kevitra izao ihany koa ny tompon'ny tany. Efa nifanaraka tamin'i Barrick ry zareo ary tiany ny mbola hitoeran'izy ireo. Lazain-dry zareo fa tsy nihaino azy ireo akory ny gov PNG?

Mety ho vitan'i PNG ve ny miova lalana mankany amin'ny fampandrosoana lovainjafy?

Ny lohahevitra avoitra ho an'i PNG dia ny hoe hatraiza no ahafahany mifehy ny maodelim-pampandrosoana ara-toekarena arahiny. Mbola misara-kevitra ihany aloha ny vahoaka amin'ity raharaha ity: misy ireo tompon'ny tany sasany mahita ny fahendren'i Marape amin'izay ataony sy ny mety ho vitany hampivoarana tsara kokoa ny maodelim-pampandrosoana ny firenena. Misy matoandahatsoratra navoakan'ny gazety Post-Courier nandrisika ny governemanta mba hitantana tsara ny loharanonkarenan'ny firenena ary hanohy ny programa nikendrena hametrahana toekarena mahavita tena.

Saingy misy ihany koa ny fijery hafa: mpanoratra iray mampitandrina an'i Marape tsy hanao fihetsiky ny mpanao didijadona ao anaty demaokrasia izay iheverana hanandratana an-tampon'ny loha ny fampanjakana ny lalàna. Efa nametraka fitoriana tany amin'ny fitsarana avy eo ny BNL hanoherana ny fihetsika ny governemanta PNG.

Raha misy ny mpanora-gazety PNG miantso ny isian'ny fifampiresahana hamahana ny olana mifandraika amin'ny fifanarahana hitrandraka, mbola manjavozavo kosa hoe vonona ny hifampiraharaha ve ny roa tonta: Tamin'ny 29 Mey ny BNL nanambara fa vonona izy ny hampakatra ny ampahany ho an'ny tompon'ny tany ao amin'ny hofantanin'ny Porgera, fa tamin'ny 5 jona kosa ny Fahefana miandraikitra ny harena ankibon'ny tany ao PNG miampanga ny BNL ho mitady hanondrana volamena ho any Aostralia tsy ara-dalàna, izay tsipahin'ny orinasa. Tamin'io herinandro io ihany ny BNL nilaza fa naharay fampilazana avy amin'ny fitsarana fa hisy ny fijeren'ny rafi-pitsarana ny tsy fanavaozana ny fanofana tany (fifanarahana hitrandraka) izay kasaina hotontosaina amin'ny 20 jolay.

Farany, tamin'ny 10 jona, nolanian'ny parlemantan'ny firenena ny lalàna fanitsiana izay hampitombo ny ampahambolan'ny governemanta amin'ireo toeram-pitrandrahana solika, etona ary harena ankibon'ny tany misy ao amin'ny firenena. Nisaoran'i Marape ny nataon'ny parlemanta tamin'io lalàna io. Namoaka hafatra navantana tamin'ny mpampiasa vola izy ao amin'ny pejy Facebook:

I can assure our investors that we know they must make money for their shareholders too so we will not be greedy but we just asking for a fair share, if they want to harvest our resources.

Afa-manome antoka ny mpampiasa vola aho fa fantatray hoe tsy maintsy mitango vola koa ry zareo amin'ny ampahambola apetrany ka tsy ho tendankanina isika fa mba mitady fitsinjarana ara-drariny fotsiny, raha te-hijinja ny loharanonkarenantsika ry zareo.

Namelona indray ny adihevitra tany aloha amin'ny hoe ahoana ny mandrafitra izany fifanarahana ara-drariny izany amin'ny famelana ny orinasa hitrandraka ny loharanonkarena mety ritra ao amin'ny firenena ity resaka fanomezana alalana fotoana maharitra (fanofana tany) ny toeram-pitrandrahana ao Porgera ity. Mbola hiadiankevitra izany saingy na inona na inona ny hetsika ataon'ny governemanta dia hiantraika maharitra amin'ny hoavin'ny toekarenan'ny firenena izany.