- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Antsafa nifanaovana tamin'i Isela Xospa, mpikatroka an-tserasera ho an'ny fiteny Náhuatl

Sokajy: Antsafa, Mediam-bahoaka, actlenguas, Rising Voices

Saripika natolotr'i Isela Xospa

Ny taona 2020, hotohizantsika ny fanentanana ety anaty media sôsialy hanasàntsika olona maro hitantana [1] ny kaonty Twitter, @ActLenguas [2] (Fikatrohana ho an'ny fiteny) ka hizaran'izy ireny ny niainan-dry zareo tamin'ny tamin'ny famelomana indray sy fisoloana vava ireo fiteny zanatany. Resahan'ity lahatsoratra fampahafantarana ity ny momba an'i Isela Xospa (@EXospatronik [3]) sy izay kasainy horesahana mandritra ny herinandro maha-mpampiantrano azy..

Rising Voices (RV): Mba lazalazao aminay ny momba anao, azafady.

Mi nombre es Isela Xospa [4] y soy originaria de la Alcaldía de Milpa Alta región nahua del sur este de la Ciudad de México, soy diseñadora, ilustradora y editora independiente.

Actualmente dirijo Ediciones XospaTronik [5] (2014), proyecto que surge como una editorial autogestiva e independiente que aborda temas y personajes de origen indígena promoviendo el aprendizaje y revitalización de la lengua náhuatl variante del centro alto o náhuatl clásico.

Desde hace varios años me he sumado a las causas, proyectos y metas de distintos organismos enfocados a la preservación del medio ambiente, la revitalización de las lenguas indígenas y la salvaguarda de saberes tradicionales y cultura de los pueblos originarios. Es así como ha surgido el proyecto “Intercambio de saberes y activismo digital en lenguas indígenas” [6] que busca fortalecer alianzas e intercambio entre los pueblos originarios de nuestro continente para producir materiales gráficos y editoriales en lengua indígena dirigidos al público infantil y juvenil.

El proyecto se ha enfocado en la producción de material que puede ser leído y descargado en línea, mismo que ha sido traducido a distintas lenguas indígenas por activistas que de manera voluntaria han donado su trabajo y ayudado a distribuir el material en sus comunidades.

 Isela Xospa [7] no anarako ary avy any amin'ny fari-piadidian'i Milpa Alta, ao amin'ny faritra Nahua any atsimo-atsinanan'i Mexico City. Mpamorona endrika, mpanaingo ary mpanonta miasa ho an'ny tena.

Amin'izao fotoana izao aho dia mitantana ny Ediciones XospaTronik [5] (2014), tetikasa iray fanontàna tsy miankina izay miresaka ireo tarakevitra sy endriky ny fiaviana indizeny (teratany), ny fampiroboroboana ny fianarana ary ny fanomezana aina vao ny endrika iray hafan'ny fiteny Nahuatl [8] any amin'ny ivo ambonin'ny Nahuatl (klasika).

Efa an-taona marobe aho no nirotsaka ho amin'ireo ady, tetikasa sy tanjona isankarazany izay mifantoka amin'ny fitahirizana ny tontolo iainana sy ny fanomezana aina vao ireo fiteny indizeny, ary ny fiarovana ny fahalalàna sy kolontsaina nentindrazana ananan'iireo vahoaka teratany. Io no fomba nahaterahan'ny tetikasa “Fifanakalozana fahalalàna sy ny fikatrohana nomerika tamin'ny fiteny teratany [6]”. Katsahany ny hanome hery ireo fiaraha-mientana sy fifanakalozana eo amin'ireo vahoaka teratany eto amin'ny tanibe misy anay, mba hamokarana boky sy fitaovana mampiasa ny sary, fa amin'ny fiteny teratany, ho an'ny ankizy sy ny tanora.

Nifantohan'ny tetikasa ny fanontàna izay afaka vakiana ety anaty aterineto no sady afaka trohana. Mpikatroka an-tsitrapo no nandika izy ireny ho amin'ny fiteny teratany isankarazany, ary nanampy nizara ireny fanontàna ireny tany anatin'ny vondrompiarahamonina misy an-dry zareo.

RV: Manao ahoana ny sata misy ny fiteninareo amin'izao fotoana izao, eny anaty sy ivelan'ny aterineto?

En la Ciudad de México y específicamente en la Alcaldía de Milpa Alta la lengua sufrió una pérdida casi total en tan solo tres generaciones, es decir, en un periodo aproximado de  cincuenta años pasamos del 100% de hablantes de lengua indígena al 3.068% (Censo de población INEGI 2010)

La lengua náhuatl variante del centro alto o náhuatl clásico es una de las mas habladas en México, existen una gran variedad de textos didácticos con métodos de enseñanza, gramática y textos antiguos de consulta y lectura. En linea existen varios diccionarios y buscadores cada vez mas sofisticados para el aprendizaje y consulta. Cabe mencionar que la gran mayoría de estos textos son de corte académico y especializado pues abundan los artículos de revistas académicas en torno al tema.

También abundan los videos en YouTube con lecciones creadas por aficionados y hablantes de la lengua, así como programas producidos por el estado mexicano para la televisión educativa dirigida a las comunidades indígenas.Las estaciones de radio en línea públicas e independientes también son abundantes.

Sin embargo, no existe una gran variedad de material específicamente diseñado y dirigido al público infantil y juvenil. De ahí el interés por iniciar un proyecto gráfico-editorial enfocado en el diseño de personajes e historias basados en la cultura de los pueblos originarios.  Los niños y jóvenes de mi comunidad no poseen libros con historias locales, no hay canales de Youtube que se centren en producir lecciones en náhuatl dirigidas e ellos, no hay podcast en los que puedan escuchar las voces e historias de las personas mayores que todavía hablan el náhuatl zona, no tienen libros de texto, literatura o audiolibros para practicar su nivel de aprendizaje de la lengua.

El hueco es enorme y las oportunidades de desarrollar material editorial, colecciones, personajes, audios, videos son, a nuestro parecer, ilimitados.

Por tal motivo puedo concluir que la situación actual de la lengua náhuatl en mi comunidad es de resistencia pues se niega a desaparecer, el internet y el acceso a la información han despertado el interés de las generaciones mas jóvenes para volver a su pasado, entonces, la lengua está en crecimiento, expansión y llena de espacios de oportunidad pues la demanda de este tipo de material crece cada día.

Ao Mexico City, ary indrindra fa ao amin'ny fari-piadidian'i Milpa Alta, saiky efa nanjavona tao anatin'ireo andian-taranaka telo farany ilay fiteny. Midika izany fa teo anelanelan'ny dimampolo taona fotsiny, niala avy tany amin'ny 100% ka lasa 3,068% no isan'ireo miteny ilay fiteny teratany (Fanisàna INEGI 2010 io).

Iray amin'ireo tena iresahana betsaka ao Meksika ny endrika iray hafan'ilay fiteny any amin'ny ivo ambonin'ny Nahuatl (klasika), ary misy fitaovam-pampianarana maro samihafa manolotra fomba fampianarana, gramera ary lahatsoratra natonta mialoha hojerena sy hovakiana. Misy koa rakibolana sy milina fikarohana tsy tapaka mihitatra ety anaty aterineto mba ho an'ny fianarana sy ny fizahàna. Tsara  marihana fa ny ankamaroan'izy ireny dia lahatsoratra akademika sy voatokana, satria misy lahatsoratra marobe navoaka tanaty gazetin'ny anjerimanontolo momba io lohahevitra io.

Betsaka ihany koa ireo lahatsary Youtube misy lesona noforonin'ireo mpanohana sy mpiteny an'ilay fiteny, hatraminà fandaharana fampianarana anaty fahitalavitra novokarin'ny fanjakàna meksikàna ho an'ireo vondrompiarahamonina teratany. Misy maro ihany koa ireo foiben'onjampeo (fanjakana sy tsy miankina) ety anaty aterineto.

Kanefa, tsy dia misy betsaka ny karazana fitaovana noforonina manokana ho an'ny ankizy sy tanora. Io toedraharaha io no anton'ny fahalinana tamin'ny nanombohana tetikasa iray fanontàna fitaovana natao hojerena izay nafantoka tamin'ny fanomezana endrika sy tantara mitofotra amin'ny kolontsain'ireo vahoaka teratany. Tsy manana boky misy ny tantara avy eo an-toerana ireo ankizy sy tanora ao anatin'ny vondrompiarahamonina misy ahy, tsy misy fantsona Youtube mifantoka amin'ny lesona natao ho azy ireo amin'ny fiteny Nahuatl, tsy misy podcast ahafahany mihaino ireo feo sy tantaran'ny zokiolona izay mbola miteny an'ilay fiteny ao anatin'ny faritra Nahuatl, tsy ananan-dry zareo ny boky famakianteny, ny literatiora, na boky henoina amin'ny alàlan'ny feo mba hianarana ilay fiteny.

Tena goavana be ny filàna amin'ireny karazana fanontàna ireny, araka izany dia mino izahay fa tsy voafetra ireo fahafahana mitrandraka fanontàna, fanangonana, endrika, feo, ary lahatsary.

Noho io antony io, azoko atao ny mamintina hoe ny toedraharaha ankehitriny misy ny fiteny Nahuatl ao anatin'ny vondrompiarahamonina misy ahy dia endrika fanoherana, satria laviny ny hanjavona. Niteraka fahalinana teny anivon'ireo andian-taranaka tanora ny fahafahany miditra amin'ny torohay ety anaty aterineto mba hiverenan-dry zareo mitodika ny lasany, ka dia mivoatra ilay fiteny, mihitatra ary feno fahafahana, satria mitombo isanandro ny tinady amin'io fitaovana fampianarana io.

RV: Lohahevitra momba ny inona no kasainao hifantohana mandritra ny herinandro hitantananao ny kaonty Twitter @ActLenguas?

Activismo digital en lenguas indígenas para niños

1. Contar la historia y objetivos de nuestro proyecto gráfico editorial

2. Compartir la experiencia del proyecto”Intercambio de saberes-Libro bebé tamal”

3. Hablar de la importancia de revitalizar la lengua y la identidad con personajes e historias basadas en la cultura indígena.

4. Compartir historias, testimonios y logros del proyecto “Intercambio de saberes-Libro Bebé tamal”

5. Compartir parte de nuestro proceso de trabajo, cómo se hace una publicación, qué se necesita, quiénes deben participar, cómo se planea y organiza, qué plataformas puedes distribuir y difundir el material, etc.

Mikasa aho ny hifantoka amin'ny fikatrohana nomerika ho an'ireo fiteny teratany ho an'ny ankizy:

1. Hamaky ireo tantara sy ireo tanjon'ny tetikasanay hanonta fitaovana ho afaka jerenat

2. Hizara izay zavatra niainan'ny tetikasa “Fifanakalozana Fahalalàna — ny boky ‘Zaza Tamale’ “ [9]

3. Hiresaka momba ny lanjan'ny fanomezana aina vao ny fiteny sy ny maripamantarana miaraka amin'ireo endrika sy tantara mifototra amin'ny kolontsaina teratany.

4. Hizara ireo tantara, fijoroana vavolombelona ary zavabitan'ny tetikasa “Fifanakalozana Fahalalàna — ny boky ‘ZazaTamale’ “

5. Hizara momba ny fizotry ny asanay, ny fomba famoahana ny fanontàna, ny zavatra ilaina, ny tokony handray anjara, ny fomba fandrindràna sy fandaminana azy, ary ny sehatra azo itsinjaràna sy anelezana azy, sns.

RV: Inona avy ireo antony fototra nanosika anao amin'ny fikatrohana ara-niomerika ho an'ny teninao? Inona avy ireo fanantenana sy nofinofinao ho an'ny teninao?

Los motivos de mi activismo

  • Creo que sumar esfuerzos e intercambiar saberes nos hará más fuertes.
  • Busco apoyar y difundir el trabajo de otros colectivos.
  • Mantener vivos los procesos comunitarios que aprendí de mis antepasados.
  • Apuesto por el trabajo sin fines de lucro y  lo hago desde el ejemplo que adquirí de los luchadores sociales de mi comunidad.
  • Promuevo alianzas e intercambio con organismos que se identifican con el sueño de tener una sociedad más igualitaria, equitativa e inclusiva.
  • Difundo la idea de que a los pueblos originarios del mundo nos une un mismo corazón y un mismo espíritu.
  • Afirmo que los pueblos indígenas tienen para ofrecer al mundo respuestas  a las crisis ambiental, alimenticia y humanitaria que afectan al mundo.

 

Ny manosika ny fikatrohako dia :

  • Mihevitra aho fa hampahatanjaka anay ny fanatevenana laharana ireo ezaka sy fifanakalozana fahalalàna.
  • Katsahako ny hanohana sy hanapariaka ny asan'ireo vondrona hafa.
  • Tiako tazonina ho velona hatrany ireo zotram-piarahamonina nianarako avy amin'ireo razambeko.
  • Mino ny asa tsy ikatsahana tombontsoa aho ary manaraka ny ohatra omen'ireo mpikatroka sôsialy ao anatin'ny vondrompiarahamonina misy ahy.
  • Ampiroboroboiko ny fiarahamientana sy ny fifanakalozana miaraka amin'ireo fikambanana izay mikendry ny hisian'ny fiarahamonina mampiaty, anjakan'ny fitoviana, tsy misy fitanilàna.
  • Aeliko ny hevitra hoe miray hina sy miara-mitempo ary ao anatina fanahy iray iraisany ireo vahoaka teratany eto amin'izao tontolo izao.
  • Mino aho fa ireo vahoaka teratany dia manana havaly amin'ny olan'ny tontolo iainana, ny sakafo ary ny olan'ny maha-olona, izay mamely izao tontolo izao.

Ny antenainao ho an'ny fiteninareo?

Sueño con un resurgimiento, me gusta soñar que los materiales que hacemos impacten a los mas pequeños y los hagan reflexionar sobre su propia cultura, sobre las ventajas que les ofrece para que aprecien y abracen su riqueza e importancia.

Sueño con seguir haciendo libros y materiales en línea en lengua indígena en los que los niños y jóvenes de mi comunidad sean los autores, traductores, ilustradores, narradores, guionistas, productores de contenido, etc.

Sueño con un Milpa Alta bilingüe, uno en que los futuros profesionistas digan: Cuando era niño leí un libro que contaba una historia de mi comunidad y estaba escrito en náhuatl, fue ahí que nació mi interés por aprender la lengua de mis antepasados.

Manonofy fihavaozan-kery iray aho, manantena fa ireo fitaovana izay avoakanay dia hisy fiantraikany amin'ireo tanora ka hahatonga azy ireny ho kofehy mampita mankamin'ny kolontsain-dry zareo, momba ny tombontsoa omen'izy io ho azy ireo, ka ho ankafizin'izy ireo sy horaisiny ny harena ao anatiny ary ny dikany.

Nofiko ny hanohy hamoaka boky sy fitaovana ety anaty aterineto amin'ny fiteny teratany izay ireo ankizy sy ny tanora avy ao amin'ny vondrompiarahamonina misy ahy no ho mpanoratra, mpandika, mpanaingo, mpamokatra votoaty ary mpitantara, mpandridra an-tsehatra… sns.

Nofiko ny hisiana Milpa Alta mahay fiteny roa, iray izay hitenenan'ireo matihanin'ny hoavy hoe : Fony aho mbola zaza dia namaky boky iray nilaza tantara iray momba ny vondrompiarahamoniko ary voasoratra tamin'ny fiteny Nahuatl, dia teraka teo ny fahalinako hianatra ny tenin'ireo razambeko.